Γραμμένο στα τέλη της δεκαετίας του 1970 από τον γνωστό Έλληνα δραματουργό Μάριο Ποντίκα το θεατρικό έργο “Γάμος” είναι ένα από τα έργα που δεν παρουσιάζονται συχνά από τις ελληνικές θεατρικές σκηνές. Ίσως γιατί είναι αφόρητα ειλικρινές και αποκαλύπτει τις αλήθειες και τις χρόνιες παθογένειες της κοινωνίας που προσπαθούμε έντεχνα να κρύψουμε.
Ο “Γάμος” ολοκληρώνει φέτος 41 χρόνια από το πρώτο του ανέβασμα στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, ενώ την περσινή χρονιά ανέβηκε και από το Θέατρο Σταθμός σε σκηνοθεσία Κώστα Παπακωνσταντίνου και Αγγελικής Μαρίνου.
ΠΛΟΚΗ
Η μικρή κόρη μιας φτωχής οικογένειας βιάζεται. Ακολουθούν αλλεπάλληλοι «βιασμοί» της από την οικογένεια, την κοινωνία, τη Δικαιοσύνη και τα Μέσα Ενημέρωσης. Η υποκριτική αντιμετώπιση του περίγυρου οδηγεί την κοπέλα στην αυτοπυρπόλησή της. Η τελική λύση δίνεται συμβιβαστικά με τον γάμο του θύματος με τον βιαστή του. Το έργο του Μάριου Ποντίκα, επίκαιρο όσο ποτέ, πραγματεύεται θέματα όπως η έμφυλη βία, η κουλτούρα του βιασμού, η διαμόρφωση της κοινής γνώμης, αλλά κυρίως αναμετριέται με την Πατριαρχία.
ΜΑΡΙΟΣ ΠΟΝΤΙΚΑΣ ΚΑΙ “ΓΑΜΟΣ”
Ο Μάριος Ποντίκας με έντονο σαρκασμό και καταγγελτική διάθεση απευθύνει ένα δριμύ κατηγορώ με το έργο του αυτό. Ένα κατηγορώ στα ήθη και στις κοινωνικές νόρμες που σταθερά μετατοπίζουν την ευθύνη από το θύτη στο θύμα· στον κοινωνικό περίγυρο και την οικογένεια που μετατοπίζει τη σημασία και τις συνέπειες του συμβάντος από το ψυχοσωματικό τραύμα της κοπέλας στην αμαυρωμένη τιμή συλλήβδην της οικογένειας. Μια διαρκής μετατόπιση-συγκάλυψη, μια διαρκής συντριβή που ολοκληρώνεται με τον αναγκαστικό γάμο (με τις ευλογίες της οικογένειας) της κοπέλας με τον βιαστή της και τελικά οδηγεί στην απόπειρα αυτοκτονίας της. Η κοπέλα αυτοπυρπολείται, όμως αυτή της η πράξη δεν την οδηγεί στο λυτρωτικό θάνατο, αλλά σε μια πλήρη μουμιοποίησή της, με τις γάζες να καλύπτουν όλο το καμένο της σώμα. Έτσι μένει καλυμμένη και αθέατη για μια ζωή· μια τύχη όχι πολύ διαφορετική από αυτήν που της επιφύλασσε εξ ορισμού το φύλο της.
Ο σκηνικός χώρος της δραματικής αφήγησης είναι η αίθουσα του δικαστηρίου. Εκεί αναπτύσσονται τα δρώμενα, μετά τον βιασμό. Σε πρώτο πλάνο η ίδια η κοπέλα, τυλιγμένη στις γάζες και καθήμενη σε μια γυναικολογική καρέκλα, αναδεικνύεται σε ένα τραγικό σύμβολο αξιοπρέπειας απέναντι σε κάθε είδους βιασμό. Τα δρώντα πρόσωπα είναι και οι αφηγητές της ιστορίας (οικογένεια, μάρτυρες, δικαστές).
Η κριτική της εποχής φάνηκε να διαφωνεί ως προς τον χειρισμό και τα μηνύματα του “Γάμου”. Ωστόσο, το ως “ηθογραφία” χαρακτηρισμένο από την τότε κριτική έργο του Ποντίκα σήμερα παίρνει τεράστιες και ουσιαστικότερες διαστάσεις, διότι το ζήτημα που θίγει δεν είναι η παρωχημένη, ακόμη και την εποχή της γραφής του, «παρθενία», αλλά η κοινωνική αντιμετώπιση της κουλτούρας του βιασμού και η νομιμοποίηση αυτού.
Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΑΘΜΟΣ (ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2020) – ΣΚΗΝΟΘΕΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Η «κουλτούρα του βιασμού» μετατοπίζει την ευθύνη της σεξουαλικής βίας από τον άνδρα στη γυναίκα. Όταν μια γυναίκα βιάζεται, η ευθύνη είναι δική της. Θα έπρεπε να προσέχει τι φοράει, πού πηγαίνει και με ποιον, τι θα πει, τι θα πιει, πώς θα φερθεί, μην προκαλέσει. Οι περισσότεροι βιασμοί δεν καταγγέλλονται ποτέ, γιατί οι γυναίκες ξέρουν ότι η κοινωνία θα τις κατηγορήσει. Είναι βολικό να πιστεύουμε ότι οι άλλοι, με κάποιον τρόπο, αξίζουν αυτό που έπαθαν. Παρέχουμε έτσι στον εαυτό μας το ψευδές αίσθημα ασφάλειας ότι το κακό δεν θα συμβεί ποτέ σε εμάς. Ο βιασμός, είναι το μόνο έγκλημα που τα φώτα αντί να πέσουν στον θύτη, πέφτουν στο θύμα. Ηθικοί αυτουργοί είμαστε όλοι όσοι τείνουμε να το δικαιολογήσουμε. Όμως, το σεξ χωρίς συναίνεση, σε κάθε περίπτωση, είναι βιασμός.
Η μεγάλη κινητοποίηση του γυναικείου, φεμινιστικού κινήματος και ανθρωπιστικών οργανώσεων που παλεύουν εδώ και χρόνια, πέτυχαν πριν από λίγους μήνες στη χώρα μας, μια ιστορική νίκη. Στην τελευταία αλλαγή του Ποινικού Κώδικα, κατάφεραν ο βιασμός να ορίζεται με βάση την απουσία συναίνεσης και όχι τη χρήση βίας ή απειλής. Πλέον «όχι» σημαίνει «όχι» και στη «νομική γλώσσα». Τι γίνεται όμως με τα μυαλά μας και τις συμπεριφορές μας; Η δημόσια συζήτηση περί βιασμού και σεξουαλικών επιθέσεων έχει ανοίξει και στην Ελλάδα. Εμείς, επιλέγουμε να ανεβάσουμε τον «Γάμο» του Μάριου Ποντίκα, θέλοντας, ως ομάδα, να συμμετέχουμε σε αυτήν τη συζήτηση.
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΟΝΤΙΚΑ ΣΗΜΕΡΑ
«Βιαστής δεν γεννιέσαι, γίνεσαι» λέει η Joanna Bourke (διάσημη ακαδημαϊκός ιστορικός, από το βιβλίο της «Rape: A history from 1860 to the present»). Κόντρα στη ρήση της Bourke και τη λογική, η ιστορία του «Γάμου» βγαλμένη από μια πατριαρχία άλλης εποχής, αναδεικνύει την ευθύνη της κοινωνίας στην αντιμετώπιση τέτοιων απεχθών περιστατικών. Περιστατικών που, από όσο φαίνεται, ήταν και είναι η καθημερινότητα αρκετών ανθρώπων, αντρών και γυναικών, ακόμα κι εν έτει 2021. Ο “Γάμος” ξύνει τις σωστές πληγές – γιατί για πληγές πρόκειται – αναφορικά με το θέμα του βιασμού και της ψυχοσωματικής κακοποίησης. Και μπορεί να φαίνεται ως ένα έργο αναφερόμενο σε μια εποχή αρκετά παλαιότερη κι αρκετά διαφορετική από την δική μας, ωστόσο αν δει κανείς στην ουσία του το πρόβλημα, καταλαβαίνει ότι η αντίληψη αυτή είναι μια μεγάλη ψευδαίσθηση.
Μια ιστορία που γράφτηκε πριν από 41 χρόνια και εξακολουθεί να είναι βασανιστικά υπαρκτή για πάρα πολλές ψυχές· οικογενειακές σχέσεις που εξακολουθούν να ισχύουν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της χώρας και του πλανήτη, πίσω από τις κλειστές πόρτες των διπλανών μας· βιασμοί αποτρόπαιοι που κάθε τόσο γίνονται γνωστοί.
Μια ιστορία σκληρή, αλλά αληθινή.
Μια ιστορία που οφείλεις να ακούσεις και τελικά να πιστέψεις.
ΠΗΓΕΣ: ΓΑΜΟΣ του Μάριου Ποντίκα – Σταθμός Θέατρο, Ο Γάμος, του Μάριου Ποντίκα, μία παράσταση που ταρακουνάει και συγκινεί. – POPAGANDA, Ο «Γάμος» του Μάριου Ποντίκα: Περί αιδοίου λόγοι | Athens Voice, Γάμος | Θέατρο | LiFO, «Γάμος»: Έλα τιμή στον τόπο σου | clickatlife
