Εμπνευσμένη από πραγματικά γεγονότα, η μαύρη κωμωδία του Ντάριο Φο, «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού», ασκεί κριτική στο σύστημα διαφθοράς που είχε επικρατήσει στην Ιταλία του 1970. Πρόκειται για ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του αντισυμβατικού Ντάριο Φο που παρουσιάζεται αυτήν την περίοδο στο θέατρο Γκλόρια, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Κακλέα. Η κατάχρηση εξουσίας, η κυβερνητική διαφθορά αλλά και η δημιουργία μιας ατμόσφαιρας φόβου στην κοινωνία, αποτελούν μερικά από τα βασικά θέματα αυτής της καυστικής σάτιρας. Θεωρείται κλασικό έργο του θεάτρου του 20ού αιώνα και έχει ανέβει σε όλο τον κόσμο σε περισσότερες από σαράντα χώρες σε δεκάδες εκδοχές.
Ο Ντάριο Φο δεν έχει χαρακτηριστεί τυχαία ως ο κοινωνικά ανατρεπτικός και πολιτικά επαναστατικός γελωτοποιός του θεάτρου και βέβαια καθόλου τυχαία δεν τιμήθηκε το 1997 με το Νόμπελ Λογοτεχνίας ως ένας από τους σημαντικότερους θεατρικούς συγγραφείς γιατί «όπως οι γελωτοποιοί του Μεσαίωνα μαστιγώνει την εξουσία, ξαναδίνοντας αξιοπρέπεια στους ταπεινούς». Φύσει και θέσει αντικομφορμιστής, υπήρξε πάντα ενοχλητικός απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία, γι αυτό και ήλθε ουκ ολίγες φορές αντιμέτωπος με σφοδρή λογοκρισία, κυνηγήθηκε και απειλήθηκε. Δεν υποτάχθηκε ποτέ, ακόμη κι όταν η θεατρική του ομάδα δεν έβρισκε θέατρο να παίξει.
Το 1969 εξερράγη βόμβα στην Πιάτσα Φοντάνα του Μιλάνου, στο κτίριο της Αγροτικής Τράπεζας, με αποτέλεσμα τον θάνατο 17 ατόμων και τον τραυματισμό περισσότερων 80. Ο αναρχικός Τζουζέπε “Πίνο” Πινέλι θα συλληφθεί ως υπεύθυνος για την τρομοκρατική αυτή ενέργεια και λίγες μέρες αργότερα θα βρεθεί νεκρός, έχοντας ‘πέσει’ από το παράθυρο του 6ου ορόφου στα κεντρικά της Ασφάλειας. Το 1970, ο μεγάλος Ιταλός συγγραφέας έγραψε τον «Τυχαίο θάνατο ενός αναρχικού», και μέσα από αυτό το έργο του ξεσκεπάζει τη δολοφονία του «αναρχικού σιδηροδρομικού» Πινέλι, που διαπράχθηκε από την ιταλική αστυνομία. Βασιζόμενος σε αυτά τα πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν στην Ιταλία σε καιρούς έντασης, έγραψε μια αριστουργηματικά φαρσική, καυστική και καταγγελτική σάτιρα για τη βία, την ηλιθιότητα, την αυθαιρεσία της εξουσίας, τα κατασκευασμένα ψεύδη και τη σκόπιμα «τυφλή» Δικαιοσύνη, υπηρέτη ενός συστήματος διαφθοράς.
Στο έργο ένας “τρελός” στα όρια σχεδόν της σχιζοφρένειας, ειδικός στις μεταμφιέσεις, καταφέρνει να μπει στα γραφεία της κεντρικής Ασφάλειας και υποδυόμενους πολλούς ρόλους προσπαθεί να διαλευκάνει την υπόθεση αυτή της «αυτοκτονίας». Μέσα από αυτήν την έξυπνη και επίκαιρη κωμωδία, η εξουσία ξεγυμνώνεται και παρουσιάζονται τα «αδιάσειστα» στοιχεία που χρησιμοποιούνται για την ενοχοποίηση κάποιου. Ένα ανοιχτό παράθυρο στον έκτο όροφο μπορεί να αποτελέσει λύση όταν η ψυχραιμία χάνεται και ο θάνατος θα αρχειοθετηθεί απλώς ως «τυχαίος».
«Το έργο παίζεται από τον καιρό που γράφηκε με αμείωτη επιτυχία. Ίσως γιατί στη ζωή πληθαίνουν κάθε τόσο η αιματοχυσία, οι βόμβες τα μεγάλα λόγια και τα μεγάλα σκάνδαλα… Πάντα από τα ίδια συστήματα που οργανώνουν τη βία και που δεν μπορούν να χωνέψουν αυτούς που δεν σκύβουν το κεφάλι.»
– Ντάριο Φο
Με αφορμή το έργο του Ντάριο Φο η παράσταση στο Θέατρο Γκλόρια ακολουθεί τα χνάρια ενός αρχετυπικού Γελωτοποιού. Μία διαχρονική δαιμονική, αστεία και επικίνδυνη φιγούρα για κάθε εξουσία και κάθε στερεότυπο. Αρχίζουμε από τη γέννησή του, τα ταξίδια του στον χώρο και στον χρόνο και καταλήγουμε στο εδώ και τώρα.
«Δεν θεωρώ ένα έργο μου ολοκληρωμένο,αλλά ανοιχτό σε συνεχείς διαφοροποιήσεις. Ακόμη και σήμερα όποιος ανεβάζει κείμενα μου σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου πρέπει να ξέρει πως έχει να κάνει με ένα υλικό ρευστό,ικανό νατο προσαρμόσει κανείςκαι να το πλάσει στα μέτρα της δικής του πραγματικότητας και να ανασύρει αναφορές που θα κάνουν την πλατεία του θεάτρου να θυμώσει, να σκεφτεί, να γελάσει.», λέει χαρακτηριστικά ο Ντάριο Φο. Αυτά τα λόγια φαίνεται πως “μίλησαν” απευθείας στην σκηνοθετική ευφυΐα του Γιάννη Κακλέα και τον οδήγησαν στο να “κοιτάξει” κατάματα το κείμενο. Στη θέση του “τρελού” επινόησε και τοποθέτησε έναν γελωτοποιό που δεν ξέρεις αν πρόκειται για έναν σύγχρονο παλιάτσο, ή για έναν άνθρωπο με σοβαρά ψυχικά προβλήματα. Αυτός ο άνθρωπος “ανακαλύπτει” ένα μικρόφωνο και αφού εξιστορήσει τη δική του τραγική ιστορία, αφηγείται την ιστορία ενός επαναλαμβανόμενου φόνου. Ενός φόνου που δε σταματά ποτέ στο βάθος των αιώνων και εξακολουθεί να επαναλαμβάνεται ακόμη και σήμερα δίπλα μας. Αλλάζουν μόνο τα ονόματα των θυμάτων, των ανθρώπων, δηλαδή, που εξουσιάζονται και γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης.
Μαζί με τον Πάνο Βλάχο που έγραψε τους στίχους των τραγουδιών, χρησιμοποίησαν το ρευστό υλικό του Φο σαν βάση, το έπλασαν με τα δικά τους χέρια και το μετέφεραν εύστοχα στο σήμερα. Δίνουν φωνή ακόμη και στο ελληνικό #metoo, από το “στόμα” τους δεν ξεφεύγει ούτε ο πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού θεάτρου, ενώ καυτηριάζουν όσο τίποτα την αστυνομική βία, το δικαστικό σύστημα και τον παραλογισμό του, καθώς και τον εγωκεντρισμό της εποχής μας. Ακροβατώντας διαρκώς ανάμεσα στο σοβαρό και το αστείο μάς κάνουν να γελάμε πικρά με την κατάντια του σύγχρονου κόσμου, ξυπνούν μέσα μας συναισθήματα σχεδόν επαναστατικά και μία διάθεση να αλλάξουμε επιτέλους το κατεστημένο.
Ο Πάνος Βλάχος στον ρόλο του γελωτοποιού κάνει την προσωπική του υπέρβαση και αποδεικνύει το τρομερό του ταλέντο στην υποκριτική, το τραγούδι, την κίνηση και τον στίχο. Με μία εκπληκτική ερμηνεία, ενσαρκώνει το διαχρονικό αίτημα της ιστορίας για δικαιοσύνη. Δικαιοσύνη, όχι μέσα από τις κατασκευές των νομοθετικών σωμάτων και των δικαστικών ερμηνειών, αλλά στην πλέον ανώνυμη, αθώα και τρυφερή αίσθηση της ανθρώπινης αναγνώρισης, ως αξιακό πρωτείο της κοινωνικής συμβίωσης. Μιας και αυτού του είδους η έννοια της δικαιοσύνης έχει υπονομευτεί βάναυσα ήδη από τα πρώτα χρόνια ύπαρξης του ανθρωπίνου είδους, στη βάση της ιδιοκτησιακής σχέσης του ατόμου προς τους υπολοίπους και τη φύση, αναδεικνύεται η ανάγκη επιστροφής σε μία «πρωτόγονη» κατανόηση της δικαιοσύνης μέσα από την αναβίωση του ανόθευτου γέλιου.
Η θεατρική παράσταση, εξάλλου, εκκινά με χρονική αφετηρία την καταπάτηση της σχέσης του δρώντος υποκειμένου με τη φύση στην βάση της ιδιοκτησίας. Ιδιοκτησία υλικής, ιδεολογικής και συνειδησιακής φύσεως. Είναι ο αρχέγονος παράγοντας κατάργησης της αυθεντικότητας του ατόμου στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Από το σημείο αυτό, ο γελωτοποιός της ιστορίας επιβιώνει σε κάθε εποχή με μοναδικό άξονα ενεργειών την αλήθεια των πραγμάτων. Αυτή αναζητά σε κάθε χρονική στιγμή. Αυτήν επιχειρεί να ανασυγκροτήσει μέσα από τα συντρίμμια της βόμβας του 1969 και της δολοφονίας του Τζουζέπε Πινέλι.
Αν και το χιούμορ, κάποιες φορές, είναι ίσως υπερβολικό/παλιομοδίτικο και ακροβατεί στα όρια του προσβλητικού στο τέλος καταφέρνει να ξεπεράσει τις δυσκολίες και να διασκεδάσει τον θεατή. Σε συνδυασμό και με την μουσική σύνθεση του έργου, επιβεβαιώνεται η πρόθεση το Ντάριο Φο να μην εγκλωβίζεται η ελεύθερη έκφραση του ανθρώπου σε συμβατικές αρχές και νομοθεσίες. Το γέλιο αναγνωρίζεται ως η αιχμηρή δομή της ελευθερίας και μέσα από τις εναλλαγές με καταστάσεις σοβαρότητας προκαλεί, όχι την απομάγευση της πραγματικότητας στον θεατή, αλλά τον εξαναγκάζει να σκεφτεί κριτικά το θέαμα στο οποίο καλείται να συμμετάσχει.
Με τη μουσική του Βάϊου Πράπα να λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου μέσα από τα διαφορετικά είδη μουσικής (από χιπ χοπ, μπαλάντες μέχρι και hard rock), εν τέλει, ο Γιάννης Κακλέας και ο Πάνος Βλάχος μας παρουσιάζουν μία παράσταση με δαιμονική ενέργεια, τραγούδια, ζωντανή μουσική και καυστικό χιούμορ από μία εξαιρετική ομάδα ηθοποιών (Φοίβος Ριμένας, Θοδωρής Σκυφτούλης, Ιφιγένεια Αστεριάδη, Κωνσταντίνος Μαγκλάρας, Στέλιος Πέτσος) που παίζουν, χορεύουν, τραγουδούν διακωμωδώντας βιωματικά το δικό τους σήμερα μέσα από την ιστορία του έργου.
«Είμαι εδώ είμαι μια στιγμή,
αφορμή για ρωγμή με τιμή,
χωρίς τιμή είμαι το πάν – δωρεάν.
Έχω περίεργες ορέξεις
για λέξεις
με λόγια κοφτερά
κόβω τα φτερά
σε ψεύτες και απατεώνες.
Άλλα λόγια τα κάνω λάμες
που κόβουν τις παλάμες
αυτών που κλέβουν τους αγώνες
που βάζουν ψέματα στα βλέμματα
σε όσους γελάνε για να ξεγελάνε.
Όχι δεν διψάω για αίμα
θέλω να ρίξω φως στο ψέμα
σε αυτά που μένουν στα σκοτάδια
σ’ αυτούς που σκότωσαν με χάδια
Πήρα ανάσα μα δεν την κράτησα
Κοίτα πως τρέχω,
ποτέ δεν σταμάτησα
βρήκα την τέλεια ευκαιρία
να πω αυτή την ιστορία:
«Τον τυχαίο θάνατο ενός Αναρχικού»
Μέχρι 27 Φεβρουαρίου στο θέατρο Γκλόρια.
Πηγές:
https://www.viva.gr/tickets/theater/festivalo-tycheos-thanatos-enos-anarchikou/
https://www.culturenow.gr/o-tyxaios-thanatos-enos-anarxikoy-toy-ntario-fo-sto-theatro-gkloria/
