‘Εχουν συμπληρθεί σχεδόν 30 χρόνια από τότε που κυκλοφόρησε το αριστούργημα “Όταν έκλαψε ο Νίτσε”, ή διαφορετικά “Όταν συναντήθηκαν δύο μεγάλα πνεύματα της ψυχολογίας και της φιλοσοφίας”. Ο διάσημος ψυχίατρος Irvin D. Yalom επινοεί στο μυθιστόρημα αυτό τη συνάντηση δύο ιστορικών προσώπων στη μητρόπολη των διανοητικών ζυμώσεων του 19ου αιώνα, τη Βιέννη, δίνοντας μια ερμηνευτική εκδοχή της γέννησης της ψυχοθεραπείας και της σχέσης με την υπαρξιακή φιλοσοφία. Η ψυχοθεραπευτική περιπέτεια που ξετυλίγεται κόβει την ανάσα καθώς αποκαλύπτει βήμα βήμα την ιαματική δύναμη της αληθινής σχέσης.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Irvin D. Yalom (1931-) είναι ομότιμος καθηγητής της ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Στανφορντ των ΗΠΑ. Μαθητής και συνεργάτης τοτ Rollo May, θεωρείται έναν από τους σημαντικότερους, εν ζωή εκπροσώπους της υπαρξιακής σχολής στην ψυχιατρική και είναι συγγραφέας του εγκυρότερου και πληρέστερου εγχειριδίου υπαρξιακής ψυχοθεραπείας ( Existential Psychotherapy) . Στον επιστημονικό χώρο είναι ιδιαίτερα γνωστό το κλινικό και ερευνητικό έργο του στην ομαδική ψυχοθεραπεία.
Το πρώτο του βιβλίο, που το 2006 κυκλοφόρησε η νέα αναθεωρημένη και επαυξημένη του έκδοση, Theory and Practice of Group Psychotherapy (Θεωρία και πράξη της ψυχοθεραπείας, Άγρα, 2006) έχει μεταφραστεί σε 14 γλώσσες και αποτελεί βασικό διδακτικό εγχειρίδιο σε πολλές σχολές ψυχιατρικής και ψυχοθεραπείας. Ο Γιαλομ έχει γράψει πολλά ακόμη επιστημονικά βιβλία και άρθρα.
Το λογοτεχνικό του έργο αρχίζει όψιμα και περιλαμβάνει δύο συλλογές διηγημάτων ( ”Ο δήμιος του έρωτα και η μάνα” και ”Το νόημα της ζωής”) και τρία μυθιστορήματα ( ”Όταν έκλαψε ο Νίτσε”, ”Στο ντιβάνι” και ”Η θεραπεία του Σοπενχάουερ”) που έχουν γίνει μπεστ σέλερ σε πολλές χώρες. Όλα του τα λογοτεχνικά βιβλία αποτελούν ιστορίες ψυχοθεραπείας και ο ίδιος τα θεωρεί προέκταση του διδακτικού του έργου, το οποίο όπως λέει, βρίθει ούτως ή άλλως ιστοριών και διηγήσεων.
Στις εκδόσεις Άγρα κυκλοφορούν τα βιβλία του ”Στο ντιβάνι”, ”Ο δήμιος του έρωτα”, ”Θρησκεία και ψυχιατρική”, ”Το δώρο της ψυχοθεραπείας” και ”Μάνα και το νόημα της ζωής”, ενώ ετοιμάζονται τα βιβλία ”Κάθε μέρα πιο κοντά”, ”Υπαρξιακή ψυχοθεραπεία” και ”Ενδονοσοκομειακή ομαδική ψυχοθεραπεία”.
Η υπόθεση
Μέσα από μια σειρά μυστικών συμφωνιών, ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος Φρήντριχ Νίτσε και ο Αυστριακός Γιόζεφ Μπρόϊερ , ένας από τους πατέρες της ψυχανάλυσης, συναντιούνται στη Βιέννη του 19ου αιώνα σε μια εμπνευσμένη διαδικασία διπλής ψυχοθεραπείας. Σ΄αυτή την περιπέτεια υπαρξιακής αναζήτησης δύο μοναδικών ανθρώπων, εμπλέκονται ένας ειδικευμένος γιατρός ονόματι Ζιγκμουντ Φροϋντ, μια θυελλώδης γυναίκα -ίνδαλμα ποιητών και ψυχιάτρων-, η Λου Σαλόμε, και μια σαγηνευτική ασθενής η Άννα Ο. που στοιχειώνει την ψυχή του γιατρού της.
Γράφοντας για πρώτη φορά μυθιστόρημα,με το “Όταν Έκλαψε ο Νίτσε”, ο Γιάλομ απευθυνόταν στην ψυχοθεραπευτική κοινότητα ως αναγνωστικό κοινό. Ήθελε, όπως αναφέρει στο δοκίμιο “On writing a teaching novel: When Nietzsche Wept¨, να εισαγάγει τον σπουδαστή της ψυχοθεραπείας στις βασικές αρχές της υπαρξιακής θεωρίας με ένα νέο εκπαιδευτικό εργαλείο, το διδακτικό μυθιστόρημα. Προφανώς κατόρθωσε πολύ περισσότερα από αυτό. Το βιβλίο κέρδισε το χρυσό μετάλλιο της Κοινοπολιτείας ως το καλύτερο μυθιστόρημα του 1993, μεταφράστηκε σε 16 γλώσσες και έγινε μπεστ σέλερ σε πολλές χώρες.
Ο Γιάλομ όμως αναφέρει ότι με αυτό το μυθιστόρημα επεδίωκε επίσης να διερευνήσει τα παρακάτω ζητήματα: πρώτον την ανθρώπινη σχέση που αναπτύσσεται στην ψυχοθεραπεία ανάμεσα στον θεραπευτή και στο θεραπευόμενο, δύο ανθρώπους που ο καθένας έχει τις δικές του ανάγκες. Δεύτερον τη σχέση της φιλοσοφίας του Νίτσε με τις αρχές της ψυχοθεραπείας. Με το βιβλίο αυτό ο Γιάλομ θέλησε να ενισχύσει το επιχείρημα του ότι ο Νίτσε αποτελεί φιλοσοφικό προπάτορα της σύγχρονης ψυχοθεραπείας.
Το μυθιστόρημα ,”Όταν έκλαψε ο Νίτσε”, στηρίζεται ως ένα βαθμό σε διάφορες πηγές: στις επιστολές του Νίτσε, στο συγγραφικό έργο του ίδιου, αλλά και του Μπρόϊερ, και σε μελέτες πάνω στα δύο αυτά ιστορικά πρόσωπα. Το πραγματικό υλικό έχει ενταχθεί σε μια μυθοπλασία, που αναδεικνύει τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά των προσώπων, παρέχοντας συγχρόνως το έδαφος για να αναπτυχθεί με πολύ επιδέξιο τρόπο, ο προβληματισμός της ψυχοθεραπευτικής υπαρξιακής σχολής. Με λογοτεχνική μαεστρία εισάγονται και γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας σε τέσσερα μεγάλα υπαρξιακά ζητήματα: Θάνατος, Ελευθερία, Απομονώση, Ανάγκη Νοήματος, τα οποία η υπαρξιακή σχολή τοποθετεί στο κέντρο της ανθρώπινης ύπαρξης- σε αντίθεση με την ψυχαναλυτική σχολή, που αποδίδει το ρόλο αυτό στο ένστικτο.
Οι ολοζώντανοι χαρακτήρες, η περιγραφή της ζωής στη Βιέννη το 1882, οι ανατροπές στη δράση, η αγωνία αν και πώς θα λυθεί το μυστήριο της μοναχικής, απόλυτης, περήφανης ψυχής του Νίτσε κρατούν τον αναγνώστη σε διαρκή εγρήγορση. Η διαδικασία της προσέγγισης και κατανόησης της ανθρώπινης ψυχής έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας αστυνομικής ιστορίας: αναζήτηση στοιχείων, απρόβλεπτες εξελίξεις, εμφάνιση σχεδόν ανυπέρβλητων εμποδίων, ακόμη και κίνδυνο θανάτου.
Είναι βέβαιο ότι ο Νίτσε δε γνώριζε το έργο του Φρόϋντ. Το 1889, όταν οι πνευματικές δυνάμεις του Νίτσε κατέρρευσαν από την άνοια (έντεκα πριν από το σωματικό του θάνατο), ο Φρόϋντ δεν είχε δημοσιεύσει τίποτε ακόμη. Το πρώτο του άρθρο δημοσιεύτηκε το 1893 και το πρώτο του βιβλίο (γραμμένο μαζί με τον Γιόζεφ Μπρόϊερ) ,”Οι Μελέτες για την υστερία” το 1895.
Στο μυθιστόρημα του Γιάλομ δεν παραλείπεται φυσικά η αναφορά στην ανάπτυξη του αντισημιτισμού στην Αυστρία και τη Γερμανία του 1882.
Απόσπασμα από το έργο
«Τέτοιο πάθος για την αλήθεια! Συγχωρήστε με, καθηγητά Νίτσε, αν ακούγομαι προκλητικός, αλλά συμφωνήσαμε να μιλήσουμε ειλικρινά. Εσείς μιλάτε για την αλήθεια σαν να ήταν κάτι ιερό, σαν να θέλετε ν’ αντικαταστήσετε μια θρησκεία με μια άλλη. Επιτρέψτε μου να παραστήσω τον συνήγορο του διαβόλου. Επιτρέψτε μου να ρωτήσω: Γιατί τόσο πάθος, τόση ευλάβεια για την αλήθεια; Πώς θα βοηθήσει η αλήθεια τον άρρωστό μου;»
«Δεν είναι η αλήθεια ιερή, ιερή είναι η αναζήτηση της αλήθειας του καθενός μας! Μπορεί να υπάρχει πιο ιερή πράξη από την αυτοαναζήτηση; Το φιλοσοφικό μου έργο, λένε κάποιοι ότι είναι χτισμένο πάνω στην άμμο: οι απόψεις μου αλλάζουν συνεχώς. Αλλά μια από τις πάγιες φράσεις μου είναι: “Γίνε αυτό που είσαι”. Και πώς μπορεί κανείς ν’ ανακαλύψει ποιος είναι και τί είναι χωρίς την αλήθεια;»
«Η αλήθεια του αρρώστου μου όμως είναι ότι έχει πολύ λίγο χρόνο ζωής μπροστά του. Πρέπει εγώ να του προσφέρω αυτή την αυτογνωσία;»
«Η αληθινή εκλογή, η πλήρης εκλογή», απάντησε ο Νίτσε, «μόνο κάτω από τον ήλιο της αλήθειας μπορεί ν’ ανθίσει. Πώς αλλιώς μπορεί να γίνει;»
Συνειδητοποιώντας ότι ο Νίτσε μπορούσε να επιχειρηματολογεί πειστικά —και ατελείωτα— σ’ αυτή την αφηρημένη επικράτεια της αλήθειας και της εκλογής, ο Μπρόιερ είδε ότι έπρεπε να τον αναγκάσει να μιλήσει πιο συγκεκριμένα. «Κι ο σημερινός ασθενής μου; Ποιο είναι το φάσμα των επιλογών του; Ίσως η εμπιστοσύνη στον Θεό να είναι η δική του επιλογή!»
«Αυτό δεν αποτελεί επιλογή ενός άντρα. Δεν είναι ανθρώπινη επιλογή, αλλά μια προσπάθεια ν’ αδράξεις μια ψευδαίσθηση έξω απ’ τον εαυτό σου. Μια τέτοια εκλογή, η εκλογή του άλλου, του υπερφυσικού, πάντα σε αποδυναμώνει. Πάντα κάνει τον άνθρωπο μικρότερο απ’ αυτό που είναι. Εγώ αγαπώ ό,τι μας κάνει μεγαλύτερους απ’ αυτό που είμαστε!»
«Ας μη μιλάμε για τον άνθρωπο αφηρημένα», επέμεινε ο Μπρόιερ, «αλλά για έναν συγκεκριμένο άνθρωπο με σάρκα και οστά — αυτόν τον ασθενή μου. Σκεφτείτε την κατάστασή του. Θα ζήσει μόνο μερικές μέρες ή εβδομάδες! Τί νόημα έχει να του μιλήσει κανείς για επιλογή;»
Απτόητος ο Νίτσε απάντησε αμέσως: «Αν δεν γνωρίζει ότι πεθαίνει, τότε πώς μπορεί ο ασθενής σας ν’ αποφασίσει πώς θα πεθάνει;»
«Πώς να πεθάνει, καθηγητά Νίτσε;»
«Ναι, πρέπει ν’ αποφασίσει πώς θ’ αντιμετωπίσει το θάνατο: να μιλήσει σε άλλους, να δώσει συμβουλές, να πει πράγματα που φύλαγε για να τα πει πριν το θάνατό του, να αποχαιρετήσει τους άλλους, ή να μείνει μόνος, να κλάψει, να περιφρονήσει το θάνατο, να τον καταραστεί, να του πει ευχαριστώ.»
[πηγή: I.D. Yalom, Όταν έκλαψε ο Νίτσε, μτφ. Ευαγγελία Ανδριτσάνου & Γιάννης Ζέρβας, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2001, σ. 110-111]
Πηγές
Όταν έκλαψε ο Νίτσε του Irvin Yalom
http://www.biblionet.gr/book/168528/Yalom,Irvin_D.,_1931-/%CE%8C%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%AD%CE%BA%CE%BB%CE%B1%CF%88%CE%B5_%CE%BF_%CE%9D%CE%AF%CF%84%CF%83%CE%B5