Δεν ήταν ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος ζωγράφος που ζωγράφισε την ερωμένη του, αλλά ήταν απ’ τους λίγους που τόλμησε να προκαλέσει την οργή της πανίσχυρης Ιεράς Εξέτασης της Ισπανίας.
Πρόκειται για τον Φρανθίσκο Γκόγια, τον επίσημο ζωγράφο της ισπανικής βασιλικής οικογένειας, που εξόργισε τον κλήρο, απεικονίζοντας το γυμνό κορμί μιας γυναίκας. Ο τίτλος του πίνακα είναι «Η Γυμνή Μάχα».
Ο πίνακας αποτελεί μία από τις διασημότερες εικόνες της γυναικείας ομορφιάς. Η κοπέλα είναι ξαπλωμένη πάνω στο ντιβάνι από πράσινο βελούδο, με μεταξωτά μαξιλάρια και ένα κεντημένο σεντόνι, σχηματίζοντας μία διαγώνιο. Η πρωταγωνίστρια εκτίθεται χωρίς αιδώ. Με τα χέρια ανασηκωμένα πίσω από το κεφάλι κοιτάζει άμεσα τον θεατή και για να υπογραμμιστεί η απουσία οποιασδήποτε αλληγορικής πρόθεσης δεν κρύβει το αιδοίο, που μέχρι τότε απουσίαζε από τους πίνακες. Το φως “αγκαλιάζει” το σώμα, δημιουργεί κοιλοτητες σκιάς, διακλαδίζεται και γίνεται διάφανο.
Το πιο σημαντικό γυμνό στην ιστορία της ισπανικής τέχνης πριν από τη γυμνή μάχα ήταν η Αφροδίτη Rokeby του Βελάσκεθ. Ο Βελάσκεθ βάζοντας τον νεαρό ερωτιδέα να κρατάει τον καθρέφτη στον οποίο κοιτάζεται η Αφροδίτη, προσέδιδε στον πίνακα μυθολογική χροιά μειώνοντας έτσι την πιθανότητα αντιδράσεων εκ μέρους του εκκλησιαστικού κατεστημένου. 150 χρόνια αργότερα ο Γκόγια δεν αναζητεί πια μυθολογικά προσχήματα. Σε αντιδιαστολή με ό,τι συνέβαινε παλαιότερα με την Αφροδίτη, η οποία εικονιζόταν στη γνωστή ως “αιδήμονα στάση”, ή τουλάχιστον φρόντιζε να κοιτάει στο πλάι ή/και να έχει τα μάτια της κλειστά, η γυμνή μάχα παρατηρεί ερευνητικά αλλά και προκλητικά τον θεατή. Αυτή η δημιουργία είχε σίγουρα ως πηγή έμπνευσης διάσημα γυμνά του Τιτσιάνο και του Βελάσκεθ, αλλά κρυσταλλώνει το νέο πρότυπο της ατομικής ευαισθησίας και του οράματος του καλλιτέχνη, χωρίς προσχήματα και άμυνες, και γι’ αυτό θα εκτιμηθεί πολύ από τους καλλιτέχνες του επόμενου αιώνα όπως ο Εντουάρ Μανέ (χαρακτηριστικό παράδειγμα ο πίνακάς του Ολυμπία). Ο πίνακας Η γυμνή μάχα θεωρείται ως ο πρώτος πίνακας της Ευρωπαϊκής τέχνης στον οποίο απεικονίζεται η ηβική τρίχα.
Ο Γκόγια τη ζωγράφισε ξανά, αλλά ντυμένη με τα φανταχτερά ρούχα που φορούσαν οι «Μάχα», οι κατώτερες τάξεις στην Ισπανία, που αποτελούνταν κυρίως από τσιγγάνους και λαϊκούς και φημίζονταν για τα γλέντια και τους άξεστους τρόπους τους. Ο τίτλος του δεύτερου πίνακα είναι, τι άλλο, «Η Ντυμένη Μάχα».
Ο πινάκας ήταν παραγγελία του υπουργού Μανουέλ Γοδόι και όταν ολοκληρώθηκε, ο Γκόγια κλήθηκε να παρουσιαστεί μπροστά στην Ιερά Εξέταση και να απολογηθεί για το έργο του. Γλίτωσε την τιμωρία, επειδή παρενέβη ένας συγγενής του με πολιτική εξουσία.
Μέχρι και σήμερα, κανείς δεν έχει καταφέρει να εξακριβώσει την ταυτότητα της μυστηριώδους «γυμνής μάχας». Για πολλά χρόνια όμως, είχε επικρατήσει η θεωρία ότι μοντέλο του Γκόγια για τον πίνακα υπήρξε η θρυλική Δούκισσα της Άλμπα, μία αριστοκράτισσα που φημιζόταν για τη γοητευτική της προσωπικότητα και τους δεκάδες εραστές της.
Η Δούκισσα της Άλμπα ή Μαρία Τερέσα, όπως ήταν το μικρό όνομα της Δούκισσας, ήταν μία πάμπλουτη κληρονόμος που παντρεύτηκε έναν ακόμα πλουσιότερο αριστοκράτη, τον Μαρκήσιο της Βιγιαφράνκα. Σε αντίθεση με τις περισσότερες αριστοκράτισσες της εποχής, η Μαρία Τερέσα είχε δικαίωμα να κληρονομήσει την περιουσία του πατέρα της, ένα στοιχείο που της προσέφερε τεράστια δύναμη και ελευθερία. Ήταν νέα, πλούσια, όμορφη και παντρεμένη με έναν άντρα που αδιαφορούσε για την ύπαρξή της. Γι’ αυτό στράφηκε αλλού για να βρει τον έρωτα. Φήμες έλεγαν ότι η νεαρή Δούκισσα έβγαινε τα βράδια και γλεντούσε με «ταπεινούς μάχα» στις πλατείες, χορεύοντας και πίνοντας με τον απλό λαό. Έβρισκε εραστές από κάθε κοινωνικό στρώμα, φτωχούς εργάτες, μέχρι ισχυρούς πολιτικούς. Γνώρισε τον Γκόγια ως έφηβη και ανέπτυξε μια τρυφερή σχέση μαζί του. Το 1739 πέθανε ο σύζυγός της Μαρίας Τερέσα και η 34χρονη χήρα αποσύρθηκε σε μία από τις εξοχικές της επαύλεις, όπου κάλεσε και τον ζωγράφο. Ο Γκόγια έμεινε εκεί από τον Ιούλιο του 1739 μέχρι τον Μάρτιο του 1740.
Αν και πολλοί πίστευαν ότι ο ζωγράφος ήταν ερωτευμένος μαζί της, δεν έχουν βρεθεί στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι διατηρούσαν ερωτική σχέση. Η ερευνήτρια Μανουέλα Μένα υποστηρίζει ότι η Μαρία Τερέσα αντιμετώπιζε τον Γκόγια ως έναν αγαπημένο θείο και του φερόταν όπως και σε έναν πολύτιμο, καταξιωμένο υπηρέτη.
Πάντως, ο Γκόγια έκανε διάφορα σκίτσα με την όμορφη αριστοκράτισσα, πολλά από τα οποία κατέληξαν να γίνουν πίνακες. Ακόμη κι αν δεν είχαν ερωτική σχέση, σίγουρα ήταν στενοί φίλοι. Η Δούκισσα της Άλμπα πέθανε τον Ιούλιο του 1802 σε ηλικία 40 ετών. Αν και έχαιρε άκρας υγείας, αρρώστησε ξαφνικά και πέθανε μέσα σε λίγες μέρες. Ο αιφνίδιος θάνατος οδήγησε πολλούς στο συμπέρασμα ότι δηλητηριάστηκε από κάποια απατημένη σύζυγο ή κάποιον πολιτικό αντίπαλο, καθώς τα τελευταία χρόνια είχε εμπλακεί και στα πολιτικά.
Όσοι υποστηρίζουν ότι το μοντέλο της γυμνής Μάχα δεν ήταν η Δούκισσα της Άλμπα, βασίζονται στην ανομοιότητα των σωμάτων τους. Η Μαρία Τερέσα ήταν ψηλόλιγνη με πλούσιο στήθος, ενώ η γυμνή γυναίκα του Γκόγια φαίνεται πιο κοντή και με σχετικά μικρό στήθος. Βέβαια, η ομοιότητά στα πρόσωπά τους είναι έντονη. Μέχρι και σήμερα οι μελετητές δεν έχουν καταλήξει σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, και η “Γυμνή Μάχα” παραμένει μυστήριο πρόσωπο…
Το έργο βρίσκεται από το 1901 μέχρι και σήμερα στο Μουσείο ντελ Πράδο.
ΠΗΓΕΣ
https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%97_%CE%B3%CF%85%CE%BC%CE%BD%CE%AE_%CE%BC%CE%AC%CF%87%CE%B1
