Το είδος του graphic novel είναι ευρέως γνωστό και πολύ δημοφιλές- ειδικά μετά την έλευση του 21ου αιώνα. Οι περισσότεροι το γνωρίζουν από τις πιο ανάλαφρες ιστορίες ηρώων και σούπερ-ηρώων… Όμως, ίσως είναι το πλέον κατάλληλο είδος για να αποδώσει περίπλοκα έργα όπως βιογραφίες, ιστορικά έργα – ακόμη και ιστορία κάποιας τέχνης, με ενδιαφέρον και διασκεδαστικό τρόπο. Ο όρος graphic novel χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1964 από τον σκιτσογράφο Ρίτσαρντ Κάιλ. Σήμερα, περιγράφει ένα είδος κειμένου που συνδυάζει λέξεις και εικόνες, αλλά πιο πλήρες και πιο μεγάλο σε μέγεθος από τα κόμικ. Πολλοί θεωρούν το A Contract with God, and Other Tenement Stories (1978) του Eisner ως το νωρίτερο παράδειγμα του είδους στις ΗΠΑ. Ακολούθησαν τα The Dark Knight Returns (1986) του Frank Miller και το Watchmen (1986-1987) του Alan Moore.
Το 1991 ήταν χρονιά σταθμός για ην ιστορία των graphic novels καθώς ολοκληρώθηκε η έκδοση ενός από τα πιο χαρακτηριστικά και καθοριστικά για την Ένατη Τέχνη έργα, του graphic novel “Maus: A Survivor’s Tale” του Αρτ Σπίγκελμαν, ή πιο συγκεκριμένα η έκδοση των δύο τόμων στους οποίους είναι χωρισμένο. Ο πρώτος τόμος, ονομάζεται «Ο πατέρας μου αιμορραγεί την ιστορία» και σε αυτόν αφηγείται την ιστορία του πατέρα του, ο οποίος επιβίωσε από το ολοκαύτωμα. Στο δεύτερο τόμο, με τίτλο «Και εδώ αρχίζουν τα προβλήματα μου», παρουσιάζεται η συνέχεια της ιστορίας ενώ θίγονται πολλές καταστάσεις σχετικά με τα βασανιστήρια που υπέστησαν όλοι οι κρατούμενοι την περίοδο αυτή.
Το MAUS ανήκει στην κατηγορία των αυτοβιογραφικών comics, όπου ο δημιουργός ξετυλίγει ένα κουβάρι με ιστορίες από την προσωπική του ζωή, προσπαθώντας να αποτυπώσει την πραγματικότητα μέσω σχεδίων και γραμμάτων. Ένα από τα στοιχεία που κάνουν το MAUS ένα εκπληκτικό και δίκαια αναγνωρίσιμο comic είναι η επιλογή του Spiegelman να χρησιμοποιήσει την ιστορία των συναντήσεων με τον ηλικιωμένο πατέρα του, πριν αυτός πεθάνει, για να διηγηθεί την ιστορία του Ολοκαυτώματος όπως αυτός την έζησε. Πολλά έχουν ειπωθεί για την αδυναμία της αναπαραγωγής ενός γεγονότος τόσο συνταρακτικού και τραγικού όπως το Ολοκαύτωμα στην Tέχνη, όμως το MAUS δεν είναι καν το μόνο comic το οποίο ασχολείται με το θέμα. Είναι όμως το πιο διάσημο, λόγω της ικανότητας του Spiegelman να προσεγγίσει το τερατώδες και τραγικό μέσω του καθημερινού και συνηθισμένου.
Στην ιστορία παρεμβάλλονται αναχρονιστικά οι διάλογοι τού Αρτ με τον πατέρα του κατά την συλλογή τού υλικού όπου εκεί ξεπροβάλει και η δύσκολη σχέση που είχε μαζί του καθώς ο πατέρας Σπίγκελμαν ήταν ένας πολύ ιδιότροπος, αυταρχικός και κριτικός άνθρωπος, ενδεχομένως και λόγω τής τραυματικής εμπειρίας που βίωσε. Κάπου ο Σπίγκελμαν ομολογεί πως διάλεξε την τέχνη τού κόμιξ γιατί αυτή ήταν μια περιοχή άγνωστη για τον πατέρα του κι έτσι θα γλίτωνε την κριτική και την ανταγωνιστικότητά του. Ο Σπίγκελμαν παρουσιάζει τον πατέρα του με αγάπη αλλά και με πολλά ψεγάδια όπως με ρατσιστική συμπεριφορά όταν ο ίδιος βίωσε το πιο αποτρόπαιο πρόσωπο τού ρατσισμού, κυρίως όμως τον παρουσιάζει στερεοτυπικά Εβραίο και δει παθολογικά τσιγκούνη. Η αυστηρή αυτή κριτική στον ίδιο τον πατέρα μαζί με την γενικότερη έλλειψη εξωραϊσμού και ηθικών συμπερασμάτων συνηγορούν για την ειλικρίνεια τής αφήγησης μίας πραγματικής, συγκλονιστικής ιστορίας.
Σε κάθε συνάντηση τους οι δύο άντρες μιλούν για τη ζωή του ηλικιωμένου, ο οποίος, ως Πολωνός Εβραίος, πέρασε τεράστιες δυσκολίες ως αιχμάλωτος πολέμου των Γερμανών, έπειτα διώχθηκε από τους Ναζί και αντιμετώπισε την φτώχεια και εν τέλει φυλακίστηκε στο Άουσβιτς μαζί με την γυναίκα του. Μαζί του ζωντανεύει και ένα πλήθος απλών ανθρώπων, φίλων, συγγενών και γειτόνων οι οποίοι, προσπάθησαν να επιβιώσουν σε ένα εχθρικό περιβάλλον με όποιο τρόπο μπορούσαν. Η επιλογή του Spiegelman να παρουσιάσει τους Εβραίους ως ποντίκια και τους Ναζί ως γάτες αποτελεί ένα από τα κομβικά σημεία του comic, λειτουργώντας σε πολλά επίπεδα, προσδίδοντας ορισμένα χαρακτηριστικά στις δύο ομάδες, εντείνοντας το υπερρεαλιστικό στοιχείο σε μία κατά τα άλλα ρεαλιστική αφήγηση, αλλά και ασκώντας κριτική στη ναζιστική προπαγάνδα της εποχής του Ολοκαυτώματος.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν και είναι μια ιστορική στιγμή που καθόρισε τον κόσμο: όλη αυτή η μαζική φρίκη, ο συμπαγής παραλογισμός, η καθολική καταστροφή, ο ατέλειωτος ανθρώπινος πόνος κι η δυστυχία, αυτή η μεγάλη πληγή που ανοίξαν οι ίδιοι άνθρωποι πάνω στο σώμα τής ανθρωπότητας και που ακόμα και σήμερα μπορείς να ψηλαφίσεις την ουλή. Η εξιστόρηση όμως μιας από τις πιο μελανές στιγμές της παγκόσμιας Ιστορίας, στις σελίδες του MAUS δεν στερεί από καθημερινές στιγμές γεμάτες χιούμορ, είτε είναι πικρό ή ανάλαφρο, καθώς και μια ανθρωπιά σχεδόν αφοπλιστική, που εκφράζεται μέσα από το σύνολο των χαρακτήρων. Με αριστουργηματικό τρόπο, ο Spiegelman καταφέρνει να σκιαγραφήσει το πορτρέτο του πατέρα του μέσα από καθημερινές στιγμές και εξιστορήσεις γεγονότων μέσω σπασμένων αγγλικών, προσπαθώντας να απαντήσει στο ερώτημα του πόσο το Ολοκαύτωμα επηρέασε τους ανθρώπους που το έζησαν. Και ανακαλύπτει, τόσο αυτός όσο και ο αναγνώστης, την ανθρώπινη φύση στην πιο ακατέργαστη μορφή της, όταν έρχεται αντιμέτωπη με τον διωγμό, τον πόλεμο, την πείνα, την προδοσία, την αρρώστια και το θάνατο.
Το MAUS δεν είναι ούτε μια ιστορία ηρώων ούτε τεράτων και η ζωόμορφη εμφάνιση των χαρακτήρων έρχεται σε αντίθεση με όλα τα πάθη και τις αδυναμίες, αλλά και τα ταλέντα και τα προτερήματα που τους κάνουν ανθρώπους. Ο Vladek μπορεί να είναι τσιγκούνης και να τυραννά με την κακή συμπεριφορά του αυτούς που είναι γύρω του, αλλά μέσα από τις διηγήσεις του παρουσιάζεται ως μόνιμα εφευρετικός και συχνά εξυπηρετικός· στοιχεία που τον κράτησαν ζωντανό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. O Spegielman προσπαθεί να κατανοήσει τον πόλεμο μέσω του πατέρα του, εκφράζοντας μια γενιά που γεννήθηκε από τις στάχτες και τα κομμάτια που η λαίλαπα του Ναζισμού άφησε πίσω της. Δημιουργός και πατέρας φαίνεται να υποφέρουν από τη ενοχή αυτών που επιβιώνουν όταν οι γύρω τους πεθαίνουν, εκφράζοντας και οι δύο τις γενιές τους.
Η ικανότητα του MAUS να κινείται σε πολλαπλά επίπεδα, χωρίς να κουράζει ή να ξεπέφτει σε άστοχους συναισθηματισμούς και ηθικολογίες, και να ρίχνει φως στα πιο φρικτά χρόνια του 20ού αιώνα μέσα από μια πολύ προσωπική ιστορία θα το καθιστούσαν εκπληκτικό, ακόμα και αν το artwork δεν ήταν αντάξιο της ιστορίας. Αυτό που ανεβάζει το MAUS στο επίπεδο του αριστουργήματος είναι οι ευφυείς επιλογές του Spiegelman, όσον αφορά στους συμβολισμούς, στην έλλειψη χρώματος, στη διαδοχή των σκηνών, στα σπασμένα panels, στην αποτύπωση μηχανών, χαρτών και τοποθεσιών που εντείνουν την ρεαλιστικότητα της αφήγησης και στις επιλεκτικές αναφορές στα Ναζιστικά σύμβολα και στο κλίμα τρομοκρατίας, όταν και όπου είναι αυτά απαραίτητα, παρουσιάζοντάς τα ως παράταιρα και τρομαχτικά σε σχέση με την φυσιολογική ζωή των Εβραίων της Πολωνίας. Χρησιμοποιώντας το σοκ με φειδωλό τρόπο, ο Spiegelman καταφέρνει να δημιουργεί αξιομνημόνευτες στιγμές και μια ιστορία που καταφέρνει να αγγίξει ένα πλήθος αναγνωστών με την αυθεντικότητά της.
Με τα εκπληκτικά μοναδικά του σχέδια, το Μάους ακροβατεί αριστοτεχνικά ανάμεσα στην οικογενειακή και την παγκόσμια ιστορία, στην προσωπική και την συλλογική τραγωδία και αφηγείται τις περιπέτειες και τη ζωή ενός Εβραίου που επέζησε των στρατοπέδων και της χιτλερικής Ευρώπης, του Βλάντεκ Σπίγκελμαν, και του γιού του Αρτ,ενός νευρωτικού Νεοϋορκέζου καρτουνίστα που προσπαθεί να συμφιλιωθεί με την τρομακτική ιστορία του πατέρα του, καθώς και με την ίδια την Ιστορία της ανθρωπότητας.
Ο Σπίγκελμαν έχει στο βιογραφικό του πάμπολλες διακρίσεις και σημαντικά βραβεία, αλλά το σημαντικότερο ήταν το Πούλιτζερ το 1992 για το Μάους, το πρώτο graphic novel στην ιστορία που κέρδισε Πούλιτζερ. Αυτό ήταν που έδωσε στην καριέρα του την καθοριστική ώθηση και τον καθιέρωσε ως έναν από τους πιο σημαντικούς σκιτσογράφους του 20ου αιώνα, κυρίως όμως, έσπασε ταμπού και στεγανά και κατάφερε να καθιερώσει τα graphic novel σαν λογοτεχνικό είδος, καθώς και να κάνει την ακαδημαϊκή κοινότητα να ενδιαφερθεί σοβαρά για την τέχνη των κόμικς, βοηθώντας έτσι την εξάπλωσή τους στα σχολεία και στα πανεπιστήμια.
Πηγές:
https://artic.gr/afierwma-ston-art-spiegelman-dhmiourgo-tou-eikonografhmenou-vivliou-maus/
