Η υπόθεση
Η Λαλώ είναι σύζυγος ενός εύπορου αστού, του Αλέκου, και μητέρα ενός μικρού κοριτσιού, της Χρυσούλας. Η οικογένεια ζει ευτυχισμένη μέχρι τη στιγμή που ο αδερφός του Αλέκου, Φίλιππος, αποφασίζει να τους επισκεφθεί αναπάντεχα. Η Λαλώ είναι κρυφά ερωτευμένη με τον Φίλιππο, ο οποίος ανταποκρίνεται στα αισθήματά της. Αδυνατεί να καταπνίξει τον έρωτά της, ούτε, όμως, μπορεί να φύγει μαζί του, εγκαταλείποντας την κόρη της αλλά ούτε και να συνάψει μαζί του παράνομη σχέση, όπως τη συμβουλεύει η φίλη της, Φωφώ. Η ηρωίδα παλεύει με όλες τις δυνάμεις της σε μια άνιση μάχη μεταξύ των παρακείμενων εξωτερικών παραγόντων και του εσωτερικού συναισθηματικού κόσμου της. Τελικά, αποφασίζει τη λύτρωση από το μαρτύριό της, αυτοκτονώντας.
Το έργο
Τον Αύγουστο 1906, στην άγουρη ηλικία των 24 χρόνων, ο Νίκος Καζαντζάκης συγγράφει το πρώτο του ερωτικό δράμα με τίτλο «Ξημερώνει». Το παρουσιάζει το καλοκαίρι της επόμενης χρονιάς στο θέατρο «Αθήναιον», στα πλαίσια του Παντελίδειου Δραματικού Αγώνα. Το έργο βρέθηκε μόλις στην τρίτη θέση, μα η κριτική του «Διαβάτη» (Ιωάννη Κονδυλάκη) στην εφημερίδα «Εμπρός» την επομένη της παράστασης αναφέρει: «Ωρισμένως είνε μοιραίον όσα έργα βραβεύονται εις τους δραματικούς μας διαγωνισμούς ν’ αποτυγχάνουν επι της σκηνής.[…] Το ότι δεν το εβράβευσαν οι κριταί του Παντελιδείου ήτο μια εγγύησις υπέρ του δράματος του κ. Καζαντζάκη». Περίπου 100 χρόνια από την συγγραφή του, οι εκδόσεις Καζαντζάκη αποφάσισαν την έκδοση του ακυκλοφόρητου μέχρι σήμερα αστικού δράματος του κορυφαίου Έλληνα συγγραφέα και στοχαστή, συνοδευόμενο από σπάνιο οπτικό υλικό, δίνοντας έτσι ίσως την αφορμή σε σκηνοθέτες και θιάσους να τολμήσουν το ανέβασμά του.
Βαθιά επηρεασμένος από την εποχή του, ο νεαρός τότε Καζαντζάκης, περιγράφει στο «Ξημερώνει» το συναισθηματικό μαρτύριο της κεντρικής ηρωίδας του, της Λαλώς, η οποία ακροβατεί μεταξύ του απαγορευμένου έρωτα για τον αδερφό του άνδρα της και των κοινωνικών καθωσπρεπισμών της εποχής της. Στο δίλημμα της έχουν βρεθεί πολλές ηρωίδες, πραγματικές και μυθιστορηματικές (Μαντάν Μποβαρύ, Άννα Καρένινα). Μυθιστορηματικά πάντως, η Λαλώ διαφέρει. Ο έρωτας της δεν είναι ένα εξιδανικευμένο, ρομαντικό, αναίμακτο συναίσθημα. Είναι ένας έρωτας ανατρεπτικός, μια πάλη με το κατεστημένο σύστημα ηθικών και αξιών σε ένα ιδεολογικό υπόβαθρο που σε σημεία θυμίζει έντονα τις ανατρεπτικές ιδέες του Ζαρατούστρα του Νίτσε.
Διαβάστε το χαρακτηριστικό απόσπασμα: «Μην υμνείτε πλεια την αγάπη την υστερική και ψεύτρα, τη διεφθαρμένη από θρησκευτικές εκστάσεις κι επιπόλαιες ρομαντικότητες και ψάλλετε μας την αγάπη την αληθινή και τη χαρά της ζωής και τις ανατολές του ήλιου και την ευτυχία του μέλλοντος όταν ξετιναχτούν από πάνω μας και γκρεμιστούνε χάμαι οι προλήψεις και οι ψεύτικες συνθήκες της κοινωνίας τώρα, όταν οι φυσικοί και κοινωνικοί νόμοι σμίξουν και γίνουν ένα.[…]Θάναι το Μεγάλο Ξημέρωμα. Και τότε θα χτίσουμε όλοι μαζί ένα Ναό-γίγαντα, να μπορεί να χωρέσει όλη την ανθρωπότητα, περήφανο κι ασάλευτο απάνω στους Βράχους και θα τον αφιερώσομε στην Αλήθεια και στην Ευτυχία. Και θα σημάνομε τις καμπάνες και θ’ αναγγείλομε στα άστρα τη νίκη του ανθρώπου».
