1. Η εορταστική όψη
Η πρωτομαγιά σηματοδοτεί την αρχή της άνοιξης, μιας άνοιξης που αγγίζει το καλοκαίρι με φως, ήλιο, αναγέννηση της φύσης και της ζωής. Ανά τον κόσμο τα έθιμα για αυτή τη μέρα ποικίλουν. Στην Ελλάδα ο εορτασμός της είναι συνδεδεμένος με το πλέξιμο του στεφανιού λουλουδιών το οποίο κρεμάμε έξω από την πόρτα για καλή τύχη έως ότου τα λουλούδια του μαραθούν. Είναι ελληνικό αλλά όχι μόνο έθιμο. Ιδιαίτερα στα νησιά της Μεσογείου γιορτάζοντας την άνοιξη, την 1η του μήνα Μάη, φτιάχνουν ένα στεφάνι με λουλούδια (συνήθως αγριολούλουδα, μαργαρίτες και πιο σπάνια παπαρούνες) συνήθως από τους αγρούς.
Τα έθιμα και οι δράσεις που συνοδεύουν τη μέρα της Πρωτομαγιάς ξεκινούν από τα βάθη της ανθρώπινης παράδοσης και περνούν από γενιά σε γενιά. Ο Μάιος είναι ο 5ος μήνας του χρόνου που – στην Ελλάδα, τη Ρώμη και μέχρι το Βυζάντιο- ήταν αφιερωμένος στον ετήσιο εορτασμό της θεάς της γονιμότητας και της γεωργίας, Δήμητρας. Η κόρης της, Περσεφόνη, που έρχεται από τον Κάτω Κόσμο αυτόν τον μήνα, από τον Αδη-σύζυγό της, ήταν ο λόγος για τη γιορτή των Ανθεστηρίων, της μεγαλόπρεπης πομπής προς τα ιερά για να προσφέρουν άνθη.
Στη λαϊκή αντίληψη ο θάνατος και η γέννηση, το καλό και το κακό συνυπάρχουν. Ολα τα σπίτια, έκτος από εκείνα που έχουν πένθος, φτιάχνουν στεφάνι για προστασία, υγεία, ευτυχία, για το μάτι, με τον ανάλογο συνδιασμό λουλουδιών.Το μαγιάτικο στεφάνι είναι αυτό που θα το δει στην πόρτα του σπιτιού, θα το ζηλέψει και θα το κλέψει ο γείτονας για να το κρεμάσει στη δική του πόρτα.[3] Το στεφάνι θα παραμείνει στο σπίτι μέχρι τα μέσα του καλοκαιριού. Στη γιορτή του Αη Γιάννη του Κλείδωνα [4] το ρίχνουν στη φωτιά. Ανάβουν φωτιές σε δρόμους και πλατείες και πηδούν πάνω από τη φωτιά τρεις φορές, τρέχοντας.
Αυτή είναι η μία όψη της Πρωτομαγιάς και ιδού οι πίνακες αφιερωμένοι σε αυτήν:
Χαράλαμπος Παχής, Πρωτομαγιά στην Κέρκυρα, π. 1875
Λουκάς Γεραλής (1878-1953), Πρωτομαγιά. Ιδιωτική Συλλογή
Απόστολος Γεραλής (1886-1983), Το μαγιάτικο στεφάνι. Ιδιωτική Συλλογή
Σπύρος Βασιλείου, Μαγιάτικο στεφάνι, λιθογραφία, 1981
Pieter Brueghel the Younger, The Dance around the May Pole, ca. 1625-1630
Francisco de Goya, The Maypole, 1808-12
Lawrence Alma Tadema, Spring (detail), 1895, oil on canvas. J. Paul Getty Museum, Los Angeles
Alma Tadema sumptuously set the Victorian custom of sending children to pick flowers on May 1, or May Day, in Ancient Rome.
Thomas Falcon Μarshall (1818-1878), Πρωτομαγιάτικες γιρλάντες
Benjamin Robert Haydon, Punch or May Day, 1830
Αdrien Moreau, May Day, 1885
Edwin Austin Abbey (1852-1911), May Day Morning
Maurice Brazil Prendergast, May Day, Central Park (1903)
William James Glackens, May Day in Central Park
George Wesley Bellows, May Day in Central Park
Σπύρος Βασιλείου, Πρωτομαγιά στην Ερέτρια, λάδι σε καμβά, 1968
2. Η αγωνιστική όψη
Παράλληλα, λόγω ιστορικών συγκυριών η Πρωτομαγιά απέκτησε μια πτυχή επαναστατική και συνδεδεμένη με το εργατικό κίνημα. Οι αγώνες των εργατών για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους σε μια ιστορική αναδρομή:
Όλα ξεκίνησαν το 1886 μετά τηνολοκλήρωση του συνεδρίου της Ομοσπονδίας Εργασίας των ΗΠΑ όπου αποφασίζεται την 1η Μαΐου να γίνουν απεργιακές κινητοποιήσεις στο Σικάγο. Έτσι, με σύνθημα “Οκτώ ώρες δουλειά, οκτώ ώρες ανάπαυση, οκτώ ώρες ύπνο” οι εργάτες και οι οικογένειές τους αποφάσισαν να διαδηλώσουν στην πλατεία Haymarket.
Ήταν ημέρα Σάββατο, εργάσιμη ημέρα ούτως ή άλλως, όταν η ατμόσφαιρά άρχισε να μυρίζει μπαρούτι από τους εργάτες που είχαν ξεχυθεί στους δρόμους και τις ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις να σημαδεύουν το πλήθος με τα οπλοπολυβόλα.
‘Ολα μαρτυρούν πως τα πράγματα θα ξεφύγουν σύντομα από τον έλεγχο, περιμένοντας την αφορμή που δεν άργησε να έρθει. Ένας “άγνωστος” έριξε μία βόμβα, που εξερράγη ανάμεσα στους εργάτες. Επικράτησε πανικός και αμέσως αναλαμβάνει δράση κι η αστυνομία. Ξεκινά να πυροβολεί προς το πλήθος σκοτώνοντας τέσσερις εργάτες. Είναι το πρώτο αίμα των οργανωμένων διεκδικήσεων.
Ακολουθούν γενικευμένες ταραχές κι οι νεκροί πολλαπλασιάζονται. Χρειάστηκε να περάσουν τρία, ολόκληρα, χρόνια και να φτάσουμε στις 20 Ιουλίου 1889, όταν πια καθιερώθηκε η 1η Μαΐου ως Παγκόσμια ημέρα των Εργατών. Πράγμα που αποφασίστηκε στη διάρκεια του ιδρυτικού συνεδρίου της Δεύτερης Διεθνούς στο Παρίσι. Το 1890 ο Ρέιμοντ Λαβίν προτείνει διεθνή κινητοποίηση ανήμερα της θλιβερής επετείου των γεγονότων του Σικάγο. Βρίσκει τεράστια απήχηση, που αποτυπώνεται από τη μεγαλειώδη συμμετοχή του κόσμου.
Παρά το γεγονός ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες τα γεγονότα του Σικάγου ξεκίνησαν την 1η Μαΐου κι αποτέλεσαν την απαρχή για την ικανοποίηση των εργατικών αιτημάτων, ωστόσο σε ολόκληρη την βορειοαμερικανική ήπειρο, ως ημέρα των εργατών έχει οριστεί η πρώτη Δευτέρα κάθε Σεπτεμβρίου.
Η Πρωτομαγιά στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα οι εργατικές κινητοποιήσεις για τη Πρωτομαγιά ξεκίνησαν το 1893, όταν ο Σταύρος Καλλέργης προσπάθησε να διοργανώσει στο Παναθηναϊκό Στάδιο μία κινητοποίηση μέσω του Σοσιαλιστικού Συλλόγου.
Στη κινητοποίηση έλαβαν μέρος μόλις 2.000 εργάτες, αριθμός που δεν ανησυχεί τις αρχές και δεν απαιτήσε την επέμβασή τους.
Οι συγκεντρωμένοι απαίτησαν 8ωρο, καθιέρωση της Κυριακής ως αργίας κι η ασφάλισή τους από το κράτος. Το ψήφισμά τους εγκρίνεται ομόφωνα, αλλά η κωλυσιεργία ήταν μεγάλη. Το επιδίδουν την 1η Δεκεμβρίου 1893 στον Πρόεδρο της Βουλής. Εκείνος καθυστερεί ακόμη περισσότερο, δεν το εκφωνεί κι αντίδραση του Καλλέργη, τον οδήγησε στη σύλληψή και τον ξυλοδαρμό για δύο ημέρες στο αστυνομικό τμήμα, όπου μεταφέρθηκε.
Το κίνημα ατόνησε κι εξαφανίστηκε. Χρειάστηκε να περάσουν 17 χρόνια για να εορταστεί και πάλι η εργατική πρωτομαγιά το 1911.
Δημιουργήθηκαν δευτεροβάθμιες οργανώσεις και ξέσπασαν πολυήμερες απεργίες σε όλη την επικράτεια. Στη Θεσσαλονίκη χρειάστηκε η επέμβαση της αστυνομίας για τη διάλυση του συγκεντρωμένου πλήθους, συλλαμβάνοντας τα στελέχη της “φεντερασιόν Θεσσαλονίκης”.
Την ίδια στιγμή στην Αθήνα η αστυνομία συνέλαβε τους τρεις επικεφαλής της οργάνωσης των κινητοποιήσεων στο Μετς, με το αιτιολογικό ότι δεν είχαν άδεια. Η επόμενη απόπειρα έγινε το 1919, ένα χρόνο μετά την ίδρυση της ΓΣΕΕ, σε 12 πόλεις πανελλαδικά.
Για αυτή την όψη της Πρωτομαγιάς επιλέξαμε κάποιους ακόμα πίνακες:
Μπόρις Κουστόντιεφ, Πρωτομαγιά
Boris Kustodiev, May Day parade. Petrograd. Mars Field, 1920
Diego Rivera, May Day Procession in Moscow, 1956
Edward William Finley (1907–1979), May Day Procession
Καλημέρα και Καλό Μήνα 🌷
