Η ζωή του
Ο Μπαρούχ Σπινόζα (Baruch Spinoza), γνωστός αρχικά ως Μπέντο ντε (Benedito/Bento de Espinosa) και έπειτα Βενέδικτος Σπινόζα (Benedictus de Spinoza) – το όνομα του στα εβραϊκά, πορτογαλικά και λατινικά αντίστοιχα – ήταν Ολλανδός φιλόσοφος, εβραϊκής καταγωγής. Θεωρείτε ίσως και ο μεγαλύτερος φιλόσοφος του 17ου αιώνα και αποτελεί μια από τις σημαντικότερες μορφές του ρασιοναλιστικού πνεύματος του 17ου αι αλλά και ένας από τους σημαντικότερους προδρόμους του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.
Ο Σπινόζα γεννήθηκε στι 24 Νοεμβρίου 1632 και μεγάλωσε στην Πορτογαλική Εβραϊκή κοινότητα του Άμστερνταμ. Καταγόταν από εβραιο-πορτογαλική οικογένεια που είχε μεταναστεύσει παλαιότερα σε εποχές διωγμών και αναγκαστικού προσηλυτισμού στην (τότε ισπανική αλλά αυτόνομη) Ολλανδία. Οι Σπινόζα ήταν επιτυχημένοι έμποροι και διακεκριμένα μέλη της εβραϊκής κοινότητας. Η μητέρα του, Ανα Ντεμπόρα, δεύτερη σύζυγος του πατέρα Μιγκουέλ, πέθανε όταν ο Μπαρούχ ήταν μόνο έξι ετών. Ο Σπινόζα είχε παραδοσιακή Εβραϊκή ανατροφή, παρακολουθώντας μαθήματα στη σύναξη Ταλμούδ Τορά του Άμστερνταμ. Μητρική γλώσσα του Σπινόζα ήταν τα Πορτογαλικά, αλλά θα διδαχθεί επίσης Εβραϊκά, έπειτα Ισπανικά, Ολλανδικά, Γερμανικά, ίσως Γαλλικά και αργότερα Λατινικά (γεγονός πο έρχεται σε αντίθεση με την άποψη των τότε μελετητών ότι ήταν “άγλωσσος”). Παρότι προφανώς μαθητής – αστέρι και ίσως θεωρούμενος δυνητικά ραββίνος, ο Σπινόζα δεν έφτασε ποτέ στην προχωρημένη μελέτη της Τορά των ανώτερων επιπέδων του προγράμματος σπουδών. Αντίθετα, στην ηλικία των 17, μετά το θάνατο του μεγαλύτερου αδελφού του, Ισαάκ, διέκοψε τις επίσημες σπουδές του για να αρχίσει να εργάζεται στην εισαγωγική οικογενειακή επιχείρηση.
Το 1653, στην ηλικία των 20, ο Σπινόζα άρχισε να μελετά Γαλλικά με τον Φράνσες φαν ντεν Έντεν (1602-1674), περιβόητο ελεύθερο στοχαστή, που πιθανότατα εισήγαγε τον Σπινόζα στη σχολαστική και στη νεότερη φιλοσοφία, περιλαμβανομένης εκείνης του Καρτέσιου.
Πέθανε το 1654 ο πατέρας, Μιγκουέλ, όταν ο Σπινόζα ήταν 21. Παραιτήθηκε από τις αξιώσεις της κληρονομιάς του και την παραχώρησε στην αδερφή του (παρά την δικαστική απόφαση υπερ του). Ο Σπινόζα υιοθέτησε το Λατινικό όνομα Benedictus de Spinoza, άρχισε να ζει με τον φαν ντεν Έντεν και να διδάσκει στη σχολή του. Λέγεται ότι ερωτεύθηκε την κόρη του δασκάλου του Κλάρα, αλλά αυτή τον αρνήθηκε για έναν πλουσιότερο σπουδαστή.
Την περίοδο αυτή ο Σπινόζα ήρθε επίσης σε επαφή με διαφόρων ειδών αιρέσεις που απέρριπταν την αυθεντία των καθιερωμένων εκκλησιών καθώς και τα παραδοσιακά δόγματα. Από τη στιγμή που ο Σπινόζα χαρακτηρίστηκε ως αιρετικός, οι συγκρούσεις του με τις αρχές έγιναν εντονότερες. Αργότερα δέχθηκε επίθεση στα σκαλιά της συναγωγής από κάποιον με μαχαίρι που φώναζε «Αιρετικέ!». Προφανώς αυτή η επίθεση τον συγκλόνισε και επί χρόνια είχε (και φορούσε) το σχισμένο του παλτό, ως ενθύμιο.
Στις 27 Ιουλίου 1656 η συνέλευση της Ταλμούδ Τορά του Άμστερνταμ εξέδωσε ένα χερέμ (ένα είδος απαγόρευσης, απομόνωσης, εξοστρακισμού, απέλασης ή αφορισμού) εναντίον του 23χρονου Σπινόζα.
Με την απόφαση των αγγέλων και την εντολή των αγίων αφορίζουμε, αποβάλλουμε, καταριόμαστε και αναθεματίζουμε τον Μπαρούχ ντε Εσπινόζα με τη συγκατάθεση του Θεού. Ευλογημένος να είναι Εκείνος και με τη συγκατάθεση όλης της Ιεράς Συνόδου, μπροστά σε αυτούς τους ιερούς Παπύρους, με τις 613 εντολές που είναι γραμμένες σ’ αυτούς, με τον αφορισμό, με τον οποίο ο Ιησούς του Ναυή κατέλαβε την Ιεριχώ, με την κατάρα με την οποία ο Ελισαίος καταράστηκε τους νέους και με όλες τις κατάρες, που είναι γραμμένες στο Βιβλίο του Νόμου. Καταραμένος να είναι τη μέρα και καταραμένος να είναι τη νύχτα, καταραμένος να είναι όταν πλαγιάζει και καταραμένος να είναι όταν σηκώνεται, καταραμένος να είναι όταν βγαίνει και καταραμένος να είναι όταν μπαίνει. Ο Κύριος δεν θα τον λυπηθεί, o θυμός και η οργή του Κυρίου θα επιπέσει επ’ αυτού και θα του φέρει όλες τις κατάρες, που είναι γραμμένες σε αυτό το βιβλίο, και ο Κύριος θα εξαλείψει το όνομά του κάτω από τον ουρανό και ο Κύριος θα τον απομακρύνει με τον τραυματισμό του από όλες τις φυλές του Ισραήλ με όλες τις κατάρες της διαθήκης, που είναι γραμμένες στο Βιβλίο του Νόμου. Ο Κύριος δεν θέλει να τον συγχωρήσει, κι έτσι θα εκπέσει εναντίον του ο κεραυνός και η οργή Του. Διατάζουμε κανείς να μην επικοινωνεί με αυτόν προφορικά ή γραπτά, να μην του δείχνει καμία εύνοια, να μη μένει μαζί του κάτω από την ίδια στέγη ή σε απόσταση τεσσάρων μέτρων από αυτόν και να μη διαβάζει οτιδήποτε γραμμένο από αυτόν.
Δεν δηλώνεται η ακριβής αιτία για την αποβολή του Σπινόζα. Η μομφή αναφέρεται μόνο στις «βδελυρές αιρέσεις που εφάρμοζε και δίδασκε» και στις «αποτρόπαιες πράξεις» του και στις καταθέσεις μαρτύρων. Δεν υπάρχει καμμία καταγραφή τέτοιας κατάθεσης, αλλά φαίνεται ότι υπήρχαν αρκετές πιθανές αιτίες για την έκδοση της μομφής.
Όταν του κοινοποιήθηκε η απόφαση της μομφής φέρεται να είπε: «Πολύ καλά, αυτό δεν με υποχρεώνει να κάνω τίποτα που δεν θα είχα κάνει από μόνος μου, αν δεν φοβόμουν το σκάνδαλο.»
Ο Σπινόζα πέρασε τα υπόλοιπα 21 του χρόνια γράφοντας και μελετώντας ιδιωτικά ως λόγιος. Ο Σπινόζα έζησε μια απλή ζωή ως τροχιστής και λειαντής φακών, δίνοντας παράλληλα ιδιαίτερα μαθήματα φιλοσοφίας και απορρίπτοντας επιβραβεύσεις και τιμές σε όλη του τη ζωή, περιλαμβανομένων υψηλού κύρους θέσεων διδασκαλίας.
Έζησε ήσυχα στο Άμστερνταμ για μερικά χρόνια, όπου έγραψε τη Σύντομη Πραγματεία περί του Θεού, του Ανθρώπου και της Ευημερίας του.
Ο Σπινόζα μετακόμισε γύρω στα 1660 ή 1661 από το Άμστερνταμ στο Ρίινσμπουργκ όπου άρχισε να εργάζεται πάνω στις Αρχές Φιλοσοφίας του Καρτέσιου, καθώς και στο αριστούργημά του, την Ηθική. Το 1663 επέστρεψε για λίγο στο Άμστενταμ, όπου ολοκλήρωσε και εξέδωσε τις Αρχές Φιλοσοφίας του Καρτέσιου (το μόνο έργο, που εκδόθηκε στην εποχή του με το όνομά του) και στη συνέχεια μετακόμισε τον ίδιο χρόνο στο Βόορμπουργκ. Εκεί εγραψε και το 1670 εξέδωσε ανώνυμα τη Θεολογική Πολιτική Πραγματεία του, προκαλώντας πολλές αντιδράσεις από την Προτεσταντική Εκκλησία.
Ό,τι είναι ενάντια στους Νόμους της Φύσης, είναι ενάντια στη Λογική και ό,τι είναι ενάντια στη Λογική, είναι ανοησία και πρέπει να απορρίπτεται.
– Θεολογική Πολιτική Πραγματεία
Το 1670 ο Σπινόζα μετακόμισε στη Χάγη. Εργάστηκε πάνω στην Ηθική, έγραψε μια ημιτελή Εβραϊκή γραμματική, άρχισε την Πολιτική Πραγματεία του, έγραψε δύο επιστημονικά δοκίμια («Για το Ουράνιο Τόξο» και «Για τον Υπολογισμό των Αλλαγών») και άρχισε μια ολλανδική μετάφραση της Αγίας Γραφής (που αργότερα κατέστρεψε). Ο Σπινόζα επέλεξε τη Λατινική λέξη caute (πρόσεχε), γραμμένη κάτω από ένα τριαντάφυλλο, σύμβολο μυστικότητας, ως σήμα του. «Γιατί, έχοντας διαλέξει να γράφει σε μια γλώσσα τόσο ευρέως κατανοητή, ήταν υποχρεωμένος να κρύβεται για ότι έγραφε»
Το 1676 ο Σπινόζα συναντήθηκε στη Χάγη με το Λάιμπνιτς για μια συζήτηση του βασικού φιλοσοφικού του έργου, της Ηθικής, που είχε τότε ολοκληρώσει. Η συνάντηση αυτή περιγράφεται στο Ο Αυλικός και ο Αιρετικός (2009) του (Αμερικανού φιλοσόφου) Μάθιου Στιούαρτ.
Η υγεία του Σπινόζα άρχισε να επιδεινώνεται το 1676 και πέθανε στις 20 Φεβρουαρίου 1677, σε ηλικία 44 ετών. Λέγεται ότι ο πρόωρος θάνατός του οφειλόταν σε ασθένεια των πνευμόνων, πιθανόν πνευμονοκονίαση, λόγω εισπνοής υαλόσκονης από τους φακούς που κατασκεύαζε. Μεταγενέστερα, το σπίτι του στη Χάγη έγινε μνημείο.
Το έργο του
Όμως, τι πραγματικά πίστευε ο Σπινόζα; Θα ήταν αδύνατον να αναλύσουμε όλες τις φιλοσοφικές θεωρίες σε ένα μόνο άρθρο. Γενικά, ήταν ορθολογιστής και είχε μία μαθηματικο-γεωμετρική σκέψη. Ο Ολλανδός φιλόσοφος θέλησε να καταπολεμήσει μέσα από το έργο του την εσωτερική καταπίεση, υποδούλωση, τα δεσμά των παθών, τις προκαταλήψεις και γι’ αυτό ασχολήθηκε με το ζήτημα της γνώσης και της ελευθερίας, του Θεού και της αλήθειας.
Θρησευτική Ιδεολογία
Ως αιωνιότητα, εννοώ την ίδια την ύπαρξη, καθ’ όσον νοείται ότι παράγεται αναγκαία απ’ αυτόν τούτο τον ορισμό του (ή ενός) αιωνίου πράγματος.
Ηθική, Πρώτο μέρος, «Περί Θεού», Ορισμός 8
Οι φιλοσοφικές του σκέψεις για το κράτος και την φύση προδιέγραψαν τη δημιουργία και εξέλιξη της αστικής δημοκρατίας και στηρίχθηκαν στη βασική ιδέα της ύπαρξης, αντί ενός προσωποποιημένου θεού, μιας παγκόσμιας φυσικής δύναμης, η οποία είναι “θεϊκής” προελεύσεως.
Για τα θέματα της Ερμηνευτικής της Βίβλου ο Σπινόζα υποστήριζε ότι η Βίβλος δεν περιέχει το λόγο του θεού, αλλά τη θέλησή του, όπως αυτή μεταφέρεται από τους προφήτες, δηλαδή από ενδιάμεσα άτομα, τα οποία όπως πολλοί άλλοι μπορεί να μεtαφέρουν εσφαλμένα και των οποίων στην πορεία της παράδοσης τα έργα πιθανόν να έχουν αλλοιωθεί ή παρεξηγηθεί.
Για να προκύψει λοιπόν ένα “ασφαλές” και “σαφές” νόημα της Βίβλου, απαιτείται ιστορικο-φιλοσοφική επανεξέταση, με καθαρές και σαφείς φιλοσοφικές έννοιες. Ο Σπινόζα απαιτεί την “interpretatio scripturae” της Βίβλου σε αναλογία με τη διερεύνηση της φύσης. Γι’αυτόν, οι έννοιες του καλού και του κακού (τα αμαρτήματα) είναι απατηλές όσο και η επίκληση της βούλησης του Θεού (τον οποίο αποκαλεί «άσυλο της άγνοιας»).
Ευλογία δεν είναι η αμοιβή της αρετής, αλλά η ίδια η αρετή.
Η Μία Υπόσταση – Πανθεϊσμός
Με τον όρο Θεός εννοώ ένα απόλυτα άπειρο ον – δηλαδή μια υπόσταση που αποτελείται από μιαν απειρία κατηγορημάτων που το καθένα τους εκφράζει μια αιώνια και άπειρη ουσία.
Ηθική, Πρώτο μέρος, «Περί Θεού», Ορισμός 6
Ο Σπινόζα υποστήριζε ότι ο Θεός υπάρχει και είναι αφηρημένος και απρόσωπος. Αντιδρά στο καρτεσιανό δυϊσμό και θεωρεί ότι
το σώμα και το πνεύμα δεν διαχωρίζονται, όντας ένα ενιαίο σύνολο. Η ψυχή και το σώμα είναι ένα ιδωμένα άλλοτε υπό το κατηγόρημα της Σκέψης κι άλλοτε υπό εκείνο της Έκτασης. Υποστήριξε ότι τα πάντα που υπάρχουν στη Φύση (δηλαδή τα πάντα στο Σύμπαν) είναι μία Πραγματικότητα, μία Ουσία, και υπάρχει μόνο ένα σύνολο κανόνων, που κυβερνά το σύνολο της πραγματικότητας που μας περιβάλλει και του οποίου αποτελούμε μέρος. Ο Σπινόζα υποστηρίζει ότι ο Deus sive Natura (Θεός ή Φύση) είναι ένα ον με απείρως πολλές ιδιότητες, από τις οποίες δύο μόνο είναι η σκέψη και το πραγματικό. Θεωρούσε το Θεό και τη Φύση ως δύο ονόματα για την ίδια πραγματικότητα, δηλαδή μια ενιαία θεμελιώδη ουσία, μία και μοναδική Υπόσταση, που είναι η βάση του σύμπαντος και της οποίας όλες οι μικρότερες «οντότητες» είναι στην πραγματικότητα τρόποι ή τροποποιήσεις, ότι όλα τα πράγματα είναι καθορισμένα από τη Φύση να υπάρχουν και να προκαλούν αποτελέσματα και ότι η πολύπλοκη αλυσίδα αιτίου και αποτελέσματος γίνεται εν μέρει μόνο αντιληπτή από τον άνθρωπο. Το ότι οι άνθρωποι θεωρούν ότι έχουν ελεύθερη θέληση, υποστηρίζει, είναι αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης μεν των επιθυμιών που επηρεάζουν το νου τους, ενώ αδυνατούν να κατανοήσουν τις αιτίες λόγω των οποίων θέλουν και ενεργούν όπως κάνουν.
Κάθε τι που υπάρχει, υπάρχει μέσα στο Θεό και τίποτα δεν μπορεί ούτε να υπάρξει ούτε να νοηθεί χωρίς το Θεό.
Ηθική, Πρώτο μέρος, «Περί Θεού», Θεώρημα 15
Ντετερμινισμός
«Οι άνθρωποι έχουν επίγνωση των επιθυμιών τους και άγνοια των αιτίων από τις οποίες (οι επιθυμίες) καθορίζονται».
Ο Σπινόζα ήταν ένας πλήρης ντετερμινιστής, που έκρινε ότι απολύτως οτιδήποτε συμβαίνει, συμβαίνει μέσω της διαδικασίας της αναγκαιότητας. Για αυτόν, ακόμη και η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι πλήρως καθορισμένη, με την ελευθερία να συνίσταται στην ικανότητά μας να γνωρίζουμε ότι είμαστε καθορισμένοι και να καταλαβαίνουμε γιατί ενεργούμε όπως ενεργούμε. Έτσι, ελευθερία δεν είναι η δυνατότητα να πούμε «όχι» σε ότι μας συμβαίνει, αλλά η δυνατότητα να πούμε «ναι» και να κατανοήσουμε πλήρως γιατί τα πράγματα ήταν υποχρεωτικό να συμβούν έτσι. Διαμορφώνοντας πιο «κατάλληλες» ιδέες για το τί κάνουμε και για τα συναισθήματα και τα αισθήματά μας, γινόμαστε η επαρκής αιτία των ενεργειών μας (εσωτερικών ή εξωτερικών), που συνεπάγεται μια αύξηση δραστηριότητας (αντί για παθητικότητα). Αυτό σημαίνει ότι γινόμαστε τόσο περισσότερο ελεύθεροι, όσο και σαν το Θεό, όπως υποστηρίζει ο Σπινόζα. Ωστόσο ο Σπινόζα έκρινε επίσης ότι τα πάντα πρέπει αναγκαστικά να συμβούν με τον τρόπο που γίνονται. Όλα δηλαδή είναι νομοτελειακά, μόνο με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να συμβούν. Κατά συνέπεια οι άνθρωποι δεν έχουν ελεύθερη βούληση. Πιστεύουν όμως ότι η βούλησή τους είναι ελεύθερη. Αυτή η ψευδαισθητική αντίληψη ελευθερίας προέρχεται από την ανθρώπινη συνείδησή μας, την εμπειρία και την αδιαφορία για τα προηγηθέντα φυσικά αίτια. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι ελεύθεροι αλλά «ονειρεύονται με τα μάτια τους ανοικτά». Για τον Σπινόζα οι ενέργειές μας καθοδηγούνται εξ ολοκλήρου από φυσικές παρορμήσεις, είναι μέρος του σχεδίου του “Θεού”, της μίας και μοναδικής Υπόστασης. Για τον Σπινόζα, ζούμε στον μόνος δυνατός κόσμος και γι’αυτό τον λόγο είναι τέλειος, η πραγματικότηταν αποτελεί μία τελειότητα.
Με τις λέξεις πραγματικότητα και τελειότητα εννοώ το ίδιο πράγμα.
Ηθική, Δεύτερο μέρος, «Περί της φύσης και της αρχής της ψυχής», Ορισμός 6
Τα τρία είδη Γνώσης
Οι φυσικές βάσεις ενός κράτους δεν πρέπει να βγαίνουν από τα διδάγματα του ορθού λόγου, αλλά από τη γενική φύση και τις ιδιότητες του ανθρώπου.
Σύμφωνα με τον Σπινόζα, η ιδεώδης επιστήμη πρέπει να ερευνά τον κόσμο όχι στον συγκεκριμένο χωρόχρονο αλλά από τη σκοπιά της αιωνιότητας (sub specie aeternitatis)[. Έτσι βλέπει ο Θεός τον κόσμο και το ίδιο κάνουμε και εμείς στο βαθμό που μετέχουμε σε ένα απειροελάχιστο μέρος του θεϊκού νου. Η γνώση προέρχεται απαγωγικά από σαφείς και διακριτές ιδέες. Η αντικειμενική γνώση έχει μορφή μαθηματικής αλήθειας. Τα μαθηματικά δεν λειτουργούν με γενικές ιδέες που προσλαμβάνουμε μέσω των εμπειριών, αλλά με ορισμούς και έννοιες που αποδεικνύουν τις συνθήκες της αναγκαίας ύπαρξης, ενώ με την αυστηρή τους συλλογιστική προφυλάσσουν τη συνείδηση από τις διαστρεβλώσεις της φαντασίας και των συναισθημάτων στον τρόπο σύλληψης και ερμηνείας του κόσμου. Εδώ φαίνεται ότι η ηθική του Σπινόζα κυριαρχείται από τον γεωμετρικό τρόπο σκέψης καθώς επιθυμεί να αντιμετωπίσει τα ανθρώπινα πάθη σαν να είναι τρίγωνα και παραλληλόγραμμα.
Ο Σπινόζα αναγνωρίζει τρία είδη γνώσης με ιεραρχική δομή:
- opinio: η συγκεχυμένη και ανεπαρκής γνώση, η οποία στηρίζεται στην εμπειρία.
- ratio: είναι η κοινή γνώση βάσει της οποίας γνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά αλλά όχι την ουσία των πραγμάτων.
- scientia intuitiva (Ενόραση): γνώση των αιτιών των πραγμάτων, δηλαδή τη γνώση των ιδιοτήτων ή κατηγορημάτων του Θεού.
- Το τίμιο είναι να λες πάντα την αλήθεια.
The highest activity a human being can attain is learning for understanding, because to understand is to be free.
Απόψεις φιλοσόφων και σχολιαστών για τον Σπινόζα
- Ο φιλόσοφος Γκέοργκ Βίλχελμ Φρήντριχ Χέγκελ δήλωσε ότι από όλους τους σύγχρονους φιλοσόφους «Ή είσαι Σπινοζικός ή δεν είσαι καθόλου φιλόσοφος».
- ο Χάινε έχει πει πως «όλοι οι σύγχρονοι φιλόσοφοι, χωρίς ίσως να το γνωρίζουν, βλέπουν μέσα από τους φακούς που λείανε ο Σπινόζα»
- ο Χάρολντ Μπλουμ έγραψε «Ως δάσκαλος της πραγματικότητας εφάρμοσε τη δική του σοφία και ήταν σίγουρα ένα από τα πιο υποδειγματικά ανθρώπινα πλάσματα που έζησαν ποτέ».
- Ο σχολιαστής Μ. Στιούαρτ Φελπς παρατήρησε: «Κανείς δεν έχει πλησιάσει περισσότερο την ιδανική ζωή του φιλοσόφου από τον Σπινόζα»
- «Ο Σπινόζα δεν μπορεί να είχε πειστεί. Μπορούσε να σκέφτεται τη φιλοσοφία του, όχι να την πιστεύει, διότι αντέφασκε ευθέως με την πεποίθησή του για τη ζωή, χάρη στην οποία θεωρούσε τον εαυτό του ελεύθερο και ανεξάρτητο».
Φίχτε (Διδασκαλία περι επιστήμης, 1794)
«…Αφήστε μου, εδώ δίπλα, ένα ποτήρι νερό κι ανοίξτε το παράθυρο να βλέπω στον δρόμο. Το ανθρώπινο δράμα δεν πρόκειται να ξανανέβει μέσα μας – όχι τουλάχιστον σαν δράμα. Πρέπει να μάθουμε σιγά-σιγά ν’ αναγνωρίζουμε τι μας προσάπτει όλο εκείνο το κυρίαρχο Εξω…».
«Ο Μπαρούχ Σπινόζα πέθανε μια Κυριακή του 1677 ενώ ο Βαν ντερ Σπάικ και η γυναίκα του που τον φιλοξενούσαν είχαν πάει στη λουθηριανή εκκλησία», ποίημα του Γιώργου Μπλάνα.
Το εύρος και η σημασία του έργου του Σπινόζα ήταν τόσο σπουδαία που δεν έγιναν πλήρως κατανοητά παρά μόνο χρόνια μετά τον θάνατό του. Θέτοντας τα θεμέλια για τον Διαφωτισμό του 18ου αιώνα και τη σύγχρονη κριτική της Αγίας Γραφής, περιλαμβανομένων των σύγχρονων αντιλήψεων για το άτομο και, αναμφίβολα, το σύμπαν, θεωρείται ένας από τους μεγάλους ορθολογιστές της φιλοσοφίας του 17ου αιώνα. Το αριστούργημά του, η μεταθανάτια Ηθική, με το οποίο αντιτάχθηκε στο δυϊσμό πνεύματος-σώματος του Καρτέσιου, του χάρισε την αναγνώριση ως ενός από τους σημαντικότερους διανοητές της Δυτικής φιλοσοφίας, στο οποίο οι εκλεπτυσμένες αντιλήψεις της μεσαιωνικής φιλοσοφίας στρέφονται τελικά ενάντια στον εαυτό τους και καταστρέφονται εντελώς. Τα φιλοσοφικά του επιτεύγματα και ο ηθικός του χαρακτήρας ουσιαστικά έθεσαν τα θεμέλια του σύγχρονου κόσμου. Δικαίως, λοιπόν, ο φιλόσοφος του 20ού αιώνα Ζιλ Ντελέζ τον αποκαλεί “ο πρίγκιπας των φιλοσόφων”.
Πηγές:
www.timesnews.gr/μπαρούχ-σπινόζα-μιλούσε-για-την-ελευθ/
https://www.lifo.gr/mag/columns/4426
https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/105574_oi-fakoi-toy-spinoza
