Από τα μέσα του 19ου αιώνα, οι ζωγράφοι απομακρύνονται σταδιακά από την «μεγάλη ζωγραφική». Τα ιστορικά, τα θρησκευτικά και τα μυθολογικά θέματα του Ρομαντισμού δεν ενδιαφέρουν τους καλλιτέχνες του Ρεαλισμού και του Ιμπρεσιονισμού. Γι΄αυτό τον λόγο οι καλλιτέχνης των αρχών του 20ου αιώνα, θα βαδίσουν στα χνάρια της Πρωτόγονης Τέχνης, προκειμένου να αναζητήσουν τα δεδομένα της δικής τους εποχής. Μελετώντας τα πρωταρχικά στάδια της Τέχνης δημιουργούν την Τέχνη του μέλλοντος. Αυτό το κίνημα ονομάστηκε Πριμιτιβισμός και αντιπρόσωποί του είναι ο Πωλ Γκωγκέν με τις γυναίκες της Ταϊτής, ο Ανρί Ρουσώ, ο Πωλ Κλέε κλπ.
Ο καλλιτέχνης του 20ου αιώνα όμως,δεν μιμείται την Πρωτόγονη Τέχνη. Εκφράζεται μέσα από αυτή και ωριμάζει πνευματικά και καλλιτεχνικά. Το πρωτόγονο ξαναγεννιέται, προσαρμόζεται και ανανεώνει την σύγχρονη, μοντέρνα εποχή. Ο καλλιτέχνης του 20ου αιώνα ανακαλύπτει την χαμένη ένταση της έκφρασης, τη διαύγεια της δομής και την απλότητα στην τεχνική.
Η Πρωτόγονη Τέχνη από την Αφρική και την Ωκεανία μέχρι τις μεσαιωνικές ξυλογραφίες και τη γοτθική μικρογλυπτική, διαθέτουν, «μια δύναμη στην εκφραστικότητα τους». Ο Ζωρζ Σαλ, σχολιάζοντας την Τέχνη της Αφρικής, είπε χαρακτηριστικά:
«Δεν έχει διπλώματα ούτε περγαμηνές. Και είναι μια καινούρια και συγκλονιστική έκφραση των πιο πανάρχαιων ανθρώπινων ανησυχιών».
Τον 20ο αιώνα ο Πριμιτιβισμός είναι μια ασυνείδητη δημιουργική ενόρμηση, αδάμαστη και απαλλαγμένη, από τους κανόνες των σαλονιών. Ένα έργο Πριμιτίφ χαρακτηρίζεται από μορφολογική απλότητα και δύναμη, και από ισχυρή συναισθηματική παρουσία.
Ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του κινήματος του Πριμιτιβισμού είναι «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν» (1907) του Pablo Picasso. Πρόκειται για έναν πίνακα που απεικονίζει πέντε πόρνες, σε έναν οίκο ανοχής της Αβινιόν. Με αυτό το έργο ο Ισπανός καλλιτέχνης έρχεται σε ρήξη με την δυτική τέχνη. Προκαλεί τη δυτική παράδοση και παρουσιάζει κάτι νέο και επαναστατικό.
Δεν είναι τυχαία άλλωστε τα λόγια του Ζωρζ Μπρακ προς τον Picasso, όταν αντίκρισε τον πίνακα:
«Είναι σαν να μας δίνεις να φάμε στουπί και να πιούμε πετρέλαιο».
Ο Picasso, με «Τις Δεσποινίδες της Αβινιόν», ξεκίνησε η προσωπική του επανάσταση. Η νέγρικη τέχνη, που πρωτογνώρισε στον Derain και στον Matisse, τον απελευθέρωσε από τις εικαστικές συμβάσεις του παρελθόντος. Αντίκρισε αυτό που δίνει ζωντάνια σε έναν πίνακα. Και αυτό δεν είναι η πιστή μίμηση μιας συγκεκριμένης πραγματικότητας αλλά η ανακατασκευή μιας πραγματικότητας, πιστής στο ένστικτο και στις αρχέγονες παρορμήσεις.
Το ωοειδές πρόσωπο, με τις άδειες κόγχες, η μύτη που θυμίζει σφήνα, το σχεδόν ανύπαρκτο πιγούνι, το στόμα, όλα αυτά τα χαρακτηριστικά θυμίζουν Πρωτόγονη Τέχνη.
Τα πρόσωπα των γυναικών, που βρίσκονται δεξιά, θυμίζουν αφρικάνικες μάσκες. Το πρόσωπο της όρθιας γυναίκας, που κρατάει την κουρτίνα έχει επιρροές από την Αιγυπτιακή τέχνη, ενώ τα πρόσωπα των άλλων δυο γυναικών θυμίζουν αρκετά μεσαιωνικές τοιχογραφίες της Καταλονίας.
Ο ίδιος ο Picasso μάλιστα είχε αφηγηθεί, ότι όταν είχε ολοκληρώσει «Τις Δεσποινίδες της Αβινιόν», πέρασε τυχαία από ένα εθνογραφικό μουσείο και κλονίστηκε βαθιά όταν αντίκρισε τα αφρικανικά γλυπτά.
Το βάθος του πίνακα είναι μικρό. Οι μορφές είναι μετωπικές, και με αυτόν τον τρόπο βοηθούν στον καθορισμό της δομής του αντικειμένου. Ο θεατής ανακαλύπτει στο έργο του Picasso μια τέταρτη διάσταση: Τον χρόνο.
Ο πίνακας «διαβάζεται» από την μια άκρη ως την άλλη, περιστροφικά. Ο Picasso μέσα από «Τις Δεσποινίδες της Αβινιόν», παραθέτει ταυτόχρονα την μετωπική και την πλάγια όψη. Χαρακτηριστικά μάλιστα, όταν ο Λέο Στάιν είδε στο ατελιέ του τον μεγάλο πίνακα κι αφού τον μελέτησε, απαντά στον Picasso με γέλια:
«Α! καταλαβαίνω τώρα. Βλέπω, βλέπω… θελήσατε να ζωγραφίσετε την τέταρτη διάσταση. Αστείο που είναι».
Στις «Δεσποινίδες της Αβινιόν», απουσιάζει κάθε ίχνος από την παλιά προοπτική απόδοση που αποτελούσε βασική κληρονομιά της δυτικής τέχνης. Το βάθος στον πίνακα βρίσκεται κάπου ανάμεσα στις γυναικείες φιγούρες. Η πυραμιδική δομή του Cezanne, έχει αντικατασταθεί από κάθετες παραλλήλους.
Χαρακτηριστικά ο Χίλτον αναφέρει πως το έργο: «σου κόβει την αναπνοή, τα πολλά πράγματα που συμβαίνουν πάνω του κρατούνται μέσα του». Παρατηρώντας «Τις Δεσποινίδες της Αβινιόν», διαπιστώνουμε ότι το ανάγλυφο και η καμπύλη εγκαταλείπεται. Το ανθρώπινο σώμα των κοριτσιών αποτελείται από γεωμετρικές γραμμές. Οι κοπέλες ξεχωρίζουν μεταξύ τους από μια λευκή ή σκοτεινή γραμμή. Η γεωμετρία αυτή, με τα ορθογώνια και τα τρίγωνα σχήματα, που αναπαριστούν τα μέρη του γυναικείου σώματος, δεν είναι επίπεδη. Ιδιαίτερη αξία, σε αυτό το έργο, αποκτούν οι αποχρώσεις. Το ροζ, το βιολετί και η ώχρα συνυπάρχουν με το μπλε, το ομιχλώδες γαλάζιο και το άσπρο.
«Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν», θεωρούνται από τα πρώτα Κυβιστικά έργα του 20ου αιώνα. Η έλλειψη μάλιστα της ενότητας οφείλεται ακριβώς στην στροφή του Ισπανού καλλιτέχνη προς τον Κυβισμό. «Στις Δεσποινίδες της Αβινιόν» έχουμε την δυνατότητα να παρακολουθήσουμε βήμα-βήμα τη διαδικασία γέννησης του Κυβισμού.
Με τον Κυβισμό ένας ζωγραφικός πίνακας αποκτά μια τρισδιάστατη υπόσταση των αντικειμένων. Τα χρώματα αποκτούν ογκομετρική αξία και τις περισσότερες φορές είναι απλά και λιτά. Τα θέμα αναλύεται σε μικρές γεωμετρικές ενότητες. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του Picasso, για τον Κυβισμό:
«Μαθηματικά, τριγωνομετρία, χημεία, ψυχανάλυση, μουσική κι ένας Θεός ξέρει τι άλλο επιστρατεύτηκαν για να ερμηνεύσουν τον Κυβισμό. Αλλά αυτά όλα είναι ανοησίες που τυφλώνουν».
