Το Μάθημα ανατομίας του Δρ. Τουλπ είναι ομαδικό πορτρέτο του σπουδαίου Ολλανδού ζωγράφου Ρέμπραντ. Το έργο τέχνης βρίσκεται στο Mauritshuis στη Χάγη και θεωρείται ένα από τα θαύματα της ζωγραφικής τέχνης. Η ελαιογραφία φιλοτεχνήθηκε σε φυσικό μέγεθος το 1632 και αποτελεί ένα είδος ιστορικής καταγραφής των μαθημάτων ανατομίας που παραδόθηκαν τον Ιανουάριο του ίδιου έτους από τον καθηγητή ανατόμο Νικολάες Τουλπ.
Παριστά τον Τουλπ που επιδεικνύει επί πτώματος την ανατομία του βραχίονα στους από δεξιά του φερώνυμους μαθητές του. Τα πρόσωπα όλων των εικονιζόμενων παρουσιάζονται σε πλήρη έκφραση. Ο ίδιος ο καθηγητής φέρεται με ύφος αυστηρό και επεξηγηματικό ενώ οι μαθητές του βρίσκονται σε στάση και έκφραση δίψας για μάθηση, εκτός του τελευταίου πίσω που δείχνει ελαφρά στάση αποκρουστική. Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά ομαδικά πορτρέτα, απεικονίζει τα πρόσωπα όχι το ένα δίπλα στο άλλο, αλλά γύρω από το υπό εξέταση πτώμα. Τόσο οι μύες όσο και οι τένοντες του χεριού, απεικονίζονται ρεαλιστικά και σύμφωνα με τις ανατομικές γνώσεις της εποχής. Θεωρείται πιθανό πως ο Ρέμπραντ απέκτησε κάποιες βασικές γνώσεις γύρω από την ανατομία του ανθρώπινου σώματος, πιθανώς έχοντας μελετήσει το έργο του Αντρέα Βεσάλιους, του οποίου γύψινα εκμαγεία χεριών βρέθηκαν στα υπάρχοντα του Ρέμπραντ μετά το θάνατό του.
Η εκφραστική δύναμη η οποία απορρέει από το έργο του Ρέμπραντ είναι ανεπανάληπτη, καθώς καταφέρνει να υπερκεράσει την συνηθισμένη περιγραφική απόδοση ενός μαθήματος ανατομίας και να το μεταστρέψει σε μια πολυδιάστατη δραματική αλληγορία με ιστορικές συνιστώσες. Η αμεσότητα του έργου καθηλώνει τον θεατή αμέσως, καθώς ο Ρέμπραντ χρησιμοποιώντας τις αρχές του ιλουζιονισμού στην ιδιοφυή του σύλληψη να αφήσει κενή την πρόσθια ζωγραφική επιφάνεια του έργου, μετατρέπει τον θεατή σε παριστάμενο μέλος του μαθήματος, ο οποίος γεφυρώνει το επιτηδευμένο ρεμπραντικό διάκενο του επιστημονικού κύκλου. Το νεκρό σώμα αποτελεί τη φωτιστική πηγή του έργου, αποστασιοποιημένο από κάθε νατουραλιστικό πρότυπο. Ο σκιοφωτισμός (il chiaroscuro, κιαροσκούρο) προδίδει τις καταβολές του Καραβάτζιο (1571-1610) μέσω της Σχολής της Ουτρέχτης στον Ρέμπραντ, καθώς χρησιμοποιώντας τον εργαλειακά, με μπαρόκ αντιθέσεις φωτός και σκιάς, επιτυγχάνει την επίταση της στιγμιαίας ψυχολογικής έντασης. Ο μαγικός ρεαλισμός του φωτισμού, υποτάσσει από την πρώτη κιόλας ματιά τον θεατή, σε συναισθηματικές ενδόμυχες αλληγορικές συγκρούσεις, καθώς εκείνος καλείται να εντοπίσει το εικαστικό μήνυμα του δημιουργού, που μετατρέπει την εικαστική τέχνη σε έναν ατέρμονο γρίφο. Το νεκρό σώμα δύναται αλληγορικά να αντιπροσωπεύει:
1) το υπερβατικό φως της επιστημονικής γνώσης που ακτινοβολεί στα πρόσωπα των παρευρισκόμενων φοιτητών,
2) το σώμα παρουσιάζεται ως νεκρή φύση αποτελώντας ένα μανιφέστο για το αναπόδραστο της ανθρώπινης θνητότητας,
3) το σώμα ως ηθικό μάθημα μέσα από τη ρήση memento mori (ενθύμιο θανάτου) κραυγάζει τις υπαρξιακές ανησυχίες μιας διαταραγμένης κοινωνίας,
4) το σώμα ως ένδειξη σεβασμού για το έργο του θεμελιωτή της ανατομίας Andrea Vesalius (1514-1564),
5) το σώμα ως παθητικός αποδέκτης μιας ανήθικης ζωής, υπόκεινται παραδειγματικά σε μεταθανάτια ενσώματη τιμωρία, αφού οι δημόσιες νεκροτομές εκείνη την εποχή γίνονταν αποκλειστικά σε σώματα εγκληματιών.
Ο εξαιρετικός απεικονιστικός ρεαλισμός του έργου χωρίς δυσκολία μπορεί να σοκάρει τον θεατή με την ανατομική αληθοφάνεια του έργου, η οποία επάξια αντιπαρατίθεται με πραγματικά ανατομικά δείγματα. Ο καθηγητής Τούλπ με μια μπαρόκ επιδέξια κίνηση, κρατάει με μια αιμοστατική λαβίδα mosquito (εικ.1) τον μακρύ παλαμικό μυ, του αριστερού αντιβραχίου (εικ.3) του νεκρού Adriaen Adriaensz. (γνωστός και ως Het Kint), παραδίδοντας ένα ανατομικό μάθημα της πρόσθιας επιφάνειας του μυικού συστήματος του αριστερού πήχη. Πιθανότατα ο Ρέμπραντ παρακολούθησε κάποιο μάθημα ανατομίας για να μπορέσει να αναπαραστήσει με τόση ακρίβεια τις ανατομικές δομές του αριστερού πήχη. Στο έργο του απεικονίζονται ευκρινώς οι οστικές δομές της κερκίδας και της ωλένης (εικ.4), καθώς και τα οστά της άκρας χείρας (μετακάρπια και φάλαγγες εικ.2). Ερωτήματα γεννά το γεγονός πως ο Ρέμπραντ, γνώριζε να απεικονίσει την υποδόρια στιβάδα του λίπους με το πραγματικό της κίτρινο χρώμα (εικ.4), όπως και το λευκό χρώμα των τενόντων του πήχη και της παλαμιαίας απονεύρωσης (εικ.3), αν δεν είχε δει κάποια νεκροτομή ιδίοις όμμασι. Η ένταση στα πρόσωπα των μαθητών ιατρών, τονίζει στα μάτια του θεατή την ομαδική συμμετοχή στο μάθημα της ανατομίας που μέσα από την αριστουργηματική εξεικόνιση του Ρέμπραντ έχει μετατραπεί σε μπαρόκ σκηνή πνευματικού και δραματικού περιεχομένου.
Ο Ρέμπραντ επ’ αφορμής του »μαθήματος ανατομίας του δόκτορος Τούλπ», το οποίο αποτέλεσε το πρώτο του καλλιτεχνικό δημιούργημα, θα γίνει πασίγνωστος στην πόλη του Άμστερνταμ. Αφήνοντας το καταξιωμένο του εργαστήριο στο Λέιντεν, μέσα από φιλόδοξες καταβολές, θα κυνηγήσει ένα όνειρο ζωής, στο παγκόσμιο εμπορικό κέντρο της εποχής με την μεγαλύτερη ευρωπαϊκή αγορά τέχνης της Ευρώπης. Εκεί θα περάσει το υπόλοιπο της ζωής του δημιουργώντας οικογένεια, συλλέγοντας φανατικά έργα τέχνης, ενώ θα αναπτύξει την μορφοπλαστική του γλώσσα και θα γνωρίσει την καλλιτεχνική καταξίωση, δημιουργώντας τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της ζωής του.
Το Μάθημα ανατομίας του Δρ. Τουλπ είναι από τους πρώτους πίνακες του Ρέμπραντ που φέρουν υπογραφή με το όνομά του (Rembrandt f[ecit]) σε αντιδιαστολή με τη χρήση των αρχικών RHL που συναντάται σε προγενέστερες συνθέσεις του, γεγονός που ερμηνεύεται συχνά ως έκφραση της αυτοπεποίθησης που είχε αποκτήσει. Φιλοτεχνήθηκε κατόπιν παραγγελίας του ίδιου του καθηγητή ο οποίος και στη συνέχεια μετά την παραλαβή του τον δώρισε στη συντεχνία των χειρουργών του Άμστερνταμ.
Χάρη στην πρόοδο της τεχνολογίας, ύστερα από την έκθεση Rembrandt and the Mauritshuis που λειτούργησε έως τις 15 Σεπτεμβρίου 2019 στο μουσείο Mauritshuis, στο πλαίσιο της επετείου των 350 ετών από το θάνατο του ζωγράφου, δόθηκε πλέον στους επισκέπτες του Μουσείου μια αξιοθαύμαστη δυνατότητα. Μπορούν να έχουν πλέον την εμπειρία μέσω μίας εφαρμογής στο smartphone, του app Rebrandt Reality, που δημιούργησε η ολλανδική εταιρεία ντιζάιν CapitolaVR, να εισέρχονται στο «σύμπαν» του πίνακα και, υπό μία έννοια, να γίνονται μέρος του. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με εικονικά τρισδιάστατα αντικείμενα, τα οποία έχουν προκύψει από το σκανάρισμα του πίνακα, χρησιμοποιώντας συσκευές συμβατές με τις πλατφόρμες διευρυμένης πραγματικότητας ARKit της Apple ή ARCore της Google. Ας απολαύσουμε τα σχετικά βίντεο!
ΠΗΓΕΣ: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AC%CE%B8%CE%B7%CE%BC%CE%B1_%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE%B1%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%94%CF%81._%CE%A4%CE%BF%CF%85%CE%BB%CF%80 , https://www.lifehub.gr/%CE%BC%CE%B1%CE%B8%CE%B7%CE%BC%CE%B1-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CF%83/ , https://www.cnn.gr/style/politismos/story/171571/mesa-ston-pinaka-toy-remprant-mathima-anatomias-me-to-kinito