Ο “Γέρος κιθαρίστας” είναι μια ελαιογραφία του Πάμπλο Πικάσο που δημιουργήθηκε στα τέλη του 1903 και στις αρχές του 1904. Εμφανίζει έναν ηλικιωμένο μουσικό, έναν τυφλό, φτωχό άνθρωπο ντυμμένο με κουρέλια, αγκαλιασμένο με την κιθάρα του, ενώ παίζει στους δρόμους της Βαρκελώνης της Ισπανίας. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγου ως μέρος της Συλλογής Μνημείων Bartlett Helen Birch.
Μπλέ περίοδος
Οι πίνακες του Πικάσο, αυτής της περιόδου, χαρακτηρίζονται από το μπλε χρώμα ή αποχρώσεις του και συμβολίζουν μία συναισθηματικά φορτισμένη περίοδο της ζωής του. Μερικά από τα πιο γνωστά έργα του ανήκουν σε αυτή, απεικονίζοντας ακροβάτες, αρλεκίνους, πόρνες, επαίτες και καλλιτέχνες. Η μπλε περίοδος περιλαμβάνει πίνακες που ολοκληρώθηκαν κυρίως στο Παρίσι αλλά είναι περισσότερο επηρεασμένοι από την ισπανική ζωγραφική.
Ανάλυση του έργου
Στοιχεία στον “Γέρο κιθαρίστα” επιλέχθηκαν προσεκτικά για να δημιουργήσουν μια αντίδραση στον θεατή. Για παράδειγμα, η κυριαρχία των μπλε αποχρώσεων δημιουργεί επίπεδες, δισδιάστατες μορφές που χωρίζουν σε επίπεδα τον κιθαρίστα. Επιπλέον, η γενική σιωπηρή μπλε παλέτα δημιουργεί έναν γενικό τόνο μελαγχολίας και τονίζει το τραγικό και θλιβερό θέμα. Η μόνη χρήση του ελαιοχρώματος στην πινακίδα προκαλεί μια πιο σκούρα και πιο θεατρική διάθεση. Το ελεόχρωμα τείνει να συνδυάζει τα χρώματα μεταξύ τους χωρίς να μειώνει τη φωτεινότητα, δημιουργώντας μια ακόμα πιο συνεκτική δραματική σύνθεση.
Επιπλέον, ο κιθαρίστας, αν και μυώδης, δείχνει αδύναμοςκαι φαίνεται να είναι κοντά στον θάνατο, υποδηλώνοντας μικρή άνεση στον κόσμο και τονίζοντας τη δυστυχία της κατάστασής του. Οι λεπτομέρειες εξαλείφονται και η κλίμακα δημιουργεί επιμήκεις και κομψές αναλογίες εντείνοντας την σιωπηλή σκέψη του κιθαρίστα και την αίσθηση της πνευματικότητας. Η μεγάλη, καφέ κιθάρα είναι η μόνη σημαντική μετατόπιση του χρώματος που βρέθηκε στο έργο, το θαμπό καφετί της, σε αντίθεση με το μπλε φόντο, γίνεται το κέντρο και η εστίαση. Η κιθάρα έρχεται να αντιπροσωπεύει τον κόσμο του κιθαριστή και την μόνη ελπίδα για επιβίωση. Αυτός ο ανήμπορος άνθρωπος εξαρτάται από την κιθάρα του και το μικρό εισόδημα που μπορεί να κερδίσει από τη μουσική του για να επιβιώσει. Μερικοί ιστορικοί τέχνης πιστεύουν ότι αυτή η ζωγραφική εκφράζει την μοναχική ζωή ενός καλλιτέχνη και την οικονομική δυσχέρεια που αντιμετωπίζουν. Ως εκ τούτου, η μουσική ή η τέχνη γίνεται βάρος και αποξενωτική δύναμη που απομονώνει καλλιτέχνες από τον κόσμο. Κι όμως, παρά την απομόνωση, ο κιθαρίστας εξαρτάται από την υπόλοιπη κοινωνία για να ζήσει. Όλα αυτά τα συναισθήματα αντικατοπτρίζουν την κατάσταση του Πικάσο εκείνη την εποχή και την κριτική του για την κατάσταση της κοινωνίας. Ο παλιός κιθαρίστας γίνεται αλληγορία της ανθρώπινης ύπαρξης.
Ο Paul Mariani, βιογράφος του Wallace Stevens, παρουσίασε την ανάλυσή του ως αντίβαρο στις αντιρρήσεις που έθεσε ο Stevens σχετικά με την προέλευση του δικού του ποιήματος με τίτλο The Man With the Blue Guitar λέγοντας:
“Παρά το γεγονός ότι τον αμφισβητεί επανειλημμένα, ο Στίβενς φαίνεται να έχει μια συγκεκριμένη ζωγραφιά στο μυαλό εδώ: ” Ο Γέρος κιθαρίστας (1903) του Picasso, που απεικονίζει έναν γέρο με λευκά μαλλιά και γενειάδα που η μορφή του παραμορφώνεται και σταυροκεφάλα παίζει κιθάρα, για να απεικονίσει τον κόσμο της φτώχειας και της θλιβερής δυστυχίας. Αυτό, επειδή ήταν και η δική του δυσκολία ως ένας νεαρός καλλιτέχνης που αγωνίστηκε στη Βαρκελώνη, όπου ζωγράφισε πολλές εικόνες, συμπεριλαμβανομένου έργων που απεικονίζουν φτωχούς. (…) Ο άνθρωπος είναι τυφλός, δεν βλέπει πια τον κόσμο γύρω του, βλέπει πιο βαθιά μέσα στην πραγματικότητα μέσα σε αυτόν ».
Στον “Γέρο Κιθαρίστα”, ο Πικάσο μπορεί να έχει εμπνευστεί από το έργο του Γιώργου Φρέντερϊτς Βατς “για την Ελπίδα” (1886), που επίσης απεικονίζει έναν καμπυλωτό, αβοήθητο μουσικό με μια παραμορφωμένη μορφή σε κυρίως κυανό τόνο.
Ο πίνακας πίσω από…. τον πίνακα
Οι πρόσφατες ακτινογραφίες και οι εξετάσεις από ιστορικούς της τέχνης βρήκαν τρεις μορφές που κρύβονται πίσω από το σώμα του παλιού κιθαριστή. Οι τρεις μορφές είναι μια ηλικιωμένη γυναίκα με το κεφάλι της στραμμένο προς τα εμπρός, μια νεαρή μητέρα με ένα μικρό παιδί γονατιστό δίπλα της και ένα ζώο στη δεξιά πλευρά του καμβά. Παρά τις ασαφείς εικόνες σε κρίσιμες περιοχές του καμβά, οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι τουλάχιστον δύο διαφορετικοί πίνακες βρίσκονται κάτω από τον πίνακα.
Το 1998, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια υπέρυθρη κάμερα για να διαπεράσουν το ανώτατο στρώμα χρώματος και είδαν καθαρά τη δεύτερη σύνθεση. Χρησιμοποιώντας αυτή τη φωτογραφική μηχανή, οι ερευνητές κατάφεραν να ανακαλύψουν μια νεαρή μητέρα που καθόταν στο κέντρο της σύνθεσης, φτάνοντας με το αριστερό της χέρι στο γονατιστό παιδί της στα δεξιά της και ένα μοσχάρι ή πρόβατα στην αριστερή πλευρά της μητέρας. Σαφώς καθορισμένη, η νεαρή γυναίκα έχει μακρά, σκοτεινά μαλλιά και μια αυστηρή έκφραση.
Το Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο μοιράστηκε τις υπέρυθρες του εικόνες με το Μουσείο Τέχνης του Κλίβελαντ και την Εθνική Πινακοθήκη στην Ουάσιγκτον, όπου ο επιμελητής William Robinson προσδιόρισε ένα γράφημα από τον Πικάσο στον φίλο του Max Jacob. Αποκάλυψε την ίδια σύνθεση της μητέρας και του παιδιού, αλλά είχε μια αγελάδα να γλείφει το κεφάλι ενός μικρού μοσχαριού. Σε επιστολή του προς τον Jacob, ο Πικάσο αποκαλύπτει ότι ζωγράφιζε αυτή τη σύνθεση μερικούς μήνες πριν ξεκινήσει τον “Γέρο κιθαρίστα”. Παρά τις ανακαλύψεις αυτές, ο λόγος που ο Πικάσο δεν ολοκλήρωσε τη σύνθεση με τη μητέρα και το παιδί και πως η ηλικιωμένη γυναίκα που τοποθετείται στην ιστορία του καμβά παραμένει άγνωστη.
