Δώσε ρόδο
να ανοίξει στη σάρκα μου,
κι ας ματώσω με χίλια,
χίλια μύρια αγκάθια
~ «Γέρμα» (μετάφραση Τζένη Μαστοράκη)
Η «Γέρμα» είναι τραγικό θεατρικό έργο του Ισπανού συγγραφέα και ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Γραμμένη το 1934, η «Γέρμα» αποτελεί ένα από τα τρία λυρικά έργα του Λόρκα, γνωστά και ως «Αγροτική τριλογία» (τα άλλα δύο είναι «Ο Ματωμένος Γάμος» και το «Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα»), στα οποία ο συγγραφέας καταπιάνεται με το θέμα της υποταγής των γυναικών, στα πρότυπα και τις παραδόσεις των πατριαρχικών κοινωνιών, αποζητώντας την ελευθερία και την ισότητα.
Μια γυναίκα ακολουθεί το πρωτόγονο ένστικτό της με τραγικές συνέπειες για εκείνη, αλλά και για τους πάντες γύρω της, σε ένα ταξίδι αυτογνωσίας με ιλιγγιώδη ταχύτητα και συγκλονιστική κορύφωση.
ΓΕΡΜΑ: η στέρφα, η άκαρπη, η στείρα, η έρημη
Η λέξη “yermo” είναι επίθετο της ισπανικής γλώσσας. Προέρχεται από το λατινικό “eremus”, που δεν είναι άλλο, από το ελληνικό “έρημος”, το οποίο -ενίοτε- προφέρεται “έρμος” και “γέρμος”. Ο τύπος του θηλυκού γένους του “yermo” είναι “yerma”. Από καθαρή σύμπτωση, η ισπανική λέξη “yerma” τυγχάνει ομόηχη της ελληνικής λέξης “γέρμα”, η οποία σημαίνει “γέρσιμο, δύση, ηλιοβασίλεμα, τέλος”. Σε τούτο το δράμα, λοιπόν, η τραγικότητα της κεντρικής ηρωίδας, της Γέρμα (Yerma), ξεκινά από το ίδιο το πολυσήμαντο όνομά της.
Το έργο χωρίζεται σε τρεις πράξεις των δύο σκηνών η κάθε μία. Η πρεμιέρα του έργου έγινε στο Ισπανικό Θέατρο (Teatro Español) στη Μαδρίτη στις 29 Δεκεμβρίου του 1934. Στην Ελλάδα παρουσιάστηκε το 1961 από το Εθνικό Θέατρο (σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού, Γέρμα: Άννα Συνοδινού). Το έργο διδάχθηκε επίσης και στο θρυλικό Θέατρο Καισαριανής το 1977, σε σκηνοθεσία R. Salvat. Το 1982 από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος με τον Θόδωρο Τερζόπουλο και την Αννέζα Παπαδοπούλου. Το 1992 από το Θέατρο Τέχνης με τον Μίμη Κουγιουμτζή και τη Ρένη Πιττακή. Τέλος, το 2000 στο Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Κωστή Τσιάνου, με τη Λυδία Κονιόρδου.
Σ’ ένα αγροτικό χωριό της Ισπανίας των αρχών της δεκαετίας του 1930, η Γέρμα, μια νέα, παντρεμένη γυναίκα, γίνεται στόχος και αντικείμενο κουτσομπολιού επειδή δεν μπορεί να κάνει παιδιά. Απελπισμένη και μελαγχολική, αφού εξαντλήσει όλες τις φυσικές και μεταφυσικές δυνατότητες (ξόρκια, μάγια κλπ.), φτάνει σε αδιέξοδο και κάνει την επανάσταση της: σκοτώνει τον άντρα της και μαζί του τις αξίες που εκείνος εκπροσωπεί. Αυτό το βίαιο ξέσπασμα της Γέρμας, τυφλό και αυτοκαταστροφικό, εκφράζει τα μηνύματα και τους πόθους της για μια ζωή χωρίς συμβατικές και ψυχοφθόρες σχέσεις. Ο Λόρκα εισβάλλει βαθιά στις δομές ύπαρξης των ηρώων του και ανιχνεύει τις ουσιαστικές ανάγκες τους, καταδεικνύοντας το μαρτύριο της στέρησης και της μή επαφής, που οδηγεί στο θάνατο.
Ο διακαής πόθος της για τη μητρότητα τής γίνεται εμμονή και την οδηγεί τελικά σε ένα αποτρόπαιο έγκλημα, στο οποίο την ωθούν τα ήθη και τα πιστεύω της κοινωνίας της. Το έργο τελικά ασκεί κριτική στις κοινωνικές αυτές νόρμες.
Η «Γέρμα» ασχολείται με την απομόνωση, το πάθος και την απόγνωση, αλλά και με το γάμο, τη ζήλια και τη φιλία. Στην πλοκή του έργου διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο κι οι κοινωνικές συνθήκες εκείνης της περιόδου.
Η Γέρμα είναι παντρεμένη με τον Χουάν και ποθεί, από τον άντρα της και μόνο, παιδιά. Ο Χουάν δεν μπορεί, δεν έχει τη φλόγα να κάνει. Ο Βικτόρ που θα μπορούσε δεν της ανήκει. Ο άντρας της, βυθισμένος στις υποψίες για εκείνη, καλεί τις αδερφές του στο σπίτι του να την παρακολουθούν. Η Γέρμα, στην αγωνία της, φτάνει στην υστερία. Μια νύχτα σ’ ένα μοναστήρι κάποιου γονιμικού αγίου, στην ύστατη ελπίδα της, πέφτει πάνω στον Χουάν που έχει κρυφτεί, και ακούει το διάλογο ανάμεσα στη γυναίκα του και μια γριά η οποία της αποκαλύπτει ότι το φταίξιμο είναι του άντρα της. Όταν εκείνος, στα όρια του κυνισμού, της ομολογεί ότι νιώθει καλύτερα χωρίς παιδιά, εκρήγνυται και τον πνίγει. Ο προδομένος έρωτας, η προδομένη φύση, το ανικανοποίητο της μητρότητας. Βλέποντας στον Χουάν και μόνο το παιδί της που δεν έρχεται τον σκοτώνει, σκοτώνοντας μαζί και τη δυνατότητα γι’ αυτό.
Έχουμε μια τραγωδία, την προσωπική τραγωδία μιας γυναίκας που δεν κάνει παιδιά. Αξίζει να αναζητήσει κανείς την αιτία της στειρότητας, όπως παρουσιάζεται στο έργο του Λόρκα. Η δημιουργία δεν είναι προσωπική υπόθεση, είναι υπόθεση δύο μαζί, είναι αποτέλεσμα αμοιβαιότητας.
Η Γέρμα αναφερόμενη στον άντρα της:
«Είναι καλός! Είναι καλός! Και τι μ΄ αυτό; Μακάρι να ΄ταν κακός! Μα δεν είναι. Τραβάει το δρόμο του με τα κοπάδια του και τη νύχτα μετράει τους παράδες του. Σαν πέφτει απάνω μου κάνει το χρέος του, μα νιώθω το κορμί του, παγωμένο σαν κουφάρι. Κι εγώ που πάντα σιχαινόμουνα τις φλογερές γυναίκες, λαχταράω τη στιγμή εκείνη να γίνω ένα βουνό από φωτιά!»
Η Γέρμα φτάνει σε αδιέξοδο και κάνει την επανάστασή της: σκοτώνει τον άντρα της και μαζί του τις αξίες που εκείνος πρεσβεύει. Αυτό το βίαιο, τυφλό και αυτοκαταστροφικό ξέσπασμά της, εκφράζει τη βαθιά επιθυμία της για μια ζωή χωρίς συμβατικές και ψυχοφθόρες σχέσεις.
Η «Γέρμα» αποτελεί έναν λυρικό ύμνο για τη γονιμότητα, τη μητρότητα και την κοινωνική καταπίεση της γυναίκας. Ο Λόρκα ανιχνεύει τις ουσιαστικές ανάγκες των ηρώων του, καταγγέλλοντας το μαρτύριο της στέρησης και της μη επαφής, που οδηγεί στο θάνατο, απευθυνόμενος σε κάθε κοινωνία ανεξαρτήτως εποχής.
«Η ηρωίδα του Λόρκα εκπροσωπεί κατά μια έννοια τον κάθε άνθρωπο που διψά και δεν μπορεί να πιει, τον άνθρωπο που θέλει ελευθερία και ζει μια φυλακή, τον καθένα μας που επιθυμεί ζωή, έρωτα».
Πρώτη πράξη.
Απόσπασμα από την εικόνα 2
ΓΡΙΑ
Άκου ο άντρας σου σ’ αρέσει;
ΓΕΡΜΑ
Τι;
ΓΡΙΑ
Λέω, τον αγαπάς;… Λαχταράς να ‘σαι μαζί του;
ΓΕΡΜΑ
Δεν ξέρω.
ΓΡΙΑ
Δεν τρέμεις όταν σε ζυγώνει; Δεν πέφτεις στ’ όνειρο όταν σ’ αγγίζουνε τα χείλια του; Πες μου.
ΓΕΡΜΑ
Όχι. Αυτό δεν το ‘νιωσα ποτέ.
ΓΡΙΑ
Ποτέ; Ούτε στο χορό;
ΓΕΡΜΑ
(Καθώς θυμάται) Μπορεί… Μια φορά… Ο Βικτόρ…
ΓΡΙΑ
Και… λέγε.
ΓΕΡΜΑ
Μ’ άρπαξε απ’ τη μέση και δεν μπόρεσα να του πω λέξη γιατί μου κόπηκε η λαλιά. Άλλη μια φορά, πάλι ο Βικτόρ, εγώ δεκατέσσερω χρονώ (εκείνος παλληκάρι), με σήκωσε στα χέρια του να διαβούμ’ ένα χαντάκι. Μ’ έπιασε μια τρεμούλα, χτυπούσανε τα δόντια μου. Ήμουν πάντοτε ντροπαλή.
ΓΡΙΑ
Και με τον άντρα σου;…
ΓΕΡΜΑ
Ο άντρας μου ειν’ άλλο. Μου τον έδωσε ο πατέρας μου και τον πήρα. Με χαρά. Αυτή ‘ναι όλη η αλήθεια. Από την πρώτη μέρα που μ’ αρραβώνιασε μ’ αυτόν, ο νους μου ήταν κι όλας… στα παιδιά. Κι είχα καθρέφτη μου τα μάτια του. Ναι, αλλά το ‘κανα για να με βλέπω τόση δα, μικρή και καταδεχτική, σαν να ‘μουν εγώ κόρη δική μου.
ΓΡΙΑ
Ολότελα τ’ ανάποδο από μένα. Μπορεί να ‘ναι αυτό, που δεν έπιασες παιδί στην ώρα σου. Οι άντρες ζουν για να μας δίνουνε χαρά, κορίτσι μου. Να μας ξεπλέκουν τις πλεξούδες και να μας ποτίζουνε νερό απ’ το στόμα τους. Έτσι τραβάει μπροστά ο κόσμος.
ΓΕΡΜΑ
Ο δικός σου, όχι ο δικός μου. Εγώ έχω στο νου μου πολλά, πολλά, κι είμαι σίγουρη πως ολ’ αυτά που ‘χω στο νου μου θα τα κάνει ο γιος μου κάποτε πράξη. Γι’ αυτόν δόθηκα στον άντρα μου και θα του δίνομαι, για να τον δω αν θα ‘ρθει. Μα ποτέ για να φχαριστηθώ.
ΓΡΙΑ
Και τ’ αποτέλεσμα, να ‘ναι η ζωή σου άδεια;
ΓΕΡΜΑ
Όχι, άδεια όχι, γιατί ‘μαι γεμάτη μίσος. Πες μου: Φταίω εγώ; Πρέπει στον άντρα να ζητάς τον άντρα μοναχά, τίποτα παραπάνω; Τότε τι θα ‘χεις να σκέφτεσαι όταν σ’ αφήνει στο κρεβάτι με μάτια φαρμακωμένα να κοιτάς το ταβάνι και κείνος σου γυρίζει την πλάτη κι αποκοιμιέται; Πρέπει να σκέφτομαι αυτόν ή τ’ άλλο που μπορεί να βγει ολόφωτο απ’ τα σωθικά μου; Εγώ δεν ξέρω. Πες μου το εσύ, να χαρείς . (Γονατίζει)
ΓΡΙΑ
Αχ! Λουλούδι μου ανοιχτό. Πλάσμα γλυκό κι ομορφιά μου. Παράτα με. Μη με τραβάς να πω κι άλλα. Δε θέλω. Όλα τούτα είναι της τιμής κι εγώ δεν μπορώ να μαυρίσω την τιμή κανενός. Θα τα μάθεις μοναχή σου. Αλλά να ‘χεις τα μάτια σου ανοιχτά.
ΓΕΡΜΑ
(Πικραμένη) Τα κορίτσια απ’ τον κάμπο, όπως εγώ, βρίσκουν κλειστές όλες τις πόρτες. Μεγαλώνουν μέσα στα μισόλογα και σε νοήματα κρυφά, γιατί όλα τούτα, λένε, δεν κάνει να τα μάθουν. Κι εσύ ακόμα, κι εσύ σωπαίνεις, και φεύγεις με μούτρα πολύξερης που τα κατέχει όλα κι αρνιέται να τα πει σε κείνη που πεθαίνει από δίψα.
ΓΡΙΑ
Σ’ άλλη γυναίκα, μαλακιά, θα της μιλούσα. Σε σένα όχι. Γέρασα και ξέρω τι λέω.
ΓΕΡΜΑ
Ε, τότε ας με σώσει ο Θεός.
ΓΡΙΑ
Όχι ο Θεός. Ποτέ δεν έκανα με τον Θεό. Κι ούτε υπάρχει. Ξύπνα! Οι άντρες μοναχά μπορούνε να σε σώσουν.
ΠΗΓΕΣ: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%AD%CF%81%CE%BC%CE%B1_(%CE%B8%CE%B5%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%AD%CF%81%CE%B3%CE%BF) , https://www.iefimerida.gr/politismos/germa-toy-lorka-enas-ymnos-stin-gonimotita , https://www.protothema.gr/culture/article/887843/germa-to-emvlimatiko-ergo-tou-federiko-garthia-lorka/ , https://www.lifo.gr/guide/theater/7121/germa , http://tomnotas.blogspot.com/2013/06/blog-post_30.html , https://www.catisart.gr/lr-92917461/ , https://www.ntng.gr/default.aspx?lang=el-GR&page=2&production=3898 , https://www.kedros.gr/product/6309/germa.html
