Το διαχρονικό και πέρα για πέρα μοναδικό μυθιστόρημα του Ken Kesey, «Στην Φωλιά του Κούκου» (“One flew over the cuckoo’s nest”), εκδόθηκε το 1962 και άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στη σύγχρονη λογοτεχνία. Το απίστευτο αυτό βιβλίο, με την ωμή καταγραφή σοβαρών ψυχικών καταστάσεων και την εκπληκτική σκιαγράφηση χαρακτήρων που έμειναν στην ιστορία, ενέπνευσε την ομότιτλη ταινία των 5 Oscars, μία από τις πιο χαρακτηριστικές και αξιομνημόνευτες ταινίες του Χόλιγουντ.
Η πλοκή ξεδιπλώνεται μέσα σε μία ψυχιατρική κλινική του Όρεγκον το 1963. Η “σιδηρά” προϊσταμένη νοσοκόμα Μίλντρεντ Ράτσεντ διαφεντεύει την πτέρυγα και τις ζωές των τροφίμων με σκληρότητα και τιμωρητικό χαρακτήρα. Ώσπου ένας νέος τρόφιμος, ο μικροαπατεώνας και επαναστάτης Ραντλ Πάτρικ ΜακΜερφι που για να αποφύγει τα καταναγκαστικά έργα υποκρίνεται ότι χρήζει ψυχιατρικής βοήθειας – ίσως και όχι; -, έρχεται και φέρνει τα πάνω κάτω. Κάθως ο Μακ Μέρφι ανακαλύπτει ότι οι ασθενείς φοβούνται περισσότερο τη Ράτσεντ από την επανένταξή τους στον έξω κόσμο, αποφασίζει να αντισταθεί και γρήγορα γίνεται αρχηγός μιας ομάδας ασθενών που συγκρούεται με την σκληρή, αυταρχική νοσοκόμα και ένας πόλεμος για το ποιος θα επικρατήσει ξεσπάει ανάμεσά τους.
Η ιστορία πίσω από την συγγραφή του βιβλίου θα έλεγε κανείς ότι έχει ισάξιο ενδιαφέρον με το ίδιο το μυθιστόρημα. Το 1960, ο Κεν Κίζι δέχθηκε, από τον φίλο και γείτονά του, μια περίεργη πρόταση. Να συμμετάσχει στα πειράματα που γίνονταν με παραισθησιογόνα, στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο απομάχων, στο Μένλο Παρκ. Τα πειράματα ήταν μέρος του σχεδίου «MK Ultra» της CIA, το οποίο διεξαγόταν σε διάφορες πληθυσμιακές ομάδες, με σκοπό την εξερεύνηση τρόπων χειραγώγησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ο Κεν δέχθηκε και άρχισε να δοκιμάζει, επ΄αμοιβή, διάφορα παραισθησιογόνα, μεταξύ των οποίων και LSD. Μετά από κάθε λήψη παραισθησιογόνων, έπρεπε να γράφει τις εμπειρίες του σε μια αναφορά και κάθε αναφορά αξιολογούνταν από τους ερευνητές του προγράμματος. Μετά από λίγο καιρό όμως, ο Κεν Κίζι άρχισε να κλέβει μικροποσότητες LSD και να τις μοιράζεται με τους αγαπημένους φίλους του στο Πέρι Λέιν. Ένα χρόνο αργότερα, το 1961, έπιασε δουλειά ως βοηθητικό προσωπικό στο ψυχιατρείο του ίδιου νοσοκομείου που δοκίμαζε ναρκωτικά. Ο Κίζι έπαιρνε LSD εν ώρα εργασίας και παρατηρούσε με μεγάλη προσοχή τι συνέβαινε στο ψυχιατρείο. Εμπνεόμενος από τις καταστάσεις και τους ασθενείς, έγραψε το πρώτο του βιβλίο, «Στην Φωλιά του Κούκου», που έγινε αμέσως best seller.
Το μυθιστόρημα δεν ακολουθεί τη λογική, και σίγουρα όχι την κοινή λογική της δεκαετίας του 1960, και τα γεγονότα του δεν αναδιπλώνονται με γραμμική χρονική σειρά, ούτε είναι πάντοτε σαφές αν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Διακόπτονται από παρεμβολές, υπαγορεύονται από τη συνείδηση ενός αφηγητή που πάσχει από σχιζοφρένεια και έχει παραισθήσεις, και ξεπηδούν από τη φαντασία ενός συγγραφέα, ο οποίος εξετάζει με αυθεντική περιέργεια το μυαλό των ψυχασθενών και τις σχέσεις εξουσίας στην κοινωνία.
Ο Κίζι ήθελε να φωνάξει την άποψή του ότι οι τρόφιμοι δεν ήταν τρελοί, αλλά άνθρωποι με διαφορετικό τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς, τους οποίους απέρριπτε η κοινωνία. Δεν ήταν ψυχοπαθείς, αλλά κοινωνικά απόβλητοι. Μέσω ενός έκδηλου συμβολισμού, το βιβλίο στοχάζεται πάνω σε αυτόν τον ακρωτηριασμό οποιαδήποτε διαφορετικότητας, τη φυλάκιση του πνεύματος και την ισοπέδωση της ξεχωριστής προσωπικότητας του καθενός από την κοινωνία. Και παρότι τελικά η κραυγή αγωνίας και απόγνωσης είναι τόσο σπαρακτική που διαπερνά τις αισθήσεις σαν ηλεκτρικό ρεύμα, το πείσμα και η αντίσταση πάνω σε οποιασδήποτε μορφής καταπίεσης είναι αυτή που ηλεκτρίζει την ατμόσφαιρα και αρνείται να αφήσει την ελεύθερη βούληση και σκέψη να χαθούν. Στην ουσία, ολόκληρο το βιβλίο είναι μία καυστική κριτική στο σύστημα που συνθλίβει τους ανθρώπους προσπαθώντας να τους βάλει μέσα στα καλοσχεδιασμένα κουτάκια της. Σε ένα σύστημα υποκριτικό που αντί να σταθεί στο πλευρό τους ακυρώνει κάθε διάθεση ανεξαρτησίας και πετάει από το παράθυρο κάθε θέληση για ελευθερία.
Στις 21 Νοεμβρίου 1975, δεκατρία χρόνια αφού κυκλοφόρησε το βιβλίο του αμερικανού συγγραφέα, «Η Φωλιά του Κούκου» («One flew over the cuckoo’s nest») προβλήθηκε στη μεγάλη οθόνη. Η ταινία τότε συζητήθηκε πολύ, δίχασε τους κριτικούς, αλλά αποθεώθηκε από το μεγαλύτερο μέρος του κοινού. Οι Σουηδοί μάλιστα έπαιζαν την παραγωγή στους κινηματογράφους για 11 ολόκληρα χρόνια, από το 1976 έως το 1987. Η επιτροπή της Ακαδημίας το πρότεινε για εννέα Οσκαρ και του χάρισε τελικά πέντε. Όλοι αγάπησαν το κωμικό στοιχείο της αλλά και τη δεξιοτεχνία και την ανθρώπινη προσέγγιση του τσέχου σκηνοθέτη Μίλος Φόρμαν σε άτομα με ψυχικές διαταραχές. Η εκθαμβωτική – σε βαθμό που δεν επισκίαζε τους υπόλοιπους ηθοποιούς – ερμηνεία του Τζακ Νίκολσον στον ρόλο του πρωταγωνιστή αποθεώθηκε. Χρησιμοποιώντας ένα πηγαίο, σχεδόν ειλικρινές χιούμορ και μια άσβεστη εσωτερική ένταση καταφέρνει να μαγνητίσει, αφήνοντας μόνιμα την αίσθηση ότι παίζει απλά τον εαυτό του και σκιαγραφώντας μια εικόνα «υγιούς» τρέλας μέσα στο βασανισμό της λογικής, στην παραφροσύνη της «ηρεμίας, για να βρει τον εαυτό του». ‘Ομως και η υποβλητική Λούιζ Φλέτσερ στο ρόλο της αποστειρωμένης νοσοκόμας Ράτσετ μετατρέπεται ίσως σε έναν από τους μεγαλύτερους «κακούς» που πρόκειται να γνωρίσεις ποτέ. Πρεσβεύει την αδιάλλακτη εξουσία που κρύβεται μέσα στο ανέκφραστο και καθαρό πρόσωπο, με τη σαδιστική ικανοποίηση να είναι κάτι παραπάνω από έκδηλη στις σκηνές της ψυχολογικής και σωματικής βίας.
Είναι από τις λίγες φορές που ταινία και μυθιστόρημα ταυτίζονται τόσο καλά και είναι εξίσου ποιοτικά. Βέβαια, ο συγγραφέας Κεν Κίζι ισχυριζόταν ότι δεν είχε παρακολουθήσει ποτέ την κινηματογραφική παραγωγή του βιβλίου του γιατί «αφαίρεσαν την ηθική, αφαίρεσαν την «Combine», αυτό που είναι η Αμερική, μια συνωμοσία», όπως είχε δηλώσει όταν και έκανε μήνυση στους παραγωγούς για την παραβίαση της άτυπης υπόσχεσης που είχαν δώσει να μεταφέρουν ατόφιο το σενάριο στη μεγάλη οθόνη. Παρά τις ενστάσεις του Κίζι όμως, σαράντα χρόνια μετά η ταινία και οι πρωταγωνιστές της βρίσκονται στο πάνθεο του Χόλιγουντ και χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης στην ποπ κουλτούρα. Άλλωστε αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι μόνο η «Φωλιά του Κούκου», μαζί με το «Συνέβη μια Νύχτα» (1934) και την «Σιωπή των Αμνών» (1991) έχουν κερδίσει τον μαγικό αριθμό 5, δηλαδή πέντε βραβεία Οσκαρ.
Το 2020 η βραβευμένη με Χρυσή Σφαίρα Σάρα Πόλσον ανέλαβε τον κεντρικό ρόλο της Μίλντρεντ Ράτσεντ στο Ratched του Netflix, σαν μία ενδιαφέρουσα αντιηρωίδα σε ένα άτυπο prequel που εξερευνά την ψυχοσύνθεση της γνωστής νοσοκόμας και την εξέλιξη της στον σκληρό και αμείλικτο χαρακτήρα που όλοι ξέρουμε. Η σειρά του Pάιαν Μέρφι δέχτηκε πολύ καλά σχόλια από κοινό και κριτικούς, και αποτελεί φόρο τιμής στο αριστούργημα του Μίλος Φόρμαν και στην επιρροή του στην σύγχρονη κινηματογραφική εποχή.
Πηγές:
https://www.cinemagazine.gr/themata/arthro/one_flew_over_the_cuckoo_s_nest_review-130882875/
https://www.bookfriends.gr/book.php?isbn=9789604971473
https://www.kathimerini.gr/culture/tv/561102397/foros-timis-sti-folia-toy-koykoy/
