Amadeus

Σαν σήμερα, 27/01, γεννιέται ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες στην ιστορία της μουσικής, ίσως ο πιο γνωστός όλων των εποχών, ο Βόλφγκαγκ Αμαντέους Μότσαρτ. Πολλά έχουν γραφτεί για τη ζωή του, η οποία ήταν γεμάτη ανατροπές, ταξίδια και σύνθεση, παρόλο που πέθανε πολύ νέος, σε ηλικία 33 ετών. Ήταν ένας άνθρωπος που πέρασε τα 2/3 της ταξιδεύοντας, που άλλαξε 13 μόνιμα σπίτια , ήταν ο άνθρωπος ο οποίος έγραψε την ουβερτούρα (εισαγωγή) για την όπερα «Don Giovanni» το πρωί της πρεμιέρας της. Κυρίως, όμως αποτελούσε μια ιδιοφυϊα που άφησε τεράστια κληρονομιά και άσκησε τεράστια επιρροή στα μετέπειτα μουσικά ρεύματα. Αυτός είναι και ο λόγος που το σημερινό μας αφιέρωμα θα εστιάσει στη μουσική.

Ο Μότσαρτ ανήκει στους κλασικιστές, σε μία εποχή (μέσα 18^ου – αρχές 19^ου αιώνα) κατά την οποία η τέχνη αναβίωνε τις αξίες της κλασικής αρχαιότητας: το μέτρο, το ρυθμό , την αρμονία, την ισορροπία. Μετά το πάθος του Μπαρόκ και την υπερβολή -όπως θεωρούνταν από πολλούς- του Ροκοκό, οι καλλιτέχνες αναζήτησαν μια μουσική πιο ανάλαφρη, η οποία να είναι εύληπτη και ευχάριστη στο άκουσμα.

Τι κρύβεται, ωστόσο, πίσω από την τελειότητα των έργων του Μότσαρτ; Γιατί η μουσική του είναι τόσο προσιτή και αγαπητή από μουσικούς και μη; Ζητήσαμε από αναγνώστες μας να σκεφθούν το Μότσαρτ και τη μουσική του και να μοιραστούν με λίγες λέξεις τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Ας συζητήσουμε μερικές από τις πολύ ενδιαφέρουσες απαντήσεις που πήραμε, με βοηθό λίγη ιστορία της μουσικής.

«Βιέννη»

Ο Μότσαρτ μαζί με τους Χάυντν, Μπετόβεν και Σούμπερτ αποτέλεσαν μια ιδιαίτερη μουσική σχολή, τη Σχολή της Βιέννης, η οποία κληροδότησε αριστουργηματικά πρότυπα σύνθεσης στις επόμενες γενιές. Επίσης έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του στη Βιέννη. Οι συνθέτες της σχολής της Βιέννης. η «τετράδα της Βιέννης», ήταν πρωτοπόροι, αναζήτησαν την τελειότητα στις συνθέσεις τους, πειραματίζονταν και εξελίσσονταν διαρκώς.

«Σονάτα», «κομψή, μεγαλοπρεπής σύνθεση, δυναμική αισιοδοξία»

Σε σχέση με τη σονάτα, ο Μότσαρτ δημιούργησε σονάτες στην τελειοποιημένη μορφή τους, με πλούσια ενορχήστρωση. Τα όργανα συνδυάζονται προσεκτικά, ώστε να δίνουν ποικιλία ηχοχρωμάτων και δραματικότητα, αλλά ταυτόχρονα να διατηρείται η ισορροπία στη μουσική. Η σονάτα είναι μια μουσική μορφή αποτελούμενη από τρία ή τέσσερα αντιτιθέμενα μέρη (ενίοτε και δύο). Ανάλογα με τον αριθμό και το ρόλο των μουσικών οργάνων που συμμετέχουν στον «κύκλο σονάτα», το κάθε έργο λαμβάνει χαρακτηριστικές ονομασίες, όπως κοντσέρτο, συμφωνία κ.ο.κ. Ως μουσικό είδος η σονάτα επιτρέπει στον καλλιτέχνη να εκφράσει πλούτο ιδεών και μουσικών χρωμάτων σε ένα ολοκληρωμένο, συνεκτικό έργο.

«Χαρά, ανεμελιά, ελευθερία και γαλήνη» και «ηρεμία, πληρότητα, αισιοδοξία»

Η μουσική του Μότσαρτ βασίζεται σε απλές, κομψές μελωδίες. Επηρεασμένος φανερά από τους παραδοσιακούς χορούς της πατρίδας του, ενσωματώνει στα έργα του παραδοσιακά λαϊκά στοιχεία. Η μελωδία του γίνεται «τραγουδίσιμη» και όπως παρατηρούμε σε πλήθος κομματιών, έχει τη ζωντάνια και την ανέμελη ενέργεια ενός παραδοσιακού αυστριακού χορού.

Ταυτόχρονα, οι μελωδίες είναι συμμετρικές, διαδέχονται η μία την άλλη χωρίς απροσδόκητα σχήματα, που να προκαλούν σύγχυση. Βασίζονται σε σύντομες φράσεις, σαφώς διαχωρισμένες, ενώ επίσης υπάρχουν μοτίβα, σε παραλλαγές και επαναλήψεις. Ο τρόπος σύνθεσής τους είναι αριστοτεχνικός μέσα στην απλότητά του. Κατ’ αναλογία, οι χρωματισμοί, τα σημεία δυναμικής του έργου, ακολουθούν τη ροή της μελωδίας, δεν έχουν απότομες – όπως κάνει ο Μπετόβεν – αλλά βαθμιαίες κορυφώσεις και εναλλαγές. Με αυτό τον τρόπο η μουσική γίνεται εύληπτη από τον ακροατή, δίνει την αίσθηση της ισορροπίας , της πληρότητας και της διαύγειας. «Ευχαριστεί» το αυτί, μένει στη μνήμη και συγκινεί.

Ο ρυθμός και η ανάπτυξη του υλικού θα μπορούσαν να  είναι τα στοιχεία που μεταφράζει ο ακροατής ως «ελευθερία και ανεμελιά». Η κλασική μουσική έχει μετρική (ρυθμό) που παραμένει αμετάβλητη από την αρχή ως το τέλος του κομματιού – συνήθως σε μέτρα τεσσάρων χρονοδεικτών (χωρισμένα στα 4: 2/4, 3/4, 4/4, 6/8 ) – . Μέσα σε αυτό τον σταθερό ρυθμό οι μουσικές φράσεις αναπτύσσονται προοδευτικά, ώστε να υπάρχει διαρκής κίνηση και να γίνεται αρμονική μετάβαση από το ένα μέρος του κομματιού στο επόμενο

 «απόλυτη συγκέντρωση»

Η εκτέλεση σε ένα έργο του Μότσαρτ απαιτεί δεξιοτεχνία και καθαρότητα στο παίξιμο. Μπορεί η μελωδία να χαρακτηρίζεται απλή, αλλά η απόδοσή της χρειάζεται να γίνεται με ακρίβεια, αλλά όχι βεβιασμένα, με άνεση, ώστε να επιτυγχάνεται η ροή της μουσικής και η εκφραστικότητα . Τα έργα του Μότσαρτ αναδεικνύουν τη μουσικότητα του εκτελεστή.

«θεραπεία, ίαση»

 Οι συνθέσεις του Μότσαρτ, εκτός από την τέρψη του ακροατή δείχνουν να έχουν και θεραπευτικό χαρακτήρα. Μελέτες έχουν δείξει ότι νεογνά, τα οποία βρίσκονται στη θερμοκοιτίδα ωφελούνται από τη μουσική του Μότσαρτ, καθώς μετά την ακρόασή της εμφανίζουν μικρότερες ενεργειακές δαπάνες. Αυτό πρακτικά συνδέεται με ευκολότερη πρόσληψη βάρους, γεγονός που βελτιώνει το ανοσοποιητικό σύστημα των νεογνών, ώστε να αποδεσμεύονται γρηγορότερα από τη θερμοκοιτίδα. Η επιστημονική υπόθεση είναι ότι η επαναληπτικότητα και τα μοτίβα στη μουσική του Μότσαρτ επηρεάζουν τα οργανωτικά κέντρα   του εγκεφαλικού φλοιού. Τα νεογνά ηρεμούν και έχουν λιγότερες πιθανότητες να εμφανίσουν ανησυχία.

«συγκίνηση»

 Πέρα από κάθε ανάλυση, η μουσική αγγίζει την ψυχή με έναν τρόπο μοναδικό, ξεχωριστό για τον κάθε άνθρωπο. Και είναι κάποιες συνθέσεις που συγκινούν σε κάθε εποχή και πλαίσιο, που ξεπερνούν το χρόνο, που «κερδίζουν» και το πιο απαιτητικό ακροατήριο. Είναι μουσικές που ο καθένας μπορεί να ταυτιστεί, με τις οποίες μπορεί να δώσει όχι χρώμα, αλλά μελωδία στη ζωή του, να αφήσει τη σκέψη του να ταξιδέψει και την καρδιά του να γεμίσει συναίσθημα. Ο Μότσαρτ λοιπόν μας χάρισε αυτή ακριβώς τη μουσική..

ΠΗΓΕΣ:

J. Machlis, Kr. Forney, H απόλαυση της μουσικής, εκδ. fagotto, μτφρ. Δ. Πυργιώτης

https://www.sciencedaily.com/releases/2010/01/100107132551.html

ThoughtCo

https://en.wikipedia.org/wiki/Don_Giovanni#Composition_and_premiere