Η 30η Ιανουαρίου έχει καθιερωθεί ως η μέρα εορτασμού των τριών Ιεραρχών, προστατών της παιδείας, των λειτουργών και συλλειτουργών αυτής, των διδασκόντων και των διδασκομένων. Και οι τρεις ανεξαιρέτως υπήρξαν άνθρωποι με βαθιά μόρφωση και πολυεπίπεδη, με σπουδές τόσο ανθρωπιστικές, όσο και θετικές που επικέντρωσαν τη φιλοσοφία τους και τον τρόπο ζωής τους στον άνθρωπο και τις ανάγκες του. Η γλώσσα τους πάντοτε ελεγκτική και δίκαιη και συνάμα μέλιτος πλήρης, αφού ουδεμία υστεροβουλία υπέβοσκε στα κίνητρα τους. Πέραν όμως του ρόλου τους ως λειτουργοί της θρησκείας, υπήρξαν άνθρωποι του πνεύματος, οι απόψεις των οποίων αξίζει να μελετηθούν. Εμείς επιχείρησαμε εν συντομία να παρουσιάσουμε την οπτική τους πάνω σε ζήτημα που ταλανίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο και να σας αποδείξουμε ότι ένα έργο πολυδιάστατο σαν το δικό τους πρέπει να εξευρενηθεί από τον πραγματικό αναζητητή της αλήθειας.
Η συνεισφορά τους προφανώς ξεκινά από τη θεολογική με φιλοσοφικές προεκτάσεις προσέγγισή τους. Ο Αριστοτέλης στο έργο του “Περί Ψυχής” περιγράφει τα δύο στάδια της ανθρώπινης διανόησης και στο πρώτο, σε εκείνο που κυριαρχούν τα φυσικά πάθη δίνει το όνομα “αίσθησις”, ενώ το μετέπειτα, όπου επικρατεί έναντι των πάθων και του αλόγου μέρους της ψυχής ο ορθός λόγος, δηλαδή η λογική” το ονομάζει” νόησις”. Οι 3 Ιεράρχες, έχοντας μελετήσει τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και εντρυφήσει σε αυτούς προσθέτουν το στάδιο που επεκτείνεται πέραν του εξορθολογισμού και αγγίζει τα όρια του υπέρλογου, αυτό της πίστης. Μέσω αυτής της “επανάστασης της διανόησης” συντελείται η πεμπτουσία της επικοινωνίας του ανθρώπου με το Θεό. Και το στάδιο αυτό δεν είναι το παράλογο, όπως αφοριστικά θα έλεγε κάποιος, αλλά το υπερβατικό που δεν συναντάμε στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Η διαδικασία αυτή ξεκινά με την ταπείνωση του ανθρώπου, όχι εκείνη την ταπείνωση που τον καθιστά ανίσχυρο πιόνι στη σκακιέρα του ισχυρού και τιμωρού Θεού και άθυρμα της βούλησης του, αλλά την ταπεινότητα που προκύπτει πηγαία από την αυτογνωσία, από την αίσθηση που του δημιουργείται ότι δεν μπορεί να κυβερνά και να ελέγχει τα πάντα εκτός από τον ίδιο του τον εαυτό. Οι 3 Ιεράρχες δεν πίστευαν στην αποθέωση του ανθρώπου, καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν επικίνδυνο για την ισορροπία του κόσμου. Ήδη τέτοιες απόπειρες θεοποίησης έχουν κοστίσει στην ανθρωπότητα χιλιάδες απώλειες.. Αντιθέτως, πίστευαν στον εξανθρωπισμό του Θεού, που θα επιτυγχανόταν μέσα από την ελεύθερη και προσωπική προσπάθεια κάθε ανθρώπου που “πλάστηκε” κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση να ανακαλύψει την ουσία της ύπαρξης του.
Μη θέλεις να με πείσεις με τα λόγια, αλλά με τα έργα. Μισώ τη διδασκαλία που είναι αντίθετη με τον τρόπο ζωής.
-Γρηγόριος Θεολόγος
Προχωρώντας πέρα από αυτούς τους συλλογισμούς, οι πατέρες της Εκκλησίας εντόπισαν τις αιτίες της ηθικής κρίσης που εκδηλωνόταν στα χρόνια τους και συνεχίζεται να εκδηλώνεται στις μέρες μας. Όπως χαρακτηριστικά θα πει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, τον άνθρωπο καταδυναστεύει η σαρκολατρεία και η υλιστική μανία. Επιδιώκοντας να δώσει νόημα στο εγώ του καταφεύγει στον εξουσιασμό των συνανθρώπων του είτε σαρκικά είτε υλικά. Είναι άμοιρος των πάθων του, έρμαιο των χρημάτων και των αγαθών που επιθυμεί πάση θυσία και με κάθε κόστος να αποκτήσει και να επαυξήσει. Έτσι, καταλήγει να εκμεταλλεύεται, να καταδυναστεύει τον πλησίον, να του επιβάλλεται και να τον περιχαρακώνει. Φυσικά και οι 3 Ιεράρχες δεν ήταν κατά του θεσμού της ιδιοκτησίας, ήταν όμως κατά της κατάχρησης της, του λεγόμενου ius abutendi που υπήρχε στο ρωμαϊκό δίκαιο, το οποίο και οι ίδιοι σπούδασαν. Για αυτό το λόγο, υποστήριζαν ότι υγιές ήταν το λελογισμένο και ότι εν τέλει καμία σημασία δεν έχει να συγκεντρωθεί ο πλούτος στα χέρια λίγων, όταν οι υπόλοιποι άνθρωποι βυθίζονται στην φτώχεια… Η αφθονία δεν είναι αυτοσκοπός και δε θα έπρεπε κατά τους ίδιους να είναι. Αν αυτός ο συλλογισμός γεννιόταν στο μυαλό των υπηρετών της υπερκατανάλωσης, όπως αποκαλεί τους εθισμένους στο “έχειν” και όχι στο “είναι” ο Έριχ Φρομ, ο κόσμος μας θα ήταν πολύ διαφορετικός..
Όσον αφορά και τον τομέα της εκπαίδευσης, τα λόγια τους είναι μεστά σοφίας. Το σημαντικό, λένε οι 3 πατέρες, δεν είναι μόνο η παροχή στείρων γνώσεων στους διδασκομένους, η παίδευση, αλλά η μόρφωση, η διαμόρφωση δηλαδή του χαρακτήρα τους, η ηθική και πνευματική διάπλασή τους, ώστε να μην καταλήξουν τεχνοκράτες, αλλά άνθρωποι που να συνδυάζουν την οξυδέρκεια και την πνευματική διαύγεια με το βάθος και την καθαρότητα του χαρακτήρα. Δυστυχώς, μάλλον προς την αντίθετη κατεύθυνση κινείται το εκπαιδευτικό σύστημα που εξοβελίζει την ανθρωπιστική εκπαίδευση και τη θυσιάζει στο βωμό της χρησιμοθηρείας.
Από την μνήμη των παρελθόντων και από την πείρα των παρόντων διδασκόμαστε για το μέλλον.
-Μέγας Βασίλειος
Μπορεί να ήταν άνθρωποι της διανόησης, αλλά οι 3 Ιεράρχες δεν υπήρξαν ποτέ μακριά από την κοινωνία. Πέραν του αδιαμφισβήτου φιλανθρωπικού έργου τους, για το οποίο πληροφορούμαστε από τις πηγές της εποχής, η πολιτική και κοινωνική διάσταση είναι εμφανής στη φιλοσοφία τους. Είναι εκείνοι που εισήγαγαν και υποστήριξαν βαθύτατα το κράτος πρόνοιας, ένα θεσμό που στη χώρα μας παραμελήθηκε όσο κανείς άλλος. Γιατί; Ίσως γιατί όταν ο άνθρωπος δεν μαθαίνει να αγαπά σωστά τον εαυτό του, προσκολλάται με έναν αρρωστημένο τρόπο στο εγώ του και ξέχνα το συνάνθρωπό του, παύει να αγωνίζεται για αυτόν και τις δικές του ανάγκες και έτσι το κράτος πρόνοιας εγκαταλείπεται και παραπέει.
Πλην όλων των παραπάνω, η πολιτική τους άποψη ήταν πάντοτε ακριβής και στις μέρες μας απόλυτα αναγκαίο να ακουστεί. Μέσα από επιστολές στον έπαρχό τους και από άλλα κείμενα τους βλέπουμε την άποψη τους για τη σχέση Εκκλησίας- Κράτους. Θεωρούν, λοιπόν, ότι οι δύο αυτοί θεσμοί είναι διακριτοί, αλλά όχι αδιαίρετοι, με την έννοια ότι ούτε η Εκκλησία δύναται να επεμβαίνει στα πολιτικά πράγματα πλέον του δέοντος, ούτε όμως το κράτος να καταργεί το Αυτοκέφαλο. Επομένως, ούτε η θεοκρατία ούτε ο κρατικισμός είναι αποδεκτά. Στον αντίποδα, μεταξύ των δύο δει να υπάρχει μια συναλληλία, το κράτος να λειτουργεί σαν το σώμα και η Εκκλησία σαν την ψυχή, το κράτος να λαμβάνει τον εκτελεστικό του ρόλο και η Εκκλησία τον πνευματικό σε όσους επιθυμούν να καταστούν κοινωνοί της.
Ως προς τα χρήματα επαινούμε εκείνους που δεν χρωστούν τίποτε, ενώ ως προς την αγάπη μακαρίζουμε αυτούς που διαρκώς οφείλουν.
-Ιωάννης Χρυσόστομος
Συνοπτικά θέλαμε να σας παρουσιάσουμε τα βασικά σημεία των σκέψεων Του Αγ. Ιωάννη Χρυσοστόμου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Μεγάλου Βασιλείου, των Φωστήρων της Τρισηλίου Θεότητος που ακούγονται επίκαιρα στην εποχή μας, όπως και σε κάθε εποχή. Ποιός μαθητής δεν θαυμάζει τις σπουδές του; Ποιός δάσκαλος το πνεύμα τους; Ποιός ηγέτης την παρρησία και την επαναστατικότητά τους που καμιά εξορία δεν κατάφερε να φυμώσει; Ας ρίξουμε μια φορά το τείχος μας γύρω από τον καταδίκη οτιδήποτε άπτεται στους κόλπους της Εκκλησίας και ας αναγνωρίσουμε πως οι 3 Ιεράρχες ήταν αληθινοί καθοδηγητές στη φώτιση.
