Αντί προλόγου
Το release date του Dune ήταν ένα από τα πιο πολυαναμενόμενα κινηματογραφικά γεγονότα της χρονιάς. ΄Ενα βιβλίο γραμμένο παραπάνω από πέντε δεκαετίες πριν, μια αποτυχημένη κινηματογραφική μεταφορά και ένα όραμα που έμεινε στα σκαριά, πολλές προφητείες που εκπληρώθηκαν δημιούργησαν έναν μύθο γύρω από πιο επιτυχημένο sci-fi έπος όλων των εποχών. Αυτόν εκμεταλλεύτηκε και ο Denis Villeneuve που έφερε στην ζωή έναν θρύλο, δίνοντάς του σάρκα και οστά με ένα μοναδικό καστ, μια τρομερή κινηματογραφία και την επιβλητική μουσική του Hans Zimmer. Απλούστερα, ένας λόγος να γεμίσουν οι χειμερινές κινηματογραφικές αίθουσες, αφού το Dune είναι μια ταινία για μεγάλο σινεμά, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Ας δούμε τους λόγους.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Προτού μιλήσει κανείς για την ταινία πρέπει να αναζητήσει το βιβλίο που κυκλοφόρησε μάλιστα ξανά στα ελληνικά από τις εκδόσεις Anubis. Γραμμένο πριν από 56 χρόνια από τον Frank Herbert, με πέντε σίκουελ και δεκαεπτά ακόμη βιβλία που διαδραματίζονται στο σύμπαν του, εξακολούθησε και μετά τον θάνατο του δημιουργού του από τον γιο του, Brian, με τη βοήθεια και άλλων συγγραφέων. Ξεκίνησε να το γράφει λίγο πριν κλείσει τα 40 και χρειάστηκε έξι χρόνια να το ολοκληρώσει. Συνέλαβε την ιδέα του όταν ερευνούσε ένα πρόγραμμα του Αμερικανικού Υπουργείου Γεωργίας για τους αμμόλοφους του Όρεγκον.
Αν και τα βιβλία είναι πολλά και μακροσκελή δεν καταλήγουν, ωστόσο, κουραστικά, ακόμα και αν η μαγεία της γραφής του πατέρα απουσίαζε από τα αντίστοιχα του γιου. το σύμπαν που ο πρώτος δημιούργησε είναι καθηλωτικό, με συνοχή που δεν χάνεται μέσα στην ροή των γεγονότων. Αυτό δικαιολογεί πως πούλησε περίπου 12 εκατομμύρια αντίτυπα όσο ο συγγραφέας του ήταν εν ζωή, χωρίς να αποκτήσεις, όμως, τις μυθικές διαστάσεις βιβλίων φαντασίας όπως ο «Άρχοντας των Δαχτυλιδιών ή το «Game of Thrones». Δεν μας προκαλεί, επομένως, εντύπωση που μετουσιώθηκε σε ταινία, που πιστεύουμε πως θα φανεί αντάξιά του.
Λίγα λόγια για την πλοκή
Αξίζει να σημειώσει κανείς, προτού μιλήσει για την πλοκή του έργου, πως αποτελεί το πρώτο κομμάτι μιας τριλογίας. Πρέπει να ειδωθεί έτσι ως μια εισαγωγή στο σύμπαν του Herbert και όχι αποκλειστικά ως ένα συμπαντικό φιλμ δράσης. Μάλλον με το τελευταίο στοιχείο θα είναι επιφορτισμένες οι ταινίες που θα ακολουθήσουν. Σε αυτό το πρώτο μέρος, μεταφερόμαστε αιώνες μετά, σε ένα διαγαλαξιακό βασίλειο του 10.000 μΧ. Στο βασίλειο αυτό αυτοκράτορας είναι ο Shaddam Corrino IV. Η εξουσία του διαμοιράζεται μεταξύ οίκων, θυμίζοντας μια μεσαιωνική ή βυζαντινή διάρθρωση του πολιτικού σκηνικού. Αυτοί που θα μας απασχολήσουν είναι δυο: ο οίκος των Ατρειδών, όνομα με ξεκάθαρες ομηρικές αναφορές και ο οίκος των Χαρκόνεν. Οι δύο αυτοί βρίσκονται σε διαρκή ανταγωνισμό μεταξύ τους, αλλά και με την κεντρική εξουσία. Οι ισορροπίες θα ανατραπούν όταν ο Δούκας Λέτο θα κληθεί μαζί με την οικογένεια, τον στρατό και το ανθρώπινο δυναμικό του να εποικήσει τον πλανήτη Άρρακις.
Ο πλανήτης αυτός δεν είναι ένα συνηθισμένο μέρος. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα σημαντικό στρατηγικά σημείο του γαλαξία, αφού εκεί παράγεται ένα μπαχαρικό. Πρόκειται για ένα φυσικό υλικό που παράγεται από εκκρίσεις των σκουληκιών της άμμου, γιγάντιων πλασμάτων που κατοικούν μόνο στον Αρράκις. Το melange είναι στην ουσία ένα ναρκωτικό που προσδίδει σε όποιον το καταναλώσει τρομερές ιδιότητες. Αυξημένες αισθήσεις, μακροζωία, καλύτερη φυσική κατάσταση και, εφόσον ο οργανισμός σου μπορεί να το αντέξει, σε καθιστά ικανό για ασφαλή διαστρικά ταξίδια. Είναι κοινώς το ατομικό πετρέλαιο του φουτουριστικού αυτού περιβάλλοντος. Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Στον πλανήτη αυτό που συνιστά μια τεράστια έρημο, ζουν οι γηγενείς Φρέμεν. Προσαρμοσμένοι στη ζωή της ερήμου, δυναμικοί, επαναστατικοί, ξεσηκώνονται ενάντια στους ιμπεριαλιστικούς αποικιοκράτες τους.
Οι Φρέμεν και τα σκουλήκια της ερήμου δεν είναι η μόνη δυσκολία που θα αντιμετωπίσει ο Δούκας. Σε αυτή προστίθεται η δίψα των Χαρκόνεν για εξουσία, οι ίντριγκες της αυτοκρατορίας, τα νήματα της οποίας κινεί ένα θρησκευτικό τάγμα ονόματι Μπένε Τζέζεριτ, τα μέλη της οποίας κατέχουν φαινομενικά υπεράνθρωπες σωματικές και πνευματικές ικανότητες και στο οποίο μετέχει και η ερωμένη και μητέρα του γιου του Πωλ. Ο Πωλ είναι το κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας και εμφανίζεται εξαρχής ως μεσσίας που μέσα από την δική του αφύπνιση θα επαναφέρει την γαλαξιακή ισορροπία, την ειρήνη και την αρμονική συμβίωση.
Ήδη από την αρχή παίρνουμε μια γεύση των μαχών που θα ακολουθήσουν. Η καθεστηκυία τάξη έχει περιορισμένη διάρκεια και όσα παίρνουμε ως δεδομένα σταδιακά ανατρέπονται. Τα στρατόπεδα μεταβάλλονται, οι ρόλοι αλλάζουν. Οι νικητές μετατρέπονται σε ηττημένους και αντίστροφα, όλα αυτά με φόντο έναν μετα-ανθρώπινο γαλαξία που φαντάζει άγνωστος και συνάμα πολύ γνώριμος.
Λίγα λόγια για τα πρόσωπα
Αν και είναι πολύ νωρίς για να μιλήσει κανείς για τους χαρακτήρες, από τους οποίους παίρνουμε μια μικρή γεύση, μπορούν να εξαχθούν ορισμένα, ίσως επισφαλή αλλά πρωταρχικά σε κάθε περίπτωση συμπεράσματα. Ο Δούκας Λέτο, αρχηγός του οίκου των Ατρείδων φέρει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά του ιδανικού ηγέτη. Είναι μετριοπαθής, δίνει βάση στον ανθρώπινο παράγοντα. Δεν είναι συγκεντρωτικός, αλλά εκτιμά την συνεργασία, χωρίς να παραχωρεί τις προσωπικές του βλέψεις. Είναι δίκαιος, υπομονετικός, έχει επίγνωση της κατάστασης και αφήνει περιθώριο ανάπτυξης στον γιο του. Δεν είναι απόλυτος, αυταρχικός, όπως θα φανταζόταν κανείς έναν μονάρχη. Περιτριγυρίζεται από ανθρώπους που τον θαυμάζουν και μάχονται για αυτόν με αυταπάρνηση, αφού αναγνωρίζουν τα χαρίσματά του. Στην ταινία τον υποδύεται ο Oscar Isaac και τους ακολούθους του οι Jason Momoa, Josh Brolin και Stephen McKinley Henderson.
Στο πλάι του βλέπουμε την Λαίδη Τζέσικα, μια γυναίκα δυναμική, μέλος του τάγματος Μπένε Τζέζεριτ, με υπερφυσικές δυνάμεις, που δεν οδηγούν σε σωματική ισχύ, αλλά σε νοητική υπεροχή. Στέκεται επάξια δίπλα στον Δούκα και είναι αυστηρή με τον γιο της, Πωλ, την μοίρα του οποίου επιχειρεί να επηρεάσει και να καθοδηγήσει. Είναι μαχήτρια και ατρόμητη. Αυτή η έλλειψη φόβου δεν εκπορεύεται από αναισθησία ή απουσία συνείδησης, αλλά είναι μια στάση που φαίνεται πως όλη της την ζωή καλλιεργεί. Έχει όραμα, ακόμα και αν αυτό είναι καθαρά κατευθυνόμενο και συναρτώμενο με αυτό του γιου της. Η Rebecca Ferguson ενσαρκώνει με τον καλύτερο τρόπο το φεμινιστικό αυτό ίνδαλμα του Herbert που επαναλαμβάνει τη μαγευτική αυτή φράση:
«Δεν πρέπει να φοβάμαι. Ο φόβος είναι ο φονιάς του νου. Είναι ο μικρός θάνατος που φέρνει την ολοκληρωτική εξόντωση. Θα αντιμετωπίσω κατάματα τον φόβο μου. Θα τον αφήσω να περάσει από πάνω μου και από μέσα μου. Και όταν φύγει, θα κατευθύνω το εσωτερικό μου βλέμμα προς τον δρόμο που ακολούθησε. Εκεί όπου θα έχει πάει ο φόβος, δεν θα υπάρχει πια τίποτα. Μόνο εγώ θα βρίσκομαι εκεί»,
Οι Φρέμεν και οι Χάρκονεν διαγράφονται ελάχιστα. Οι πρώτοι είναι πνεύματα ελεύθερα και ατίθασα, που αγωνίζονται για την επιβίωση και την αυτοδιάθεσή τους. Μοιάζουν πρωτόγονοι, αλλά στην ουσία έχουν τα δικά τους ήθη και έθιμα που προσπαθούν να διασώσουν από τις ιμπεριαλιστικές διαθέσεις των υπόλοιπων φυλών. Έχουν χαρακτηριστικό μπλε βλέμμα, είναι ευθείς και μαχητικοί, ιδιόρρυθμοι αλλά φιλόπονοι. Μερικούς εξ αυτών υποδύονται οι Javier Bardem, Ζendaya και Sharon Duncan-Brewster. Αντιθέτως, οι Χάρκονεν είναι ένας λαός βαρβαρικός και βάναυσος που εκμεταλλεύεται φυσικούς πόρους και έχει επεκτατικές διαθέσεις με μοναδικό στόχο το κέρδος. Αυτούς εκπροσωπεί ο άπληστος Βαρόνος Βλαντιμίρ, με τον Stellan Skarsgård να κρύβεται πίσω από το πρόσωπο αυτό.
Ο Πωλ, Timothée Chalamet στα καλύτερά του, είναι ένα νέο αγόρι που σε έναν κόσμο αδηφάγο και απάνθρωπο αναζητά διαρκώς τον εαυτό του. Έχει επίγνωση των χαρισμάτων του και επιδιώκει την διαρκή πρόοδο και την μόρφωσή του. Είναι ένας χαρακτήρας σφαιρικός που με την εξέλιξη των πραγμάτων εξελίσσεται και ο ίδιος. Από ένας ανώριμος νεαρός μετατρέπεται σε έναν κατασταλαγμένο άνδρα που χάνοντας τις συνισταμένες του, αναζητά νέα πατήματα σε έναν κόσμο που διαρκώς μεταβάλλεται. Τα πατήματα αυτά θα τα βρει μονάχα κοιτάζοντας μέσα του. Στην πορεία της ταινίας θα βιώσει μια αφύπνιση και μοιάζει σταδιακά να αντιλαμβάνεται τον προορισμό του. Ιδεαλιστής, ανθρωπιστής, έχει συγκεντρώσει τις αρετές των γονιών του.
Λίγα λόγια για την κινηματογραφία
Η ταινία αυτή δεν ήταν μια ιδέα που πρώτος ο Denis Villeneuve υιοθέτησε. Είναι, μάλιστα, η τρίτη προσπάθεια για κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου, με την πρώτη να έχει ναυαγήσει και την δεύτερη να έχει αποτύχει. Ο οραματιστής Χιλιανός Alejandro Jodorowsky ήταν ο πρώτος που είχε αυτό το όραμα. Μάλιστα, για τα οπτικά εφέ θα συνεργαζόταν με τις Moebius and HR Giger, με σχέδια του Chris Foss και με πρωταγωνιστικό ντουέτο τους Orson Welles και τον Salvador Dali στους ρόλους του Βαρόνου και του αυτοκράτορα αντίστοιχα, ενώ για το soundtrack είχαν ακουστεί τα ονόματα των Pink Floyd και των Magma. Όλα τα σχέδια αυτά έμειναν στην φαντασία του δημιουργού και τα σχέδια του ναυάγησαν.
Και το δεύτερο εγχείρημα, αυτό του David Lynch, δεν στέφθηκε με επιτυχία. Αν και η ταινία δεν ήταν πράγματι πιστή απόδοση του βιβλίου και σίγουρα δεν είχε καμία σχέση με τις δημιουργίες του, δεν ήταν τόσο κακή. Βέβαια, το γεγονός ότι η Universal εξέδωσε ένα κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της δεκαετίας δείγμα, από το οποίο ο Lynch αφαίρεσε το όνομά του δεν προμήνυε καλή εξέλιξη για την κινηματογραφική εκδοχή του βιβλίου. Όσο το Dune παρέμενε στις σελίδες του βιβλίου, τα Star Wars, με ξεκάθαρες επιρροές του Dune μεσουρανούσαν. Ήταν καιρός ο Herbert να πάρει το αίμα του πίσω και το έκανε μέσω του Denis Villeneuve.
Αν μη τι άλλο, το Dune του 2021 δικαίωσε όλες τις προηγουμένες αποτυχημένες προσπάθειες. Πρόκειται για ένα υπερθέαμα. Μοναδικό το καστ, εξαιρετικά προσεγμένα τα εφέ και μαγική η μουσική. Μια ταινία μινιμαλιστική μέσα στην υπερβολή του σεναρίου της που γεμίζει την οθόνη του σινεμά και παρά την μεγάλη σχετικά διάρκειά της κρατά τον θεατή καθηλωμένο. Ακόμα και αν κάποιος δεν είναι φαν του συμπαντικού κόνσεπτ, είναι μια ταινία με πολλαπλά νοήματα που θα θαυμάσει την φωτογραφία και την ατμόσφαιρά της, τις ισχυρές γυναικείες φιγούρες, τα δυνατά της μηνύματα.
Λίγα λόγια για τον συμβολισμό
Το πρώτο μυθιστόρημα μεταμορφώθηκε σε μια ταινία πλανητικής οικολογίας. Σε όλη την διάρκεια του έργου είναι εμφανής η ανθρώπινη απληστία και η εκμετάλλευση των πόρων, η ατέρμονη επέμβαση στη φύση που αμύνεται μόνο με το να εκδικείται. Ένα άλλο χαρακτηριστικό του έργου είναι η σύνδεσή της με την Μέση Ανατολή. Ο αυτοκράτορας αποκαλείται Padishah, ένας περσικός τίτλος που αποδίδεται ως Μέγας, ενώ κι οι Φρέμεν (ένα γράμμα διαφορά δεν τους κάνει Freemen), χρησιμοποιούν λέξεις όπως jihad, shaitan και fedaykin, παραφθορά του feda’yin. Επίσης, φέρουν τη ενδυμασία φυλών που ζουν στην έρημο, συγκεκριμένα των Βεδουίνων. Τα μπαχαρικά ήταν πράγματι ιδιαίτερα πολύτιμα στον αραβικό κόσμο ,ενώ το όνομα του πλανήτη Αρράκις δεν απέχει πολύ από το Ιράκ.
Αν αναλογιστεί κανείς πως ιδεολογικά ο Herbert εντασσόταν στους ρεπουμπλικανούς και πως έζησε σε μια εποχή σημαδεμένη από τον ψυχρό πόλεμο και τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό μεταξύ Αμερικής και Ρωσίας, αλλά και την πετρελαϊκή κρίση. Το μπαχαρικό δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από τον μαύρο χρυσό. Οι ιμπεριαλιστικοί οίκοι, όπως αυτοί των σιβηρικών Χάνκονεν, ο αυταρχικός αυτοκράτορας, με το όνομα Σαντάμ αν και ίσως να μην ήταν εσκεμμένα, μπορούσε να πει κανείς πως ήταν προφητικά. Για όποιον του αρέσει να βλέπει μέσα από τις λέξεις ή εν προκειμένω τις σκηνές, θα ενθουσιαστεί πως μια ταινία δράσης μετατρέπεται σε μια πολιτική αλληγορία.
Αντί επιλόγου
Αν υπάρχει κάτι που μας έμεινε από την ταινία αυτή, πέρα από το βαθύ πορτοκαλί της, είναι μια ανυπομονησία για την συνέχειά της και ο ήχος της διαστημικής μουσικής. Ένα έργο που κουβαλά μια ολόκληρη φιλοσοφία, από αυτή του Ζεν μέχρι εκείνη των Αράβων, εμπνευσμένη από την ιστορία αλλά ατενίζοντας το μέλλον. Ένα προφητικό, αλληγορικό, συνάμα συναρπαστικό και γεμάτο δράση βιβλίο εξελισσόμενο σε ένα άρτια δομημένο σύμπαν μετατράπηκε με τον καλύτερο τρόπο σε μια ταινία που δεν πρέπει να χάσει κανείς και για την οποία σίγουρα θα μιλάμε τα χρόνια που έρχονται. Πάρτε μια γεύση από το τρέιλερ της:
Πηγές:
https://www.lifo.gr/culture/vivlio/giati-dune-einai-pio-epityhimeno-sci-fi-epos-olon-ton-epohon
https://dune.gr/afieromata/dune-prota-vimata-s-enan-synarpastiko-kosmo-fantasias/
https://www.theguardian.com/books/2015/jul/03/dune-50-years-on-science-fiction-novel-world
