Η σταύρωση του Χριστού και το μαρτύριο που υπέμεινε για να λυτρώσει τον άνθρωπο έχει εμπνεύσει αναρίθμητους καλλιτέχνες ανά τον κόσμο. Η εικόνα του πάνω στο σταυρό, κρεμάμενος επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας τους συγκινεί, μα ο καθένας την προσεγγίζει με ένα τρόπο διαφορετικό και μοναδικό. Επιλέξαμε την ανάλυση ορισμένων εξ αυτών των έργων και την παρουσίαση των υπολοίπων! Καλή ανάγνωση και Καλή Ανάσταση!!
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της γεμάτης έντονα χρώματα αυτής Σταύρωσης, πρώιμου έργου του Raphael, επιρρεασμένου από τον Perugino, είναι η ηρεμία του προσώπου του Ιησού. Ο Ιησούς περνά στον θάνατο ήρεμος, χωρίς τίποτα στο πρόσωπό του να μαρτυρά τον έντονο σωματικό πόνο που νοιώθει. Ο Σταυρός βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο του πίνακα και κυριαρχεί σ’ αυτόν. Δεξιά του βρίσκονται ο Άγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής και η γονατιστή Μαρία Μαγδαληνή, ενώ αριστερά του η Παναγία και ο Άγιος Ιερώνυμος, στον οποίο ήταν αφιερωμένο το πολύπτυχο όπου ανήκε αρχικά η συγκεκριμένη σύνθεση. Δυο άγγελοι συλλέγουν το αίμα από τα χέρια του Ιησού σε δισκοπότηρα, σαφέστατη αναφορά στην θεία κοινωνία, ενώ στο φόντο ανοίγεται ένα θαυμάσιο, ήρεμο αναγεννησιακό τοπίο. Ένας ήλιος κι ένα φεγγάρι στα αριστερά και δεξιά της επιγραφής που βρίσκεται επάνω στον Σταυρό, αναφέρονται σε παλαιότερες θρησκείες, παρ’ όλη την απαγόρευση της εποχής απεικόνισης παγανιστικών στοιχείων στην ζωγραφική . Γι’ αυτό και κάνει μοναδικό το έργο αυτό του Raphael.
Στο σκευοφυλάκιο του μοναστηριού του Αποστόλου Παύλου… υπάρχει μια Σταύρωση από το χέρι του που βρίσκεται τοποθετημένη στο πίσω μέρος του παρεκκλησίου όπου ο φωτισμός είναι χαμηλός και όποιος την αντικρίσει και δεν γνωρίζει, νομίζει πως πρόκειται για γλυπτό.” Με αυτά τα λόγια ο Antonio Palomino, Ισπανός μπαρόκ ζωγράφος και βιογράφος καλλιτεχνών, περιγράφει την μνημειώδη αυτήν Σταύρωση του συμπατριώτη του Zurbarán. Σχεδιασμένος ειδικά για το συγκεκριμένο παρεκκλήσιο, ο πίνακας φωτιζόταν αμυδρά από ένα παράθυρο που βρισκόταν στα αριστερά του. Εδώ, κανένα αφηγηματικό στοιχείο δεν παρεμβαίνει στην σύνθεση. Ο Ιησούς απεικονίζεται μόνος του επάνω στον Σταυρό, σε ένα μαύρο φόντο, φωτισμένος με δραματικό τρόπο. Η εξωραϊσμένη απεικόνιση, η πλαστικότητα του σώματος, η ηρεμία της έκφρασης που δεν δείχνει κανένα σημάδι πόνου, αποδίδουν στο Ιερό μια ρεαλιστική ερμηνεία. Τέσσερα καρφιά συμπληρώνουν την σύνθεση, στοιχείο που ξεσήκωσε πλήθος διαμαρτυριών στην εποχή του, καθώς τότε μόνο τρία καρφιά ήταν αποδεκτά από την πανίσχυρη Ισπανική Καθολική Εκκλησία, όσον αφορά στην απεικόνιση της Σταύρωσης.
Αυτή είναι μία από τις πολυάριθμες Σταυρώσεις που ζωγράφισε ο El Greco. Πλαισιωμένος ο Εσταυρωμένος Χριστός από τον Άγιο Ιωάννη τον Ευαγγελιστή στα δεξιά του και την Παναγία στ’ αριστερά, αναβλύζει αίμα από παντού. Δυο άγγελοι, ένας σε κάθε μεριά του πίνακα, συλλέγουν το αίμα με γυμνά χέρια από τις παλάμες και τα πλευρά του, ενώ ακόμα ένας μαζί με την Μαρία την Μαγδαληνή, κάνουν το ίδιο στα πόδια του, χρησιμοποιώντας όμως άσπρα πανιά. Η συσχέτιση του αίματος με την θεία κοινωνία και εδώ είναι ολοφάνερη. Το φόντο, νυχτερινό και ομιχλώδες, δίνει μαζί με το φως και τα χρώματα μια έντονη συναισθηματική φόρτιση στην ονειρική ατμόσφαιρα.
Στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο (Ιωάννης 12:32), ο Ιησούς προέβλεψε πως θα “σηκωνόταν από την γη”, προκειμένου να τον ακολουθήσει η ανθρωπότητα. Ο Ιωάννης σημειώνει πως αναφερόταν στον θάνατό του. Αυτήν ακριβώς την στιγμή επιλέγει να απεικονίσει ο Rembrandt, σε μια πολυάνθρωπη σύνθεση, όπου τα περισσότερα πρόσωπα σβήνουν στο σκοτάδι και ο εξαιρετικός φωτισμός, χαρακτηριστικό του καλλιτέχνη, τονίζει τον Ιησού στον Σταυρό, μαζί με τα δύο πρόσωπα που φαίνονται ευκρινώς: τον άνθρωπο με τον μπερέ που βοηθά στο να σηκωθεί ο Σταυρός και τον άνθρωπο με το τουρμπάνι που βρίσκεται αριστερά του. Εκπληκτικό είναι το γεγονός, πως και οι δύο αυτοί άνθρωποι, αποτελούν αυτοπροσωπογραφίες του καλλιτέχνη μέσα στον θαυμάσιο αυτόν πίνακα.
“Αρχικά, το 1950, είδα ένα κοσμικό όνειρο, στο οποίο είδα αυτήν την εικόνα έγχρωμη και η οποία στο όνειρό μου αντιπροσώπευε τον πυρήνα του ατόμου. Αυτός ο πυρήνας αργότερα πήρε μια μεταφυσική έννοια. Τον θεώρησα ως την “απόλυτη ενότητα του σύμπαντος”, τον Χριστό”. Έτσι περιγράφει ο ίδιος ο Dalí την έμπνευσή του για τον συγκλονιστικό αυτόν πίνακα, που απεικονίζει τον Χριστό Εσταυρωμένο, από μια εντελώς ασυνήθιστη οπτική γωνία, να ίπταται πάνω από μια λίμνη με μια βάρκα και ψαράδες, με φόντο έναν μαύρο ουρανό. Εάν ο Dalí είδε όνειρο, ο Ισπανός μυστικιστής, Καρμελίτης καλόγερος, ιερέας και άγιος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας Saint John of the Cross από τον οποίο και τιτλοφορήθηκε ο πίνακας, είδε το ίδιο όραμα με τον Ιησού να απεικονίζεται Εσταυρωμένος από την ίδια οπτική γωνία και το μετέφερε στο χαρτί το 1550. Η αριστουργηματική αυτή σύνθεση του Dalí χωρίζεται εικονογραφικά σε δύο μέρη, με την chiaroscuro απεικόνιση του Εσταυρωμένου να κυριαρχεί στο μεγαλύτερο επάνω μέρος του πίνακα και μια φωτεινή τοπιογραφία να καταλαμβάνει το κάτω μέρος του. Ο συμβολισμός είναι ξεκάθαρος: η σύνθεση είναι βασισμένη στο τρίγωνο που σχηματίζεται από τα χέρια και το σώμα του Ιησού, αναφορά στην Αγία Τριάδα και στον κύκλο που σχηματίζει το κεφάλι του, αναφορά στην Πλατωνική σκέψη. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η απουσία καρφιών, αίματος και ακάνθινου στέφανου από το σώμα και το κεφάλι του Ιησού, καθώς σύμφωνα με τον καλλιτέχνη, το όνειρό του τον έπεισε πως αυτά τα στοιχεία θα αλλοίωναν τον πίνακά του.
Μια εξαιρετικά πρωτότυπη «Σταύρωση» (1580) του Ελ Γκρέκο αποδίδει τον Ιησού να πεθαίνει πάνω στο Σταυρό, ατενίζοντας ψηλά προς τον Πατέρα Του. Ο ίδιος ξεχωρίζει μέσα από έναν θυελλώδη ουρανό που συμβολίζει το σκοτάδι που έπληξε τον κόσμο όταν παρέδωσε την ψυχή Του. Η συστροφή του σώματός του και οι περιστροφικές κινήσεις που εκτελούν τα σύννεφα αποτελούν δομικά χαρακτηριστικά του μανιεριστικού ύφους του ζωγράφου. Η προοπτική στο έργο απορρίπτεται για να οργανωθούν το φως και το σκοτάδι, που συνθέτουν το δραματικό τοπίο και το αδιαπέραστο τείχος των νεφών. Η σκηνή εκφράζεται σε χρωματικούς τόνους εξωπραγματικούς, σαν μια σβησμένη φωτιά, δίχως τον παραμικρό υπαινιγμό ηλιακού φωτός. Ο καλλιτέχνης απεικονίζει το επεισόδιο με έναν εξαιρετικά πρωτότυπο τρόπο, αφού στη βάση του Σταυρού δεν εμφανίζεται η Παναγία και ο Αγιος Ιωάννης, όπως συνηθίζεται, αλλά τα πορτρέτα δύο συγχρόνων του να προσεύχονται. Με αυτόν τον τρόπο, ο Ελ Γκρέκο εστιάζει περισσότερο την προσοχή του θεατή στη μορφή του Θεανθρώπου. Εδώ, ο χειρισμός του φωτός ενισχύει τη δραματικότητα και την τραγικότητα της σκηνής. Πρόκειται για ένα φως που μοιάζει τόσο φυσικό αλλά επιφορτισμένο ταυτόχρονα με έντονο συμβολισμό.
Πηγές:Μαίρη Σβαρνιά /Ιστορικός Τέχνης-Μουσείο λόγος στο https://www.nikosonline.gr/%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%8D%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B9%CE%B7%CF%83%CE%BF%CF%8D/
Δρ Στέλλα Μουζακιώτου, Ιστορικός Τέχνης στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και ΤΕΙ Αθήνας. Επιμελήτρια Εκθέσεων, Aπό την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου
