Ο Ντάμιεν Χιρστ, από τα εργατικά στρώματα του Μπρίστολ, σήμερα βρίσκεται με το όνομά του πρώτο στη λίστα των πλουσιότερων καλλιτεχνών του Ηνωμένου Βασιλείου με περιουσία που υπολογίζεται γύρω στα 350 εκατομμύρια δολάρια.Από την αρχή του έργου του μέχρι σήμερα δεν έχει σταματήσει να διερευνά τις σχέσεις μεταξύ ομορφιάς, θρησκείας, επιστήμης, ζωής και θανάτου. Η τεχνοτροπία με τα ζώα σε φορμόλη αλλά και οι θεματικές επιλογές του σόκαραν το καλλιτεχνικό κοινό αλλά και τους κριτικούς τέχνης τις δεκαετίες του ´80 και του ´90. Ωστόσο αυτό που είναι λιγότερο γνωστό για τον Χιρστ είναι ότι έχει φτιάξει πάνω από 6000 πίνακες ζωγραφικής και γλυπτά καθώς και πάνω από 2000 σκίτσα. Παρ΄’ολα αυτά είναι από τους πιο αμφιλεγόμενους εν ζωή καλλιτέχνες με τους κριτικούς τέχνης να έρχονται σε διαμάχη κάθε φορά που εμφανίζει μια καινούργια δουλειά του. Ο ίδιος δεν είναι μόνο καλλιτέχνης αλλά γνωρίζει τους μηχανισμούς της τέχνης, έχοντας τις ιδιότητες του επιχειρηματία και του συλλέκτη και σιωπά γνωρίζοντας πως κάθε σχόλιο εμπλουτίζει τη φήμη του.
Το πιο πολυσυζητημένο ίσως έργο του είναι “Τhe Ρhysical Ιmpossibility of Death in the Μind of Someone Living” («Η Αδυναμία Υπαρξης του Θανάτου στο Μυαλό Κάποιου Ζωντανού» ή αλλιώς «Η φυσική ανικανότητα να αντιληφθείς το θάνατο όσο ζεις»), με έναν καρχαρία μέσα στη φορμαλδεΰδη, το οποίο αποτέλεσε το σήμα κατατεθέν της λεγόμενης σχολής των Νέων Βρετανών Καλλιτεχνών ή αλλιώς BritΑrt, στην οποία σημαντική θέση κατείχε ο Χιρστ. Τι ήταν όμως αυτό που έκανε τα Σαγόνια του Καρχαρία να διασχίσουν τη Βαθιά Αγρια Θάλασσα από τη Γηραιά Αλβιώνα και να φτάσουν στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης; Μα τι άλλο πέρα από το θράσος ενός νεαρού καλλιτέχνη γεμάτου ενθουσιασμό που με έναν καρχαρία δημιούργησε ένα μεταφυσικό αλλά και αμφιλεγόμενο έργο τέχνης. Και έτσι ο καρχαρίας έγινε η υπογραφή του.
«Ηθελα να φτιάξω έναν καρχαρία. Μέρος της ιδέας μου ήταν ότι μπορούμε να έχουμε τα πάντα σηκώνοντας απλώς το τηλέφωνο», είπε ο Νταμιαν Χιρστ στην εφημερίδα Τhe Οbserver το 2001. «Με το τηλέφωνο μπορεί κανείς να διασχίσει τις ηπείρους. Πήρα έναν χάρτη και βρήκα τα τηλέφωνα των σημαντικότερων ταχυδρομείων. Τους τηλεφώνησα, εκείνοι έβαλαν τον αριθμό του τηλεφώνου μου σε ένα post-it και από τότε το τηλέφωνό μου δεν σταμάτησε να χτυπά. Μου τηλεφώνησαν όλοι οι βαρεμένοι με το ψάρεμα του καρχαρία! Και μετά βρήκα τον Βικ Χίσλοπ, έναν καταπληκτικό τύπο που έχει ένα μουσείο στην Αυστραλία. Αυτός ήταν ο καλύτερος. Θα μου κόστιζε συνολικά 6.000 λίρες, 4.000 για να τον πιάσει και 2.000 για τα μεταφορικά». Μόλις ο καρχαρίας τίγρης των 4,3 μέτρων έφτασε φρεσκότατος στο Λονδίνο, τον έβαλαν μέσα σε φορμόλη, με το στόμα ανοιχτό προς το κοινό. Οπως ήταν αναμενόμενο, αποτέλεσε τον βασικό πόλο έλξης της πρώτης έκθεσης που ήταν αφιερωμένη στους Νέους Καλλιτέχνες της Βρετανίας το 1992 στην Γκαλερί Σαάτσι, στο βόρειο Λονδίνο.
Σύμφωνα με τον βρετανικό Τύπο που φυσικά έσπευσε να σχολιάσει και να επικρίνει το εγχείρημα του Χιρστ, το συνολικό κόστος της κατασκευής του «έργου» ανήλθε σε 50.000 λίρες. «50.000 for a fish without chips» («50.000 λίρες για ένα ψάρι χωρίς τηγανητές πατάτες») ήταν ο τίτλος της εφημερίδας «Τhe Sun» που έκανε λογοπαίγνιο με το δημοφιλέστερο αγγλικό φαγητό. «Τo conserve or not to conserve?» («Να συντηρεί κανείς ή να μη συντηρεί;») ήταν ο τίτλος του βρετανικού μηνιαίου περιοδικού «Τhe Αrt Νewspaper» τον Φεβρουάριο του 2005, παρωδώντας τον Αμλετ του Σαίξπηρ, την ίδια εποχή που είχε ανακοινωθεί ότι ο καρχαρίας είχε εγκαταλείψει το Λονδίνο για να εγκατασταθεί στη Νέα Υόρκη.
Το «τέρας», που έκανε αίσθηση στο Λονδίνο το 1991-1992, έχει ήδη αντικατασταθεί μία φορά καθώς η συντήρησή του είναι πιο δύσκολη απ΄ ό,τι αναμενόταν. Επειτα από μία σχεδόν αστυνομική έρευνα, το «Τhe Αrt Νewspaper» ανέκρινε τον Ολιβερ Κρίμεν, ειδικό επί των ψαριών στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, ο οποίος είχε συμβουλέψει τον νεαρό Ντέμιαν Χιρστ για τον τρόπο συντήρησης. Μάθαμε έτσι ότι ο καρχαρίας συρρικνωνόταν και αποσυνετίθετο αργά και σταθερά γιατί δεν είχε εμποτιστεί εις βάθος με ενέσεις φορμόλης. Ένα χρόνο αργότερα, το «Τhe Αrt Νewspaper» αποκάλυψε ότι γίνονταν διαπραγματεύσεις για την αντικατάσταση του αποσυντιθέμενου καρχαρία με άλλο δείγμα, λίγο μικρότερο, έναν θηλυκό καρχαρία είκοσι πέντε με τριάντα ετών που είχε πιαστεί στην Αυστραλία, στα ανοιχτά του Κουίνσλαντ. Το 2007, ο καινούργιος καρχαρίας, τον οποίο είχαν εμποτίσει δεόντως με φορμόλη, δόθηκε για τρία χρόνια στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Το έργο έγινε πιο εννοιολογικό από ποτέ. «Πόσο θα ζήσει ο καρχαρίας; Τουλάχιστον όσο και εγώ!» απάντησε με θράσος στις αρχές Απριλίου ο Ντάμιαν Χιρστ. Και όσο για τους συλλέκτες, τους κριτικούς και τους φιλόζωους, η προκλητικότητά του τους κάνει μέχρι και σήμερα να τρίζουν τα δόντια τους.
Πολλοί υποστηρίζουν, ανάμεσα τους και ο Χιρστ, ότι «Η φυσική αδυναμία του θανάτου στο μυαλό κάποιου που ζει» είναι φιλοσοφική στον πυρήνα της. Το να έρθεις πρόσωπο με πρόσωπο με κάτι που είναι νεκρό, κάτι που, αν ζούσε, θα μπορούσε να σε σκοτώσει, είναι πολύ προκλητικό και, εν τέλει, τρομακτικό. Ο σκοπός της πάνω-από-23-τόνους εγκατάστασης δεν είναι να προσβάλλει κανέναν αλλά να προκαλέσει τον θεατή να σκεφτεί τον θάνατο και το νόημά του. Ουσιαστικά, μας λέει ότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τον «θάνατο», παρόλο που είμαστε πρόσωπο με πρόσωπο με αυτόν.
«Όταν ο άνθρωπος επιζητά την αθανασία ψάχνει στη θρησκεία ή την επιστήμη», υποστηρίζει ο Χιρστ και στο έργο του πολλές φορές επιχειρεί να ενώσει το θεματικό χάσμα ανάμεσα στις έννοιες που τον απασχολούν. Ίσως κανένας άλλος καλλιτέχνης στον κόσμο δεν έχει πουλήσει τόσο ακριβά τα έργα του, μάλιστα ο ίδιος εδώ και χρόνια τα πουλά μέσω δημοπρασιών, υποστηρίζοντας ότι το να δημοπρατηθεί η δουλειά του κατευθείαν στο κοινό είναι μεγαλύτερη «πρόκληση» από το να πουληθεί μέσω γκαλερί.
Τα έργα του Ντάμιεν Χιρστ κάποιοι τα λατρεύουν και κάποιοι τα μισούν. Το σίγουρο είναι ότι με τον δικό του τρόπο έχει επηρεάσει τη σύγχρονη βρετανική αλλά και την παγκόσμια τέχνη. Και αυτό δύσκολα μπορεί κανείς να το αμφισβητήσει.
