Όταν σκεφτόμαστε τα αθάνατα πρόσωπα της αρχαίας Αιγύπτου, είναι το πιο εύκολο ίσως να φανταστούμε τις επιχρυσωμένες ταφικές μάσκες που κάλυπταν τις μούμιες των Φαραώ, όπως ο Τουταγχαμών. Υπάρχει ένα άλλο πρόσωπο, ωστόσο, που είναι εξίσου όμορφο αλλά πιο ρεαλιστικό. Η προτομή της Νεφερτίτης είναι ένα από τα πιο διάσημα έργα της αρχαίας αιγυπτιακής τέχνης, λειτουργώντας ως εικόνα της διαχρονικής ομορφιάς από τότε που αποκαλύφθηκε από γερμανούς αρχαιολόγους το 1912. Είναι ένα αριστούργημα του αιγυπτιακού πολιτισμού.
Ποια ήταν όμως η Νεφερτίτη;
Για να κατανοήσουμε τη διάσημη προτομή (ένα γλυπτό πορτρέτο των ώμων, του λαιμού και του κεφαλιού), πρέπει πρώτα να καταλάβουμε το θέμα της. Η Νεφερτίτη ήταν βασίλισσα της Αιγύπτου, σύζυγος του φαραώ Ακενατόν. Ο Ακενατόν αποφασίζει ως ο Φαραώ να εγκαταλείψει τις παραδόσεις της Αιγύπτου και να καθιερώσει την πρώτη μονοθεϊστική θρησκεία τους, αφιερωμένη σε μια μοναδική θεότητα ηλίου γνωστή ως Ατόν ή Ατέν. Μετακόμισε επίσης το παλάτι του από τις παραδοσιακές πρωτεύουσες των αιγυπτιακών βασιλιάδων και έχτισε μια νέα βασιλική πόλη στην Αμάρνα.
Γνωρίζουμε ελάχιστα για τη ζωή της Νεφερτίτης πριν από το γάμο της με τον Ακενατόν. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι ήταν από μια οικογένεια ευγενών στην βασιλική πρωτεύουσα των Θηβών, ενώ μερικοί υποστηρίζουν ότι ήταν αυτή που εισήγαγε τον σύζυγό της στη μονοθεϊστική λατρεία του Ατόν. Το μόνο που ξέρουμε είναι σίγουρα ότι ανήλθε στην εξουσία ως μια πολύ ισχυρή γυναίκα, η οποία κυβέρνησε μαζί με το σύζυγό της μέχρι το θάνατό του.
Η Νεφερτίτη ήταν επίσης γνωστή στην Αίγυπτο για την ομορφιά της. Ήταν περήφανη για το μακρύ λαιμό της. Το όνομά της σημαίνει «έφτασε η όμορφη».
Είχε πολλούς τίτλους. Για παράδειγμα, στο χώρο λατρείας Καρνάκ βρέθηκαν οι επιγραφές: “η Κληρονόμος”, “η Αγαπητή”, “Κυρά της Άνω και Κάτω Αιγύπτου”, “Σύζυγος του Μεγάλου Βασιλιά”, “Κυρά των Δύο Χωρών” και άλλες.
Μερικοί λόγιοι υποστηρίζουν πως η Νεφερτίτη κυβέρνησε για μια σύντομη περίοδο μεταξύ του θανάτου του συζύγου της και την ενθρόνιση του Τουταγχαμών με το όνομα Ανχκεπρούρε Νεφερνεφερουάτεν. Πρόσφατες έρευνες θέτουν υπό αμφιβολία αυτόν τον ισχυρισμό. Υπάρχει επίσης σύγχυση σε σχέση με τον συμβασιλέα γνωστό ως Σμενχκάρε ο οποίος ως ενθρονισμένος είχε το όνομα Ανχκεπρούρε Σμενχκάρε.
Η σημασία της προτομής
Η προτομή της Νεφερτίτης δημιουργήθηκε πιθανότατα γύρω στο 1340 π.Χ., κοντά στο ζενίθ της εξουσίας του Ακενατόν. Είναι 44 κιλά και ζωτικής σημασίας, σκαλισμένη από ένα ενιαίο τεμάχιο ασβεστόλιθου. Η έννοια του βασιλικού πορτρέτου δεν ήταν τίποτα ασυνήθιστο στην αρχαία αιγυπτιακή κοινωνία. Οι ναοί και τα παλάτια της Αιγύπτου είναι γεμάτα από τέτοιου είδους έργα τέχνης. Αυτό που κάνει αυτό το πορτρέτο μοναδικό είναι η απεικόνιση της βασίλισσας.
Ενώ γνωρίζουμε τα αστραφτερά και στερεά μνημειώδη πορτρέτα αιγυπτιακών ηγεμόνων, η προτομή της Νεφερτίτης μοιάζει πολύ διαφορετική. Όχι μόνο το πρόσωπο είναι χαραγμένο με μαλακά καμπύλα ζυγωματικά, ισχυρό πηγούνι και αιχμηρή μύτη, αλλά ο πυρήνας ασβεστόλιθου καλύπτεται από γύψο , το οποίο στη συνέχεια ζωγραφίστηκε. Το αποτέλεσμα είναι μια απίστευτα ζωντανή απεικόνιση της βασίλισσας. Η προτομή της Νεφερτίτη είναι χρωματισμένη με χρυσαφένιο δέρμα, κόκκινα χείλη, χρωματιστά κοσμήματα και στέμμα. Τα μάτια φτιάχνονται με κρύσταλλο, ενώ η ίριδα τους με μαύρο κερί. Το άλλο μάτι δεν τελείωσε ποτέ.
Η κατασκευή της προτομής δείχνει χαρακτηριστικά την κατανόηση που είχαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι για τις διαστάσεις του ανθρώπινου προσώπου.
Ο καλλιτέχνης
Έτσι, ποιος δημιούργησε αυτό το αριστούργημα; Η καλύτερη ένδειξη προέρχεται από την τοποθεσία όπου βρέθηκε η προτομή. Η προτομή της Νεφερτίτη δεν αποκαλύφθηκε σε τάφο ή παλάτι αλλά σε εργαστήριο. Συγκεκριμένα, βρισκόταν στο εργαστήριο του Τούθμωσι, του επίσημου γλύπτη του δικαστηρίου και του αγαπημένου καλλιτέχνη του Ακενατόν.
Το γεγονός ότι αυτή η προτομή βρέθηκε στο στούντιο Τούθμωσι στην Αμάρνα μας λέει κάτι: αυτή η προτομή ήταν πιθανώς απλώς ένα μοντέλο. Φαίνεται πιθανό ότι ο γλύπτης το δημιούργησε ως αναφορά για να έχει την ομοιότητα της βασίλισσας μαζί του, ενώ σχεδίαζε άλλα βασιλικά και πιθανώς μνημειώδη πορτρέτα.
