Το έργο τέχνης
Το «Γυναικείο κεφάλι» (διαστάσεων 56×40 εκ.) φιλοτεχνήθηκε το 1939 από τον πασίγνωστο Ισπανό ζωγράφο Πάμπλο Πικάσο, και αποτυπώνει τη μούσα του, την φωτογράφο Ντόρα Μάαρ, με την οποία έζησε μια θυελλώδη σχέση για εννέα ολόκληρα χρόνια. Ενας παράφορος έρωτας που ξεκίνησε στα 54 του χρόνια ενώ εκείνη ήταν μόλις 29 ετών, ο οποίος, αν και έληξε άδοξα, με την ίδια να βυθίζεται για πάντα στα σκοτάδια του εαυτού της και τη μοναξιά, παρέμεινε αιώνια μούσα και η πιο δυνατή σχέση της ζωής του. Μια σχέση που αποτυπώθηκε δεκάδες φορές στους πίνακες του, ο πιο γνωστός είναι “Η γυναίκα που κλαίει” (https://dromospoihshs.gr/afieroma-picasso-weeping-woman-dora-maar1/), ένα από τα ακριβότερα έργα στον κόσμο της τέχνης.
Η συγκεκριμένη εκδοχή, με τον τίτλο «Γυναικείο κεφάλι», αποτελείται από μία γεωμετρική φιγούρα με έντονες γραμμές και ασυνήθιστα σχήματα που αποτυπώνεται στον λευκό καμβά σε γαλάζιες και πράσινες αποχρώσεις. Ο Πικάσο, έχοντας βιώσει τον Ισπανικό Εμφύλιο, που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το διασημότερο δημιούργημα του, την «Γκερνίκα», αποφάσισε να δωρίσει το «Γυναικείο κεφάλι» στον ελληνικό λαό ως τιμητική προσφορά για τη στάση του απέναντι στον φασισμό και τον ναζισμό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. «Pour le peuple Grec. Hommage de Picasso» (Για τον ελληνικό λαό. Φόρος τιμής από τον Πικάσο), αναφέρει στο πίσω μέρος του καμβά η αφιέρωση που φέρει ημερομηνία 14/10/1939.
Το χρονικό της κλοπής
Περίπου μισό αιώνα αργότερα, το ξημέρωμα της 9ης Ιανουαρίου 2012 το «Γυναικείο κεφάλι» εκλάπη από τις αίθουσες της Εθνικής Πινακοθήκης μαζί με άλλα δύο υπερπολύτιμα έργα τέχνης, τον «Μύλο» (1905), από την πρώτη περίοδο του Ολλανδού Πιέτ Μοντριάν, και ένα σχέδιο θρησκευτικής απεικόνισης των αρχών του 17ου αιώνα που αποδίδεται στον Ιταλό Γκουλιέλμο Κάτσια (Μονκάλβο).
Η κλοπή σχεδόν κινηματογραφική θα έλεγε κανείς. Στις 4:45, πρωί δευτέρας, στο βίντεο ασφαλείας εμφανίζεται ένας ψηλός και αδύνατος άνδρας που φοράει κουκούλα, ο οποίος κατευθύνεται στον χώρο με τους τρεις πίνακες και με ένα κοπίδι αρχίζει να αφαιρεί τα κάδρα, στοχεύοντας κυρίως τον πίνακα του Πικάσο, για το οποίο φαίνεται να υπήρχε «παραγγελία».
Στη διάρκεια της κλοπής ενεργοποιείται ο ανιχνευτής κίνησης στον χώρο των περιοδικών εκθέσεων, στον οποίο σπεύδει ο φύλακας, εντοπίζοντας έναν δράστη με σκούφο τον οποίο καταδιώκει. Αμέσως μετά ειδοποιείται και η Άμεση Δράση. Ομως ο φρουρός καθυστερεί να φτάσει στο σημείο της πραγματικής κλοπής, ενώ δεν φαίνεται να ακολούθησε τον δράστη μετά τη διαφυγή του για να διαπιστώσει αν χρησιμοποίησε όχημα, αν υπήρχαν αυτόπτεις μάρτυρες, κλπ. Έτσι, οι δύο ληστές απέδρασαν ανενόχλητοι. Κατά τη διαφυγή του ο δράστης εγκατέλειψε στον χώρο έναν άλλον επίσης σημαντικό πίνακα του Ολλανδού ζωγράφου Μοντριάν. Η διάρρηξη διήρκησε 7 λεπτά. Σύμφωνα με μαρτυρίες του προσωπικού ασφαλείας, ο δράστης μόλις αντιλήφθηκε τον φρουρό να τον πλησιάζει, άρχισε να ουρλιάζει για να τον πανικοβάλει, χωρίς όμως να προχωρήσει σε επίδειξη όπλου.
Οι θεωρίες
Για την υπόθεση αυτή άρχισαν να εξετάζονται διάφορα σενάρια για συμμετοχή ελλήνων, αλβανών, ρουμάνων ή και σέρβων διαρρηκτών. Στη διερεύνηση της υπόθεσης ενεπλάκη η ελληνική αστυνομία, το τμήμα δίωξης αρχαιοκαπήλων και η ΕΥΠ, χωρίς όμως αποτέλεσμα και με τα σενάρια να φουντώνουν. Οσον αφορά την τύχη των πινάκων, υπήρχαν εκδοχές για παράδοσή τους έναντι μεγάλου τιμήματος σε φιλότεχνους μεγαλέμπορους ναρκωτικών στη Νότια Αμερική, και κυρίως στην Κολομβία και στη Βενεζουέλα ή και σε άγνωστους συλλέκτες στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η θεωρία ότι ο πίνακας είχε καταλήξει στα χέρια μεγάλης νομικής εταιρείας της Γερμανίας, η οποία προσπάθησε να τον πουλήσει σε αγοραστές με υψηλές οικονομικές δυνατότες σε έναν άτυπο πλειστηριασμό είχε μεγάλη απηχηση και είχε καλυφθεί και από τις εφημερίδες.
Κάποιοι άλλοι μιλούσαν για κυκλώματα της νύχτας που είχαν κάνει επέκταση των «εργασιών» τους συμπεριλαμβάνοντας την κλοπή έργων τέχνης σε συνεννόηση με εμπόρους τέχνης στο εξωτερικό. Διερευνήθηκε μάλιστα και η πιθανή εμπλοκή του διαρρήκτη που βρίσκεται πίσω από κλοπές έργων τέχνης που είχαν σημειωθεί στο Ιδρυμα Γουλανδρή-Χορν και στη συλλογή Ελευθεριάδη Τεριάντ. Επίσης έγινε έρευνα στη Σερβία, που θεωρείται το κέντρο υποδοχής και στη συνέχεια διαμοιρασμού των κλεμμένων αριστουργημάτων ανά τον πλανήτη.
Τα στοιχεία
Ο φάκελος της “ληστείας του αιώνα”, όπως έχει χαρακτηριστεί από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, παραμένει ανοιχτός και περιέχει πλούσια και εντυπωσιακά στοιχεία που όμως δεν οδήγησαν πουθενά: το βίντεο που δείχνει τον ψηλόλιγνο κλέφτη με το κοπίδι στο χέρι να σκίζει με χειρουργικό τρόπο τους τρεις πίνακες και να τους τυλίγει, το ίδιο το κοπίδι, 12 αταυτοποίητα δείγματα DNA και πέντε ίχνη από σόλες παπουτσιών. Παράλληλα, υπάρχει αναλυτική έκθεση με τα στίγματα και τις επικοινωνίες κινητών τηλεφώνων στην ευρύτερη περιοχή της Εθνικής Πινακοθήκης εκείνη τη νύχτα, εκατοντάδες μαρτυρικές καταθέσεις, αλλά και υπηρεσιακές αναφορές και εκτιμήσεις για το ποιοι μπορεί να κρύβονται πίσω από την αρπαγή.
Το ενδιαφέρον των ερευνητών τράβηξε το γεγονός ότι ο ένας δράστης που μπήκε στην Εθνική Πινακοθήκη άνοιξε την κλειδαριά της μπαλκονόπορτας χωρίς να την παραβιάσει. Επομένως, είτε είχε αντικλείδι που κάποιος του προμήθευσε, είτε ήταν «επιστήμονας» στο άνοιγμα κλειδαριών, και αυτό είναι ένα στοιχείο που ίσως φωτογραφίζει την ταυτότητά του. Με δεδομένο ότι δεν βρέθηκε το παραμικρό στοιχείο που να συνδέει κάποιον από τους 105 υπαλλήλους της Πινακοθήκης με την κλοπή, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο δράστης ήξερε καλά πώς να ανοίγει σφραγισμένες πόρτες. Εχοντας αυτό το στοιχείο υπόψη τους, αλλά και τη φιγούρα του δράστη -ψηλός, λεπτός, σχετικά νεαρής ηλικίας, με αριστοτεχνικές κινήσεις και εμπειρία στις νυχτερινές επιδρομές- άρχισαν να ερευνούν ποιοι αλλοδαποί με τέτοια χαρακτηριστικά αποφυλακίστηκαν το τελευταίο εξάμηνο του 2011 από ελληνικά σωφρονιστικά καταστήματα. Το προφίλ τους ταιριάζει με αυτό δύο Αλβανών που είχαν αποφυλακιστεί εκείνο το διάστημα και ήταν ειδικοί στις διαρρήξεις σε σπίτια και βίλες.
Οπως διαπιστώθηκε, υπήρχε μια κινητικότητα στην αγορά του λαθρεμπόριου τέχνης εκείνη την περίοδο που έγινε η κλοπή, όμως έλαβαν διαβεβαιώσεις ότι ο Πικάσο δεν έφυγε από την Ελλάδα καθώς δεν βρέθηκε αγοραστής. Κινητικότητα, ωστόσο, παρατηρείται και το τελευταίο χρονικό διάστημα, με τους ερευνητές να καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το έργο δεν πουλήθηκε και προσπαθούν πάλι να το βγάλουν στις «μαύρες δημοπρασίες» με τιμή που αγγίζει τα 20 εκατ. δολάρια. Ακόμη, αξίζει να σημειωθεί ότι οι σύνδεσμοι των ελληνικών και ξένων αρχών στον χώρο των συλλεκτών έργων τέχνης, αλλά και των ανθρώπων που τα διακινούν και τα εμπορεύονται υποστηρίζουν ότι ο συγκεκριμένος Πικάσο δεν υπάρχει σε καμία συλλογή συλλέκτη σε όλο τον κόσμο.
Τα εγκαίνια της Εθνικής Πινακοθήκης
Ο δικηγόρος, συλλέκτης έργων τέχνης και πραγματογνώμονας Στέλιος Γκαρίπης μιλώντας στο «ΘΕΜΑ» καλεί τους δράστες να επιστρέψουν τον πίνακα στον ελληνικό λαό αναφέροντας μάλιστα ότι χρηματοδοτεί τις έρευνες για την ανεύρεση του έργου: «Ο κλεμμένος από την Εθνική Πινακοθήκη πίνακας του Πικάσο με θέμα το “Γυναικείο κεφάλι” ήταν ένα αντίδωρο του μεγάλου ζωγράφου στον ελληνικό λαό για την αντίστασή του κατά των δυνάμεων του φασισμού. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα έργο με ανυπολόγιστη συμβολική αξία για την Ελλάδα, ιδίως την παρούσα περίοδο που καλούμαστε να αντισταθούμε κατά της επέλασης της πανδημίας και συνάμα να γιορτάσουμε την επαναλειτουργία της Εθνικής Πινακοθήκης. Δεδομένου ότι η οικονομική αξία του έργου είναι μηδαμινή για οποιονδήποτε ιδιώτη, αφού ούτε μπορεί να πωληθεί σε δημοπρασία ή κατ’ ιδίαν, ούτε να αποκτηθεί με χρησικτησία μετά από 20 έτη, θεωρώ ότι οποιοσδήποτε το κατέχει σήμερα, προκειμένου να αποφύγει μελλοντικές καταδίκες αυτού ή των οικείων του, έχει κάθε συμφέρον να το επιστρέψει στον ελληνικό λαό. Για τον λόγο αυτό θέτω στη διάθεση οποιουδήποτε έχει σχετικές πληροφορίες τις υπηρεσίες του δικηγορικού μου γραφείου, χρηματοδοτώντας προσωπικά οποιεσδήποτε ενέργειες απαιτηθούν, για να εξασφαλιστεί η παρουσίαση του έργου με αριθμό στα εγκαίνια της Νέας Εθνικής Πινακοθήκης».
Με την προσδοκία στα εγκαίνια της ανακαινισμένης Εθνικής Πινακοθήκης – σε έκταση πλέον 20.000 τετραγωνικών μέτρων – που έχουν προγραμματισθεί για την 25η Μαρτίου 2021 (στη συμπλήρωση 200 ετών από την Επανάσταση του 1821) να κοσμούν τους τοίχους της τα τρία κλαπέντα έργα τέχνης, οι αρχές συνεχίζουν τις έρευνες τους και ελπίζουν σε ένα θαύμα – ένα ακριβό θαύμα αξίας 20 εκατομμυρίων ευρώ.
Πηγές:
https://www.protothema.gr/greece/article/1093594/sto-kunigi-tou-klemmenou-pikaso/
iefimerida.gr – https://www.iefimerida.gr/politismos/pamplo-pikaso-athina-klopi-ekthesi