Το “Άνθρωποι και ποντίκια” είναι ένα μυθιστόρημα γραμμένο από τον Αμερικανό βραβευμένο με Νόμπελ συγγραφέα Τζον Στάινμπεκ. Το μυθιστόρημα που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1937 είναι ενδεικτικό του ύφους του συγγραφέα του και παραμένει μέχρι και σήμερα ένα από τα πιο αγαπημένα αναγνώσματα όλων των εποχών.
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Ο Τζων Ερνστ Στάινμπεκ γεννήθηκε στο Σαλίνας της Καλιφόρνιας το 1902. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, κύριος εκπρόσωπος του νατουραλισμού και της κοινωνικής πεζογραφίας στη χώρα του. Στο έργο του ασχολήθηκε με την εργατική τάξη της δεκαετίας του ’30, την εποχή του μεγάλου κραχ ή της “Μεγάλης Ύφεσης” της αμερικανικής οικονομίας· παρ’ όλη την απαισιοδοξία που φέρνει η νατουραλιστική προσέγγιση, το έργο του διαπνέεται από ποιητικά και ανθρωπιστικά στοιχεία, διαγράφοντας τους ήρωές του σαν πραγματικούς χαρακτήρες. Ο Στάινμπεκ έγινε γνωστός με το μυθιστόρημα “Τορτίλα Φλατ” το 1935, αλλά η μεγάλη επιτυχία ήλθε το 1937 με το “Άνθρωποι και ποντίκια”. Δύο χρόνια αργότερα με τα “Σταφύλια της οργής” καθιερώθηκε μαζί με τον Φώκνερ και τον Χέμινγουεϊ ως ένας από τους τρεις μεγάλους σύγχρονους αμερικανούς συγγραφείς. Το 1940 το μυθιστόρημά του τιμήθηκε με το Βραβείο Πούλιτζερ. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ο Στάινμπεκ εργάστηκε ως πολεμικός ανταποκριτής για λογαριασμό της εφημερίδας “New York Herald Tribune”, ενώ το 1948, σε μια εποχή όπου οι ΗΠΑ είχαν καταληφθεί από αντικομμουνιστική υστερία, ταξίδεψε στη Σοβιετική Ένωση. Υπήρξε προσωπικός φίλος δύο αμερικανών προέδρων: του Τζων Κένεντι και του Λίντον Τζόνσον. Τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας το 1962. Πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1968. Τα πιο γνωστά και πολυδιαβασμένα του μυθιστορήματα είναι: “Η αμφίβολη μάχη”, “Άνθρωποι και ποντίκια”, “Ο δρόμος με τις φάμπρικες”, “Τα σταφύλια της οργής”, “Ανατολικά της Εδέμ”, “Η πεδιάδα της Τορτίγια”, “Ουράνιες βοσκές”, κ.ά.
Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
Στην Αμερική του 1930 δύο εργάτες περιφέρονται πεζοί και αναλώνονται σε μικροεργασίες χαμάλη, ενώ μοιράζονται ένα κοινό όνειρο: ένα κτήμα δικό τους. Ξαφνικά, πιάνουν δουλειά σε μια φάρμα, όπου εργάζονται επτά εκπρόσωποι του προλεταριάτου. Η βία, η καχυποψία, η ζήλεια, ο έλεγχος κυριαρχούν στον κύριο χώρο όπου κινούνται οι ήρωες.
«Λένε πως είναι μια χώρα ελεύθερη», διαπιστώνει με πικρία ο Στάινμπεκ. «Για δοκίμασε να κάνεις χρήση της λευτεριάς σου. Είσαι ελεύθερος, σου λέει ο άλλος, μόνο σαν σου βαστά η τσέπη σου να πληρώσεις τη λευτεριά σου!» Το “Άνθρωποι και ποντίκια”, φτιαγμένο με θεατρική δομή εξαρχής, διαδραματίζεται δίπλα σ’ ένα ποτάμι, στο ξύλινο σπίτι που βρίσκεται στις όχθες του, στο δωμάτιο του σταυλάρχη και στον κύριο χώρο της φάρμας. Είναι ένας τόπος, όπου υποτίθεται πως κανείς φροντίζει τα ζώα και επιτρέπει την αναπαραγωγή τους. Περιέργως, είναι παράλληλα ένας τόπος δολοφονίας και απόλυτης φρίκης. Αντίθετα, το ιδεατό «κτήμα» που οι δύο φίλοι σχεδιάζουν με θρησκευτική προσήλωση να αγοράσουν είναι μια απόλυτα συναισθηματική επένδυση της άδολης φιλίας τους, εκεί όπου θα στεγαστεί αυτό το υποκατάστατο οικογένειας που θεσπίζουν μεταξύ τους: το ιδεατό τους «κτήμα» είναι η τελετουργία επικοινωνίας τους, ο τρόπος κατήχησής τους σε μια προσωπική πεποίθηση ποιότητας ζωής. Εκεί θα ασχοληθούν με ζαρζαβατικά, γουρούνια, αγελάδες, κότες και κουνέλια. O ένας (ο σώφρων) αναπτύσσει υψηλό αίσθημα προστατευτικότητας προς τον άλλον (τον άφρονα).
Ο περιορισμένος κοινωνικός χώρος και ο υποβαθμισμένος ρόλος καθενός από τους χαρακτήρες, η έλλειψη ανοχής και η βία, στην αντίθεσή τους προς το διαρκώς ματαιούμενο (ίσως «αμερικανικό») όνειρο της οικονομικής χειραφέτησης και αυτονομίας, ως προϋποθέσεων για ποιότητα ζωής, η αγάπη και η φιλία, είναι η τραγική θεματική του έργου. Η αγωνιώδης και συγκινητική προσπάθεια των ανθρώπων του μόχθου για επιβίωση μέσα στις πιο δυσμενείς οικονομικές συνθήκες, ο ρατσισμός, το απατηλό όνειρο για μια μικρή ιδιοκτησία, η δύναμη της φιλίας, η σημασία της ελπίδας, τα ιδανικά της αφοσίωσης, της πίστης, της αυτοδιάθεσης και της αλληλεγγύης, καθιστούν το έργο επίκαιρο και διαχρονικό.
Οι χαρακτήρες του έργου αναγκαστικά σκληροί για να επιβιώσουν, ζουν σε ένα βρώμικο, αηδιαστικό κόσμο, η γλώσσα τους χυδαία πολλές φορές, οι σκηνές με σεξουαλικές στιγμές, αλλά και η κριτική που γίνεται για το κοινωνικό σύστημα, δεν έχουν τίποτε άσεμνο, ή διαφορετικό από τους συνήθεις διαλόγους μιας σκληρής πραγματικότητας. Με λίγα λόγια ο Στάινμπεκ αναφέρεται με απόλυτο ρεαλισμό για ο,τι συμβαίνει την συγκεκριμένη χρονική στιγμή, ενώ οι «βρώμικες» λεπτομέρειες είναι μέρος της μεγέθυνσης του Στάινμπεκ προς όφελος της Τραγωδίας, με στόχο τον «εκδημοκρατισμό» του τραγικού αυτού κόσμου.
ΤΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥ
Ο Στάινμπεκ βάσισε το βιβλίο πάνω σε δικές του εμπειρίες, όταν εργαζόταν ως έφηβος πλάι σε μετανάστες κατά τη δεκαετία του 1910. Ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από το ποίημα του Ρόμπερτ Μπερνς «To a Mouse». Παρά το ότι το έργο διδάσκεται σε πολλά σχολεία των αγγλόφωνων χωρών, έχει αποτελέσει συχνά στόχο λογοκρισίας για «χυδαιότητα» και για κάτι που μερικοί θεωρούν προσβλητική και ρατσιστική γλώσσα.
Από το 1937 που εκδόθηκε, ως νουβέλα, έχει παρουσιαστεί πολλές φορές στο θέατρο, έχει διασκευαστεί για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, και θεωρείται από τα αναμφισβήτητα αριστουργήματα της αμερικανικής λογοτεχνίας του 20ου αιώνα. Παρότι όπως ο ίδιος είχε πει ότι το έργο είναι έτσι γραμμένο που εύκολα μπορεί να παρουσιαστεί στο θέατρο, ο Στάινμπεγκ κατέθεσε και την δική του σκηνική μεταφορά, στην οποία στηρίχθηκε η μετάφραση – ελεύθερη απόδοση από την Σοφία Αδαμίδου για την άκρως επιτυχημένη παράσταση του Τεχνοχώρου Cartel σε σκηνοθεσία του Βασίλη Μπισμπίκη.
ΠΗΓΕΣ: «Άνθρωποι και Ποντίκια» στον Τεχνοχώρο Cartel, «Άνθρωποι και ποντίκια» του Στάινμπεκ: μια επιτυχημένη μεταφορά στην ελληνική πραγματικότητα | LiFO, Ύμνος στην ανδρική φιλία
