Είναι Δεκέμβριος του 1803. Μία ομάδα από Σουλιώτισσες, για να μη συλληφθούν ζωντανές από τους Τουρκαλβανούς που τις πολιορκούσαν στο Ζάλογγο, στήνουν κυκλικό χορό και στη συνέχεια ρίχνονται στον γκρεμό με τα παιδιά τους. Η θυσία τους αυτή συγκινεί ανθρώπους του πνεύματος, καλλιτέχνες, συγγραφείς, ποιητές στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, αλλά και σε όλο τον κόσμο….
Τα ιστορικά γεγονότα
Στις 12 Δεκεμβρίου 1803, οι Σουλιώτες υπογράφουν με τον γιο του Αλή πασά Βελή και κάποιους στρατηγούς του, τη συνθήκη εκπατρισμού τους, λαμβάνοντας έγγραφες υποσχέσεις ότι είναι ελεύθεροι να εγκατασταθούν όπου θέλουν, ενώ παράλληλα αποφυλακίζονται όσοι Σουλιώτες βρίσκονται στα μπουντρούμια του Αλή πασά στα Γιάννενα. Ο καλόγερος Σαμουήλ που μαζί με άλλους πέντε Σουλιώτες έμειναν για να παραδώσουν το Κούγκι (οχυρό πύργο στο Σούλι) στους άνδρες του Αλή πασά, έβαλε φωτιά στη μπαρουταποθήκη, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν μαζί με αυτόν και τους συντρόφους του και πολλοί Τουρκαλβανοί.
Ένα σώμα από 800 Σουλιώτες πρόσφυγες, με επικεφαλής τον Κίτσιο Μπότσαρη, τον Κουτσονίκα και τον Φωτομάρα, φτάνουν στο όρος Ζάλογγο, μέσα σε αντίξοες καιρικές συνθήκες και μετά από οχτάωρη κοπιαστική πορεία. Εκεί, βρίσκουν καταφύγιο στην ιερά Μονή του Ταξιάρχη Μιχαήλ. Οι μοναχοί, τους υποδέχονται με προθυμία και αγάπη. Ανοίγουν το ναό και τα κελιά και προσφέρουν στέγη και τροφή στους καταπονημένους Σουλιώτες. Δεν προλαβαίνουν όμως να ηρεμήσουν, γιατί ο Αλή πασάς, αθετώντας τη συμφωνία που είχε κάνει, στέλνει στρατό εναντίον τους.
Από τον Ωρωπό της Πρέβεζας, ξεκινούν για το Ζάλογγο ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις που χωρίζονται σε δύο τμήματα. Το ένα, από χίλιους Τουρκαλβανούς, υπό την ηγεσία του Μπεκίρ Τζογαδούρου, προχωρά και καταλαμβάνει όλα τα σημεία ΒΑ του Ζαλόγγου απ’ όπου θα μπορούσαν να διαφύγουν οι Σουλιώτες, ενώ το άλλο, από χίλιους άνδρες επίσης, με επικεφαλής τον Βελή, γιο του Αλή πασά, κατευθύνεται στο χωριό Καμαρίνα που βρίσκεται κάτω από το Ζάλογγο και είναι έτοιμο να επέμβει.
Οι Τουρκαλβανοί, καλούν τους Σουλιώτες να παραδώσουν τα όπλα και να μεταβούν στα Γιάννενα, όπου ο ίδιος ο Αλή θα ορίσει τον νέο τόπο διαμονής τους. Οι Σουλιώτες γνωρίζοντας τι τους περιμένει, αρνούνται κατηγορηματικά και αποφασίζουν να πολεμήσουν μέχρι το τέλος.
Η θυσία του Ζαλόγγου
Μεταξύ Σουλιωτών και Τουρκαλβανών, δόθηκαν σκληρές μάχες. 147 Σουλιώτες με επικεφαλής τον Κίτσιο Μπότσαρη, έσπασαν τον κλοιό και κατάφεραν να ξεφύγουν. Μια άλλη ομάδα, υπό τον Ν. Κουτσονίκα αιχμαλωτίστηκε από τις δυνάμεις του Μπεκίρ Τζογαδούρου, ο οποίος ήταν αδελφοποιτός (βλάμης) του Κουτσονίκα. Μερικές γυναίκες, σύμφωνα με τις περισσότερες πηγές 56 και κατ’ άλλες 22, και λίγοι άνδρες, ανέβηκαν στην ψηλότερη κορυφή του Ζαλόγγου, το Στεφάνι. Προτίμησαν από την ατιμία και τη σκλαβιά, τον έντιμο θάνατο μαζί με τα παιδιά τους. Αφού πρώτα έριξαν τα μικρά παιδιά τους στο βάραθρο κάτω από το Ζάλογγο, οι Σουλιώτισσες σχημάτισαν χορό και καθεμία φθάνοντας στο χείλος του γκρεμού αποχωριζόταν από τις άλλες και έπεφτε στο βάραθρο.
Από τις Σουλιώτισσες και τα παιδιά που έπεσαν στο βάραθρο, πιθανότατα επέζησαν κάποιες με τραύματα, καθώς συγκρατήθηκαν κατά την πτώση τους από δέντρα ή έπεσαν πάνω σε πτώματα. Αναφέρεται ότι τα τραυματισμένα παιδιά, μεταφέρθηκαν έπειτα στην Καμαρίνα όπου και τα περιποιήθηκαν. Ανάμεσα στα παιδιά αυτά, ήταν η επτάχρονη Λάμπρω, που όταν ενηλικιώθηκε, πήγε στο μοναστήρι του Ζαλόγγου κι έγινε καλόγρια και η πεντάχρονη Κατερίνα.
Το τραγούδι του Ζαλόγγου
Ο χορός συνοδευόταν, σύμφωνα με την παράδοση, από το θρυλικό τραγούδι:
Έχε γεια καημένε κόσμε
Έχε γεια γλυκειά ζωή
και συ δύστυχη πατρίδα
Έχε γεια παντοτινή.
Στη στεργιά δεν ζει το ψάρι. ο
ύτ’ ανθός στην αμμουδιά
Κ’ οι Σουλιώτισσες δεν ζούνε
μέσ’ τη μαύρη την σκλαβιά,
(ή δίχως την ελευθεριά)
Έχετε γεια βρυσούλες
λόγγοι,βουνά, ραχούλες…
Ζάλογγος και Ποίηση
Όπως ήταν αναμενόμενο, ο χορός του Ζαλόγγου άγγιξε ποιητές και λογοτέχνες και τους ενέπνευσε να γράψοουν έργα:
Διονύσιος Σολωμός
Ταις εμάζωξε στο μέρος
Του Ζαλόγγου το ακρινό
Της Ελευθερίας ο έρως
Και ταις έμπνευσε χορό.
Τέτοιο πήδημα δεν είδαν
ούτε γάμοι ούτε χαρές
Κι άλλες μέσα τουςπηδούσαν
Αθωότερες ζωές.
Τα φορέματα σφυρίζαν
Και τα ξέπλεκα μαλλιά
κάθε γύρο που εγυρίζαν
Κι από πάνω έλειπε μια.
Δίχως γόγγυσμα κι αντάρα
παρά εκείνη μοναχά
όπου εκάμαν με την κάρα
Με τα στήθη στα γκρεμνά.
Μυρτιώτισσα
Ω! σεις που μου γεννήσατε
την πρώτη ανατριχίλα του ονείρου
και του θαυμασμού στην παιδική ψυχή
και της καρδιάς μου πρώιμα
τ’ ανοίξατε τα φύλλα για ναρτ’η
θεία της ποίησης πνοή να ξεχυθεί.
Μόνο σα μέστωσε η καρδιά
κι ωρίμασε μου η σκέψη,
κατ’ απ’ τον αιματόχρυσο,
μια μέρα ηλιοσωρό, που απλώνονταν στο Ζάλογγο,
προτού να βασιλέψει,
ω! θάμα! οραματίστηκα τον τραγικό χορό.
Χρήστος Χρηστοβασίλης
Γυναίκες στην Ανατολή, γυναίκες και στη Δύση…
Άλλες με μάτια γαλανά, κι άλλες με μάτια μαύρα,
Κι άλλες με καταγάλαζια, που τάχουν οι άγγελοι…
Άλλες πρωτεύουν στο χορό και στο τραγούδι άλλες
Και στο καλό νοικοκυριό και στα γλυκά τα λόγια.
Αλλά γυναίκες άντρισσες, στρατιώτισσες γυναίκες,
Δεν είχεν η Ανατολή, δεν είχεν ούτε η Δύση.
Τέτοιες γυναίκες μοναχά στο Σούλι γεννήθηκαν.
Τέτοιες γυναίκες γέννησαν στο Σούλι τους Σουλιώτες!
Το μαρτυράει η Τζαβέλαινα, το μαρτυράει η Δέσπω,
Το μαρτυράει με το σπαθί του Μπότσαρη η Ελένη,
Κι οι βράχοι αυτοί οι περίδοξοι του φοβερού Ζαλόγγου.
Ζάλογγο! όνομα ιερό, πανένδοξο, μεγάλο.
Αγιαστήρι αθάνατο, υπέρτατη θυσία,
Χορός εξήντα γυναικών, από το Κακοσούλι,
Βωμός αιώνιος, κι άφθαστος της γυναικείας ανδρείας.
Ω! δεν υπάρχει πουθενά στη Γη την Οικουμένη
Άλλο κανένα Ζάλογγο κι αυτοθυσία τέτοια!
Τέτοιες γυναίκες χόρεψαν σ’ αυτούς εδώ τους βράχους
Και πήδησαν ελεύθερες με τα παιδιά στα χέρια,
Στο χάος κάτω το φριχτό, στο στόμα του θανάτου,
Να σώσουνε την πίστη τους και την αγνή τιμή τους,
Για να μη πέσουν ζωντανές στα τούρκικα τα χέρια,
Κι έγραψαν με το αίμα τους, το χιλιοτιμημένο,
Στην Ιστορία αθάνατη ηρωική σελίδα!
Τέτοιες γυναίκες άντρισσες, στρατιώτισσες γυναίκες,
Σαν τούτες, που χορέψανε στους βράχους του Ζαλόγγου,
Δεν είχε η Ανατολή, δεν είχε ούτε η Δύση,
Το Σούλι μόνο γέννησε και κάνας άλλος τόπος!
Ζάλογγος και Τέχνη
Ζάλλογος και Θέατρο
Ο Σπύρος Περεσιάδης έγραψε ένα θεατρικό έργο τον «Χορό του Ζαλόγγου» που ανεβάστηκε στο Βασιλικό τότε Θέατρο το 1904. Το θεατρικό αυτό έργο το τύπωσε σ’ ένα βιβλιαράκι το 1913 με τίτλο: «Εθνική τραγωδία ο χορός του Ζαλόγγου» που ανεβάστηκε και πάλι στο θέατρο «Αθήναιον».
Πηγές
Ο χορός του Ζαλόγγου: Τα γεγονότα και οι αναθεωρητικές απόψεις ελλήνων ιστορικών
