Η “Μενεξεδένια Πολιτεία” είναι ένα μυθιστόρημα του Άγγελου Τερζάκη που εκδόθηκε το 1937 από τις εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της Εστίας και αγαπήθηκε πολύ από το αναγνωστικό κοινό. “Ένα γνήσιο αθηναϊκό μυθιστόρημα που άφησε εποχή. Ο ύμνος και το δράμα μιας Αθήνας που χάνει την όψη της ειδυλλιακής πόλης. Εν όσω τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου αρχίζουν να συνθέτουν το νέο τοπίο από την παλαιότερη εκείνη εποχή, η «Μενεξεδένια Πολιτεία» διατήρησε τη γοητεία των περασμένων καιρών, τη νοσταλγία, την αφέλεια, την αρχοντιά τους.” ( Μιχ. Ρόδας, “Η Πνευματική Κίνησις. Μεταφράσεις-Ποίησις-Μυθιστόρημα”, “Ελεύθερον Βήμα”, 7 Ιουνίου 1937)
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Ο Άγγελος Τερζάκης γεννήθηκε στο Ναύπλιο, γιος του τότε δημάρχου της πόλης Δημητρίου Τερζάκη και της Αγγελικής το γένος Πανοπούλου. Το 1915 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Αθήνα, όπου ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του και γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου, της οποίας αναγορεύτηκε διδάκτωρ το 1927.
Το 1925 πρωτοεμφανίστηκε στο χώρο της λογοτεχνίας με τη δημοσίευση της συλλογής διηγημάτων του Ο ξεχασμένος. Το 1929 εξέδωσε την Φθινοπωρινή Συμφωνία. Ακολούθησε η έκδοση του μυθιστορήματός του Δεσμώτες, που μαζί με τον Πρίγκηπα του Θράσου Καστανάκη θεωρήθηκαν από την κριτική ως τα πρώτα πεζογραφήματα της γενιάς του ’30 και Η παρακμή των Σκληρών, που επαινέθηκε από τον Κωστή Παλαμά, ενώ με μεγάλη επιτυχία εκδόθηκε το 1937 Η μενεξεδένια πολιτεία.
Το 1936 παραστάθηκε στο Εθνικό Θέατρο η βυζαντινή τραγωδία του Αυτοκράτωρ Μιχαήλ. Το 1937 ανέλαβε τη Γραμματεία του Εθνικού Θεάτρου, όπου κατέλαβε διαδοχικά διάφορες διοικητικές θέσεις, φθάνοντας ως εκείνη του υπηρεσιακού γενικού διευθυντή (με αίτησή του παρέμεινε ως το 1960 στη θέση του διευθυντή δραματολογίου, την οποία κατέλαβε το 1940). Από το 1940 και ως τη λήξη του πολέμου υπηρέτησε στο Αλβανικό Μέτωπο.
Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Θεάτρου (1939), το Α’ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος (1958 για τη Μυστική Ζωή), το Βραβείο Δοκιμίου των Δώδεκα (1964 για τον τόμο δοκιμίων Προσανατολισμός στον αιώνα), το Αριστείο Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών (1969, για το Μυστήριο του Ιάγου). Ταξίδεψε στη Ρουμανία (1958), τη Σοβιετική Ένωση (1959), τις Η.Π.Α. (1966, όπου έδωσε διαλέξεις στα Πανεπιστήμια Princeton και Tufts), την Ουγγαρία (1966), το Ρήνο (1974).
Διετέλεσε μορφωτικός σύμβουλος του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών (1966) και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών (εκλέχτηκε το 1974). Το λογοτεχνικό έργο του Άγγελου Τερζάκη κινείται στα πλαίσια του τραγικού που γεννάται από το αναπόφευκτο της καταστροφής στην οποία οδηγούνται οι ήρωές του.
Επηρεασμένος από συγγραφείς όπως ο Κνουτ Χάμσουν, ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι αλλά και ο Δημοσθένης Βουτυράς, δημιούργησε πρόσωπα αδύναμα να αντιδράσουν στην μιζέρια της ζωής του, πρόσωπα που ασφυκτιούν στο οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό τους περιβάλλον και εκπροσωπούν το αίσθημα απογοήτευσης και παραίτησης του συγγραφέα. Την ελπίδα τοποθέτησε στο χώρο των ιδανικών που ξεπερνούν πολιτικές και άλλες κατηγοριοποιήσεις, καθώς και στο χώρο της μεταφυσικής αναζήτησης.
Από τα έργα του σημειώνουμε ενδεικτικά την Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ, τη Μυστική ζωή, τη Μενεξεδένια Πολιτεία, ενώ πρέπει επίσης να αναφερθεί το σημαντικό δοκιμιακό έργο του που άσκησε επίδραση τόσο στη λογοτεχνική όσο και στη θεατρική παραγωγή του. Θεατρικά του έργα παραστάθηκαν από το Εθνικό Θέατρο, τους θιάσους Αιμίλιου Βεάκη (1942), Κατσέλη – Γληνού – Παρασκευά (1949), Κατερίνας (1959), Δημήτρη Χορν (1962), το Πειραματικό Θέατρο της Μαριέτας Ριάλδη (1970), το Αμφιθέατρο του Σπύρου Ευαγγελάτου (1995), καθώς και από άλλους θιάσους της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Έργα του μεταφράστηκαν σε ξένες γλώσσες και ο ίδιος μετέφρασε έργα των Τζόζεφ Κόνραντ, Μπεν Τζόνσον, Ανρί Μπεργκσόν και Ευριπίδη. Διετέλεσε διευθυντής των βραχύβιων λογοτεχνικών περιοδικών Πνοή και Λόγος (1929) και του περιοδικού Εποχές (1963), και από το 1947 συνεργάστηκε σε τακτική βάση με την εφημερίδα Το Βήμα. Πέθανε στην Αθήνα το 1979.
Η ΜΕΝΕΞΕΔΕΝΙΑ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Η ιστορία μας τοποθετεί στο 1935. Η υπόθεση εκτυλίσσεται στην Αθήνα (Πλάκα) και έχει σαν επίκεντρο την οικογένεια Μαλβή, που αποτελείται από τον άβουλο και ασήμαντο πατέρα, άσημο δικηγόρο, και την όμορφη και φιλόδοξη μητέρα που τελικά εγκαταλείπει την οικογένεια, καθώς και τα παιδιά, τον Ορέστη και την Σοφία, που καλούνται να προσαρμοστούν σ’ αυτά τα δεδομένα. Μια μέρα, ο Μαλβής προσλαμβάνει για βοηθό το νεαρό δικηγόρο, Γιάννη Μαρούκη. Έκτοτε, το δικηγορικό γραφείο αποκτά και πάλι «ζωή» και η ζωές όλων αλλάζουν ριζικά.
“Τα πρόσωπα του μυθιστορήματος διαγράφονται αδρά και ουσιαστικά. Σκέψις και αίσθημα, μια πλατύτερη φιλοσοφία δίνει την σύνθεσι του νέου έργου που ικανοποιεί τον αληθινά διανοούμενο κόσμο”(Μιχ. Ρόδας). Η ευγενική μορφή της κόρης του Σοφίας, ο υπερευαίσθητος Γιάννης Μαρούκης, αλλά και τα δευτερεύοντα πρόσωπα του μυθιστορήματος, περιγράφονται όλα με την ιδιαίτερη διεισδυτικότητα του Τερζάκη και μένουν για πάντα στη μνήμη του αναγνώστη.
Ο τίτλος του μυθιστορήματος είναι συμβολικός. Η μενεξεδένια πολιτεία δεν είναι άλλη από την Αθήνα, αν και ο τίτλος είναι παραπλανητικός, καθώς πρόκειται για μια πόλη που αρχίζει να χάνει την ειδυλλιακή της όψη, ενώ η ζωή των ηρώων που περιγράφει ο συγγραφέας είναι άχαρη. Ο Γιάννης Μαρούκης, ένας νέος δικηγόρος, έπειτα από πολλές ψυχικές δοκιμασίες, ηθικός πέρα ως πέρα, ιδεολόγος και άνδρας, με την ευρύτερη σημασία, κοιτάζει την Αθήνα “που ποτέ του δεν την είχε φαντασθεί τόσο πλατιά, τόσο μεγάλη”. Και ονειροπολεί, και φιλοσοφεί δίπλα στην αγαπημένη του Σοφία, και “μ’ ένα γνέψιμο σιωπηλό υψώνει το δάχτυλο και δείχνοντας αντίκρυ: Ή μενεξεδένια πολιτεία’, λέει σιγανά, και στα χείλη του τρεμοπαίζει ένα γλυκόπικρο χαμόγελο. Η ηδονή της καρτερίας”.
“Η Αθήνα! Ποτέ του δεν την είχε φανταστεί τόσο πλατιά, τόσο μεγάλη. Μοιάζει σαν εφηβική ύπαρξη που ξαφνικά κι αναπάντεχα ξεπέταξε την κρυμμένη άνθησή της. Από τ’ αυτοκίνητο μέσα κοιτάζει ο βοηθός ίσια μπροστά το δρόμο που τους πάει κοντά της. Κάτι ανήσυχο κι όμως χαρούμενα απορημένο σαλεύει μέσα του, μια σιγανή τρομάρα. Γιατί εκεί, μέσα στο πέλαγος των άσπρων σπιτιών που τόσο απρόσμενα φούσκωσε κι απλώθηκε ξεχειλίζοντας τον κάμπο, μια ορμητική ζωή, χίλιες ζωές, χιλιάδες χιλιάδων υπάρξεις, ζούνε και συγχρωτίζονται, δουλεύουν, αγωνίζονται, χαίρονται, υποφέρουν. Η σύναξη εδώ των ψυχών, μέσα στο ίδιο χωνευτήρι, έχει προικίσει την πολιτεία με μια δική της, ανεξάρτητη ζωή, κάποιαν υπερφυσική ύπαρξη που χτυπάει μέσαθε, σα μεγάλη υποχθόνια καρδιά. Το γέννημα τούτο του πλήθους απαρνήθηκε τη φύτρα του και τώρα, θεριεμένο σε τέρας συμβολικό, κυβερνάει την ανθρωπομάζα. Το δουλεύουν οι άνθρωποι νυχτοήμερα, το ποτίζουν με τον ιδρώτα του, του προσφέρνουν τροφή την καρδιά τους. Φευγαλέα, μυστικά, το χνότο του γλιστράει στο αίμα τους και το δαιμονίζει. Κυβερνάει η πολιτεία τους ανθρώπους σα θεότητα απόκρυφη, δυναστική, με το αόρατο γνέψιμο της Μοίρας.”
Ορισμένες σκηνές της «Μενεξεδένιας Πολιτείας», όπως η περιφορά του Επιταφίου της Μεγάλη Παρασκευή στην Πλάκα, η ερωτική σκηνή στο Δαφνί, η περιγραφή της Αθήνας ιδωμένης από εκείνο το δάσος, ο θάνατος του πατέρα, θεωρούνται κλασικές.
Το μυθιστόρημα ανήκει στο λεγόμενο αστικό ρεαλισμό. Η αφήγηση γίνεται σε γ΄ ενικό πρόσωπο και είναι πολυεπίπεδη. Υπάρχει ένα σύνολο ηρώων που άλλοι διακρίνονται για την ηθική ευαισθησία και την καλοσύνη τους (όπως ο Μελέτης Μαλβής, η αγνή Σοφία, ο ευαίσθητος Γιάννης Μαρούκης) και άλλοι εκφράζουν την αρνητική πλευρά της ζωής λειτουργούν τυχοδιωκτικά και μακιαβελικά όπως: η Όλγα Βέλμερη, ο Ορέστης Μαλβής, ο Χεντρίτης. Επιπλέον, παρατηρείται μια ισορροπία μέσα στο έργο, καθώς από τη μια υπάρχει το υγιές, το ηθικά ακέραιο και θετικό κομμάτι της οικογένειας και της Αθήνας, που εκπροσωπείται από τον πατέρα και την κόρη, και από την άλλη το νοσηρό, το σάπιο, το κακό κομμάτι της οικογένειας και της πόλης που αντιπροσωπεύεται από τη μητέρα και το γιο.
“Γιατί είχε ιδέες δικές του ο Ορέστης ο Μαλβής. Ιδέες για τη διάκριση των ανθρώπων σε κοινωνικές ποιότητες, άνωθεν κανονισμένες… όλα θα τα θυσίαζε, όλα, αν το καλούσε η ανάγκη”.
Το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε το 1975 στη μικρή οθόνη ως σίριαλ που προβλήθηκε στο ΕΙΡΤ σε σκηνοθεσία Κώστα Φέρρη και τηλεοπτική διασκευή από το Γιάννη Κανδήλα ενώ νωρίτερα, το 1954, μία παραλλαγή του μυθιστορήματος είχε γυριστεί ως κινηματογραφική ταινία με τον τίτλο «Νυχτερινή περιπέτεια», σε σενάριο και σκηνοθεσία του ίδιου του Άγγελου Τερζάκη.
ΠΗΓΕΣ: https://www.musiccorner.gr/aspromavra-ki-egchroma-i-menexedenia-politia-136269/ , https://www.goodreads.com/book/show/9533280 , https://www.timesnews.gr/aggelos-terzakis-i-menexedenia-politeia-apospasma/ , https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97_%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CE%BE%CE%B5%CE%B4%CE%AD%CE%BD%CE%B9%CE%B1_%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1
