Το αντιπολεμικό έργο του Μπρεχτ: “Η μάνα κουράγιο και τα παιδιά της”

Η πλοκή του έργου

Το θεατρικό έργο “Η μάνα κουράγιο και τα παιδιά της” του Μπέρτολτ Μπρεχτ γράφτηκε το 1939 όταν ο συγγραφέας βρισκόταν αυτοεξόριστος στην Σουηδία. Μέσα από την ιστορία της εμπόρου Άννας Φέρλινγκ ο συγγραφέας συνθέτει ένα έργο αντιπολεμικό το οποίο σκιαγραφεί τον 30ετή πόλεμο του του 17^ου  αιώνα (1618-1648) . Ο Μπρεχτ χλευάζει και αποκαλύπτει τα κίνητρα και τους στόχους των ισχυρών που μετατρέπουν την ειρήνη σε πόλεμο, την απροθυμία του λαού για στράτευση, την διεφθαρμένη ψυχολογία, το αδιέξοδο του πολέμου και την ισοπέδωση των ηθικών αξιών.

Η Άννα Φέρλινγκ, γνωστή ως Μάνα Κουράγιο, μαζί με το κάρο της και τα τρία της παιδιά, ακολουθεί τον στρατό από τόπο σε τόπο προμηθεύοντας τον ρακί, τρόφιμα και άρβυλα. Σκληρή, αθυρόστομη, πανούργα, με έντονο το αίσθημα της αυτοσυντήρησης και της προσαρμοστικότητας, με ένα απίστευτο εμπορικό δαιμόνιο, ζει καθημερινά τον δικό της προσωπικό πόλεμο ώστε να διασφαλίσει το ψωμί για εκείνη και τα παιδιά της. Αντιφατική, αντιηρωική, αλλά, ταυτόχρονα και βαθιά ανθρώπινη, προσωποποιεί την μερίδα εκείνη των ανθρώπων, οι οποίοι μέσα από την φρίκη του πολέμου εναλλάσσουν ρόλους θύτη-θύματος, ενεργητικότητας-παθητικότητας καθοδηγούμενοι πάντα από την Ανάγκη με σκοπό την επιβίωση τους. Ανίκανη να αποφύγει τον πόλεμο εξοικειώνεται με αυτόν, επωφελείται μέσω του εμπορίου «αγοράζοντας φθηνά και πουλώντας ακριβά» και εν τέλει ασθενεί και εκείνη από τον παραλογισμό του πιστεύοντας πως δεν μπορεί να ζήσει πλέον εν καιρώ  ειρήνης. Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών της γίνεται δίχως να συνυπολογίσει την διαφορετικότητα των χαρακτήρων τους με αποτέλεσμα να οδηγηθούν ένα-ένα προς τον θάνατο κάθε φορά που εκείνη θα λείπει για τις δουλειές της. Η μοναδική στιγμή που καταριέται η Μάνα Κουράγιο τον πόλεμο είναι την ώρα που παρακολουθεί την κηδεία του καθολικού στρατηγού Τίλι έξω από την πόλη Ινγκολστάντ της Βαυαρίας μετά την επίθεση που δέχτηκε η μουγκή κόρη της, Κατρίν.  Η αδυναμία της να αντιληφθεί την αθλιότητα της ακόμη και όταν μένει μόνη αποτελεί το μοιραίο δίδαγμα του έργου.

Η ιστορία του έργου

Το αντιπολεμικό θεατρικό έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ ανέβηκε για πρώτη φορά σε σκηνή της Ζυρίχης πριν από 78 χρόνια. Το «Μάνα Κουράγιο» έμελλε να κάνει πρεμιέρα στη Γερμανία μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1949. Πρώτη πρωταγωνίστρια ήταν η Χελένε Βάιγκελ στο θέατρο Berliner Ensemble του Βερολίνου, στο οποίο η ίδια μαζί με τον σύζυγό της, τον Μπέρτολτ Μπρεχτ, χάρισαν παγκόσμια φήμη.

Το «Μάνα Κουράγιο» διατηρεί ακόμη και σήμερα σταθερά την παρουσία του στο στη σκηνή. Από τότε που παίχτηκε για πρώτη φορά, στις 19 Απριλίου 1941, έχουν δοθεί περί τις 300 πρεμιέρες στον γερμανόφωνο χώρο, όπως δείχνουν στοιχεία του Αρχείου Μπρεχτ και του εκδοτικού οίκου Suhrkamp. Μάλιστα, στοιχεία της Γερμανικής Ένωσης Θεατρικών Σκηνών δείχνουν ότι μετά τη γερμανική επανένωση το έργο βρίσκεται στο πρόγραμμα τουλάχιστον τεσσάρων γερμανικών θεάτρων ανά σεζόν. Κατά τη θεατρική σεζόν 2015/2016 το αντιπολεμικό έργο γιόρτασε την πρεμιέρα του στο Κρατικό Θέατρο της Έσσης στο Βισμπάντεν και σε τρεις ακόμη θεατρικές σκηνές της Γερμανίας.

Την τιμητική του έχει όμως το έργο και στο Burgtheater της Βιέννης, με τη ζήτησή του να ξεπερνά τα σύνορα του γερμανόφωνου χώρου. «Κατέλαβε» μεταξύ άλλων σκηνές θεάτρων στο ρωσικό Νοβοσιμπίρσκ και στην πόλη του Μεξικού. Σύμφωνα με τον οίκο Suhrkamp, το φθινόπωρο θα φιλοξενηθεί στη Θεσσαλονίκη, στη σκηνή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, αλλά και σε θέατρο της Βαρσοβίας.

Το αντιπολεμικό έργο του Μπρεχτ

Το αντιπολεμικό έργο του Μπρεχτ είναι σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ, λέει ο Έρντμουτ Βιτσίσλα από το Αρχείο Μπρεχτ. «Ένα χρονικό από τον Τριακονταετή Πόλεμο» είναι ο επεξηγηματικός υπότιτλος του έργου για το οποίο συνέθεσε μουσική ο Πάουλ Ντέσσαου. Βασική ηρωίδα, η επονομαζόμενη «Μάνα Κουράγιο», είναι η Άννα Φίρλινγκ, μια πλανόδια πωλήτρια που περιφέρεται με το αμαξίδιο και τα τρία παιδιά της από τη μία εστία πολέμου στην άλλη. Μόνιμη ελπίδα της είναι να μπορέσει να βγάλει όσο περισσότερα χρήματα γίνεται από τις συναλλαγές της με τους στρατιώτες, με στόχο να αποκομίσει έτσι το δικό της όφελος από τον πόλεμο, το εμπόριο με τον θάνατο. Έτσι θα χάσει τελικά και τα τρία της παιδιά.

«Το ‘Μάνα Κουράγιο’ δεν αφορά τον Ροκφέλερ που θέλει να αποκομίσει κέρδος από τον πόλεμο και το καταφέρνει, αλλά για τον μικροπωλητή που θέλει να βγάλει χρήματα και αποτυγχάνει», σημείωσε ο Μπέρτολντ Μπρεχτ για το έργο που έγραψε στο διάστημα της εξορίας του. Ένα από τα κύρια προτάγματα στο θεατρικό έργο του κορυφαίου γερμανού ποιητή είναι «να παρουσιάσει την κοινωνία ως ικανή να αλλάξει», όπως ο ίδιος είχε υπογραμμίσει. Με αυτή την αποστολή η Χελένε Βάιγκελ, στον ρόλο που τη σημάδεψε, ως «Μάνα Κουράγιο» μετέφερε όσο ζούσε πάνω από 400 φορές το θεατρικό της αμαξίδιο σε σκηνές της Γερμανίας και του εξωτερικού.