Αντί προλόγου
Πριν δύο χρόνια έφυγε από κοντά μας ο ποιητής που ταύτισε το όνομά του με το πολιτικό τραγούδι. Ο μεγάλος και αξεπέραστος Μάνος Ελευθερίου μας συγκίνησε βαθύτατα με τους πρωτότυπους ποιητικούς στίχους του που σιγοτραγουδάμε με την κάθε ευκαιρία και τα εξαίσια πεζογραφήματά του . Εκτός από μεγάλος λογοτέχνης υπήρξε και ένας άνθρωπος με έναν βίο που σημαδεύτηκε από την συνύπαρξη με τους ομότεχνούς του, την μουσική, την Σύρο, την φιλία. Όλα αυτά τα εξιστορεί ο ίδιος στους Σπύρο Αραβανή και τον Ηρακλή Οικονόμου κάθε Κυριακή στις 10.30 στο σπίτι του στο Ψυχικό. Τα μαλαματένια του λόγια συγκεντρώνουν και συνθέτουν την αυτοβιογραφική του αφήγηση που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Η ζωή του
Ο Μάνος Ελευθερίου γεννήθηκε το 1938 στην Σύρο. Μεγάλωσε σε ένα όμορφο νεοκλασικό με αυλή της Ερμούπολης. Ήταν το πρώτο παιδί από τα τέσσερα αδέλφια: την Αγγελική, τον Στέλιο και την Λιλή. Η μητέρα του, Ευδοξία άσκησε μεγάλη επιρροή με την καλλιτεχνική της φύση (ζωγράφιζε, τραγουδούσε, ενίοτε έγραφε κιόλας). Η ζωή του θα αλλάξει όταν θα μετεγκατασταθούν στο Χαλάνδρι, όπου και θα διανύσει τα χρόνια της νεότητάς του. Εκεί θα γνωρίσει ανθρώπους που θα τον μυήσουν στον κόσμο της τέχνης. Υπηρέτησε σχεδόν όλες τις μορφές της: από την ποίηση με την μουσικότητά της, την πεζογραφία, την ζωγραφική, το θέατρο, το ραδιόφωνο. Θα ασκήσει διάφορα βιοποριστικά επαγγέλματα, χωρίς να παύει ποτέ να γράφει. Δεν ταξιδεύει πολύ, παρά μόνο στο Παρίσι, στην Αίγινα, στην Χαλκίδα και το καταφύγιο τόπο των παιδικών του χρόνων, την Σύρο. Ζει τα πιο σημαντικά χρόνια της Ελλάδας: από τον εμφύλιο μέχρι τα Ιουλιανά, την Χούντα και την μεταπολίτευση. Γίνεται μάρτυρας γεγονότων που θα επηρεάσουν καθοριστικά το έργο του.
Θυμάμαι ότι έφευγα από το σχολείο
και πήγαινα σπίτι μου για να γράψω το ίδιο
ποίημα εκατό φορές. Είχα ανακαλύψει
πώς να γράφω το ίδιο πράγμα με
διαφορετικούς τρόπους, κάτι που μου
έμεινε σε όλη μου τη ζωή
Η προσωπικότητα
Ο Μάνος Ελευθερίου υπήρξε πάντα ταπεινός, μοναχικός, προορισμένος για την μοίρα του ποιητή, χωρίς να είναι, όμως, αναχωρητής. Αν και οι πολιτικές του πεποιθήσεις ήταν αριστερές, δεν εντάχθηκε ποτέ δυναμικά σε κάποιο κίνημα είτε κάποιο κόμμα. Ήταν ρεαλιστής, αλλά ταυτόχρονα και ονειροπόλος, με όραμα. Έδινε βάση, όπως θα εξομολογηθεί και ο ίδιος, στην φιλία. Από την ζωή του πέρασαν μερικοί από τους σημαντικότερους Έλληνες της εποχής: ο Γκάτσος, ο Θεοδωράκης, ο Χατζιδάκις, ο Κουγιουμτζής, ο Ρίτσος, ο Ελύτης. Γνώρισε τον Σεφέρη, τον Βάρναλη, τον Ζαμπέτα, την Μπέλλου. Στην αφήγησή του, ο Ελευθερίου είναι ευθύς, χωρίς να είναι προσβλητικός. Μιλά για το γίγνεσθαι του τότε και του τώρα και τα πρόσωπα δίχως συστολή. Είναι “λυσσασμένος Έλληνας”, όπως σημειώνει, αφού μέσα από το διάβασμα γνώρισε την Ελλάδα. Ένας άνθρωπος οξυδερκής, πολυπράγμων, πολυδιάστατος, προοδευτικός, διαβασμένος διαφαίνεται πίσω από κάθε φράση που αποτυπώνεται στην ιστορία του.
Το έργο
Ένα έργο πολιτικό που κάνει “πόλεμο”, διακριτικά, χωρίς πομπώδεις διακηρύξεις, αλλά με την ίδια θέρμη και ζέση. Ένα έργο, διαχρονικό που αν και γράφτηκε δεκαετίες πίσω, ακούγεται με ενθουσιασμό. Οι συνεργασίες ποικίλες, με τα σπουδαιότερα ονόματα της ελληνικής μουσικής σκηνής. “Μαλαματένια λόγια”, “Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες”, “Το τρένο φεύγει στις 8”, “Ποιος την ζωή μου”, “Παραπονεμένα λόγια” για αυτά και για πολλά άλλα μας μιλά ο Ελευθερίου, ξετυλίγοντας τα νοήματα και τις σκέψεις του, αποκαλύπτοντας αλήθειες και περιστατικά πίσω από αυτά που άλλα τα είχαμε, ομολογουμένως, αντιληφθεί και άλλα δεν θα τα φανταζόμασταν. Τα ποιήματά του που μελοποιήθηκαν, είναι αναμφίβολα, μακροσκελή και οι λεκτικοί συνδυασμοί που επιλέγει πρωτότυπη. Έχει μια ποιητική ταυτότητα διαμορφωμένη από την βαθιά του καλλιέργεια, τις προσλήψεις του από τα παιδικά χρόνια στο νησί και την νεοκλασική Αθήνα και μια φαντασία καλπάζουσα.
Το βιβλίο
Εμπλουτισμένο με φωτογραφικό υλικό σπάνιο, αποκόμματα από τα ημερολόγιά του και με προσωπικές του σημειώσεις το πνευματικό πόνημα των Αραβανή και Οικονόμου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο είναι μια βιογραφία μέσα από το μαγνητοφωνάκι, μια εσωτερική και εξωτερική εξομολόγηση, ένας απολογισμός ζωής. Δυστυχώς στην χώρα μας οι βιογραφίες είναι ένα είδος που δεν ευδοκιμεί, παραμελημένο. Έτσι, πολλές φορές περνούν στην λήθη με τον θάνατό τους πρόσωπα σπουδαία και όλες οι παραστάσεις που εκείνα κυοφορούν. Είμαστε μάλλον τυχεροί που αποτυπώθηκαν σε αυτό το καθ΄όλα προσεγμένο βιβλίο που διαβάζεται απνευστί οι σκέψεις, τα βιώματα, οι εμπειρίες ενός ποιητή, ενός στιχουργού, ενός Έλληνα, ενός ανθρώπου.
Δεν έχω εντοπίσει ποια υπήρξε η μεγαλύτερη ικανοποίηση που αποκόμισα από το τραγούδι. Βέβαια όταν ακούω τραγούδια μου, λέω: “Εντάξει, πέτυχα να δώσω χαρά σε ορισμένους ανθρώπους”. Αυτό είναι, δεν έχω τίποτε άλλο.
Αντί επιλόγου
Ο Μάνος Ελευθερίου θαυμάζει ένα έργο ανεξαρτήτως του ήθους του καλλιτέχνη. Ωστόσο, όταν ένα ποιοτικό έργο συμπορεύεται με το ήθος μετατρέπεται σε σπουδαίο. Το δικό του ανήκει σε αυτή την κατηγορία έργων. Απόδειξη: το πόσοι άνθρωποι με δύναμη, σε διάφορες συνθήκες της ζωής και του κόσμου μας, απαγγέλουν τους στίχους, το πόσοι διαβάζουν τα βιβλία του με ενθουσιασμό και κατάνυξη, το πόσοι διαιωνίζουν την μουσική του κληρονομιά. Όσο προς το ήθος την απόδειξη θα τη βρείτε στα “Μαλαματένια λόγια” την αυτοβιογραφική του αφήγηση από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και τους Σπύρο Αραβανή και Ηρακλή Οικονόμου.
