Δεν υπάρχουν «απαγορευμένα βιβλία», αλλά «απαγορευμένοι άνθρωποι».
Fahrenheit 451 – Ray Bradbury
Διαβάστε επίσης: https://dromospoihshs.gr/2022/07/03/20-of-the-most-well-known-banned-books-in-the-world/
Είναι πολλές οι φορές που η λογοτεχνία μπήκε στο στόχαστρο της λογοκρισίας. Από τότε που «γεννήθηκε» ο γραπτός λόγος, κυβερνήσεις και ηγέτες ανά τον κόσμο έχουν προσπαθήσει πολύ για να κρατήσουν τις ιδέες και τις απόψεις των συγγραφέων υπό έλεγχο.
Πρέπει να πούμε πως η έννοια «απαγόρευση» στο βιβλίο παίρνει πολλές και διαφορετικές μορφές μέσα στα χρόνια. Μιλάμε για συνολική δικαστική απαγόρευση και περαιτέρω για δήμευση και καταστροφή των αντιτύπων, για επιμέρους διώξεις που αφορούν τις ανώμαλες πολιτικά εποχές (δικτατορίες, φονταμεταλισμος, φασισμός, κ.λπ.), για περιστασιακές αναστατώσεις υποκινούμενες από «κύκλους» (θρησκευτικούς, εθνικιστικούς κ.λπ.), για λογοκριτικές επεμβάσεις που αφορούν συγκεκριμένα κεφάλαια και παραγράφους βιβλίων κ.ο.κ.
Υπάρχουν ορισμένα βιβλία, τα οποία αντιμετωπίστηκαν με οργή από τα συντηρητικά κομμάτια μιας κοινωνίας, επειδή «προσέβαλαν» τα ήθη, τις αξίες, το πολιτικό και κοινωνικό status quo, επειδή προκάλεσαν την ηθική. Αλλες πάλι φορές γιατί απλά οι συγγραφείς τους τόλμησαν να γράψουν όσα η κοινωνία δεν μπορούσε καν να φανταστεί ή δεν ήθελε να φανταστεί. Είναι πολλοί οι συγγραφείς που είδαν τις σελίδες που συνέγραψαν να καίγονται ολόσχερα.
Πολιτική, θρησκεία, σεμνοτυφία αλλά και κάθε άλλη θεότρελη δικαιολογία έχει επιστρατευτεί κατά καιρούς ως άλλοθι για την αποτρόπαιη απαγόρευση των λογοτεχνικών πονημάτων, καθώς το γενικότερο καλό και το συμφέρον του λαού έμπαινε πάντα πάνω από την πνευματική καλλιέργειά του: κι έτσι «βιβλία επιβλαβή προς τη δημόσια ηθική» αποσύρονταν άλλοτε μαζικά. Οι μεγαλύτεροι λόγοι για την απαγόρευση λογοτεχνικών έργων είναι φυλετικά ζητήματα, θέματα επιζήμια για τον τρόπο ζωής, βλάσφημος λόγος/διάλογος, ζητήματα φύλου και σεξουαλικότητας, βία/αρνητικότητα, μαγεία, θρησκεία, πολιτική ή απλώς σκηνές ακατάλληλες για μικρότερες ηλικίες.
Οι χώρες που ‘προεδρεύουν’ στον τομέα της λογοκρισίας είναι οι Η.Π.Α, διάφορες μουσουλμανικές-αραβικές χώρες, η Ρωσία και η Κίνα. Ο αριθμός των απαγορεύμενων βιβλίων παγκοσμίως συνεχίζει να αυξάνεται ραγδαία μέχρι και σήμερα, και το περιεχόμενο LGBTQ+ κυριαρχεί στη ‘μαύρη’ λίστα των απαγορευμένων.
ΑΜΕΡΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΒΙΒΛΙΩΝ
Οι Αμερικανοί συχνά επικαλούνται με υπερηφάνεια την Πρώτη Τροπολογία του Συντάγματος που διασφαλίζει την ελευθερία του Λόγου. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως δεν είναι αρκετοί εκείνοι που αντιλαμβάνονται την ελευθερία του λόγου ως ένα δικαίωμα που πρέπει να απολαμβάνουν οι ίδιοι αλλά όχι απαραίτητα και οι άλλοι γύρω τους.
Ακούμε πλέον, συχνά για την απαγόρευση πολλών τίτλων στις Ηνωμένες Πολιτείες, ειδικά σε πόλεις που βρίσκονται στον συντηρητικό Νότο. Η ανησυχητική αυτή τάση γίνεται όλο και πιο ορατή τελευταία με γονείς, ακτιβιστές, ομάδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στελέχη σχολικών συμβουλίων, χορηγούς βιβλιοθηκών, βουλευτές και πολιτευόμενους να αμφισβητούν τη θέση που έχουν στα ράφια των βιβλιοθηκών, σχολείων και πανεπιστημίων ένας όλο και μεγαλύτερος αριθμός βιβλίων. Το 2020 συγκεκριμένα περισσότεροι από 273 τίτλοι αμφισβητήθηκαν ή απαγορεύτηκαν, με αυξανόμενες απαιτήσεις για την αφαίρεση βιβλίων που αφορούν τον ρατσισμό και τη φυλετική δικαιοσύνη ή εκείνες που μοιράστηκαν τις ιστορίες των Μαύρων/Αφροαμερικανών, των Ιθαγενών ή των μειονοτήτων. Η Αμερικανική Ένωση Βιβλιοθηκών, σε μια προκαταρκτική έκθεση της αναφέρει πως μόνο το περασμένο φθινόπωρο (Σεπτέμβριο έως και Νοέμβριο 2021) έλαβε τον πρωτοφανή αριθμό των 330 αναφορών-αιτημάτων απομάκρυνσης βιβλίων από βιβλιοθήκες, καθεμία από τις οποίες μπορεί να περιλαμβάνει μια μακρά λίστα με τίτλους βιβλίων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ένωσης, οι αντίστοιχες αναφορές για όλο το 2019 – οπότε τα σχολεία λειτουργούσαν κανονικά αφού δεν είχε ξεσπάσει η επιδημία κορονοϊού – ήταν μόλις 377.
Η γνωστοποιήση και διάδοση των μυριάδων αιτημάτων απόσυρσης βιβλίων από τις βιβλιοθήκες των σχολείων τράβηξε την προσοχή της Pen International, της διεθνούς οργάνωσης για την προώθηση της λογοτεχνίας και την προάσπιση της ελευθερίας του λόγου. Η Pen International, λοιπόν κατέγραψε για πρώτη φορά επίσημα τα στοιχεία αυτά σε μια αναλυτική μελέτη, η οποία καλύπτει ένα διάστημα εννέα μηνών (από τον Ιούλιο του 2021 έως τον Μάρτιο του 2022) και παραθέτει 1.586 περιπτώσεις μεμονωμένων βιβλίων να έχουν απαγορευτεί σε 86 σχολικές περιφέρειες σε 26 πολιτείες των ΗΠΑ. Συνολικά, έχει αποσυρθεί το έργο 874 διαφορετικών συγγραφέων, 198 εικονογράφων και 9 μεταφραστών, ανάμεσα στα οποία και έργα της βραβευμένης με Νόμπελ συγγραφέως Τόνι Μόρισον, της Μάργκαρετ Άτγουντ, αλλά και της ακτιβίστριας και νεότερης κατόχου του Νόμπελ Ειρήνης, Μαλάλα Γιουσαφζάι.
Η θεματολογία των αποσυρμένων βιβλίων είναι συγκεκριμένη και αφορά στη πλειονότητα τους έργα που θίγουν άμεσα ζητήματα φυλής, φύλου και σεξουαλικότητας. Η μελέτη μάς δίνει λεπτομερή στοιχεία και έτσι γίνεται γνωστό ότι το 41% των αποσυρμένων βιβλίων περιελάμβανε πρωταγωνιστές ή εξέχοντες δευτερεύοντες χαρακτήρες αφροαμερικανικής καταγωγής ενώ το 33% των βιβλίων είχε πρωταγωνιστές της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ή αναφερόταν αντίστοιχα σε θέματα της.
Το 25% των βιβλίων ήταν μυθιστορήματα με σεξουαλικό περιεχόμενο αλλά και ενημερωτικού τύπου βιβλία για την εφηβεία, το σεξ ή τις σχέσεις και το 22% των βιβλίων αντιμετώπιζε άμεσα ζητήματα φυλής και ρατσισμού. Ωστόσο, στη λίστα με τα απαγορευμένα βιβλία υπάρχει και ένα ποσοστό 16% που αφορά βιβλία ιστορίας ή βιογραφίες αλλά και ένα 9% που είναι τίτλοι βιβλίων που σχετίζονται με θέματα ακτιβισμού και δικαιωμάτων.
Πολύ συχνά η συζήτηση εστιάζει γύρω από την απαγόρευση βιβλίων ιστορίας λόγω του δήθεν ριζοσπαστικού και ανατρεπτικού τους περιεχομένου. Μία κλασική και πολυσυζητημένη περίπτωση στοχοποίησης αποτελεί το “A People’s History of the United States” του Χάουαρντ Ζιν, που αναλύει την Ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών με βάση του την κριτική φυλετική θεωρία.
FUN FACT!
H ιστορία της απαγόρευσης βιβλίων στις ΗΠΑ είναι μεγαλύτερη από την ιστορία της ίδιας της χώρας (ακολουθώντας φυσικά στα χνάρια της Ευρώπης και της Βρετανικής Αυτοκρατορίας). Αν και ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι ένα από τα “The Christian Commonwealth” του John Eliot (που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1640) ή “The Meritorious Price of Our Redemption” (1650) του William Pynchon ήταν το πρώτο βιβλίο που απαγορεύτηκε από τους Πουριτανούς Χριστιανούς για θεολογικούς ή ιστορικούς λόγους, το πρώτο επίσημα καταγεγραμένο απαγορευμένο βιβλίο ήταν το “New English Canaan” του Thomas Morton το 1637, περισσότερο από 100 χρόνια πριν την επίσημη ίδρυση των Ηνωμένων Πολιτειών.
Σχολικές επιτροπές, γονείς και ένας αριθμός συντηρητικών οργανώσεων είναι πίσω από όλα αυτά τα αιτήματα για τον εξοστρακισμό συγκεκριμένου είδους βιβλίων από τις σχολικές βιβλιοθήκες. Για την ακρίβεια, οι Μαμάδες Υπέρ της Ελευθερίας (Moms for Liberty), οι Γονείς που Υπερασπίζονται την Εκπαίδευση (Parents Defending Education), και η Οχι Αριστερή Στροφή στην Εκπαίδευση (No Left Turn in Education) είναι τρεις από τις βασικότερες οργανώσεις που φαίνεται να έχουν μια πολύ συγκεκριμένη ατζέντα για το τι πρέπει να διαβάζουν οι μαθητές και αυτήν προσπαθούν να επιβάλλουν στα σχολεία, αλλά πολλές φορές ακόμα και σε δημόσιες βιβλιοθήκες. Πολλές από αυτές τις συντηρητικές ομάδες οργανώνονται και ”τροφοδοτούνται” από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και δεν υποβάλλουν μόνο αναφορές ζητώντας την απομάκρυνση των βιβλίων από τα ράφια αλλά προωθούν αυτές στη Βουλή των Πολιτειών, κάνουν καταγγελίες στις διωκτικές αρχές και θέτουν το θέμα σε πολιτικές εκδηλώσεις.
Για πολλούς, αυτές οι συντηρητικές ομάδες υποστηρίζουν, ενεργά ή μη, και άλλα ανησυχητικά ”κινήματα” που δρουν στις ΗΠΑ και στοχεύουν στον περιορισμό κατοχυρωμένων ελευθεριών σε όλους τους τομείς, ειδικά όσο αναφορά τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα των μειονοτήτων. Την πολιτικοποίηση του ζητήματος διευκολύνουν η νομοθεσία, το σχολικό σύστημα, πολιτικά πρόσωπα που συντάσσονται με την μία ή την άλλη πλευρά, και έτσι στο τέλος, ο βιβλιοθηκονόμος, ο δάσκαλος ή ο παιδαγωγός είναι στη μέση της διαμάχης.
Αυτήν την στιγμή η απαγόρευση βιβλίων στις ΗΠΑ είναι μεγαλυτερη από ποτέ. Μερικά από τα τελευταία ηχηρά και άκρως ανησυχητικά παραδείγματα είναι η επιτυχή επιδίωξη βουλευτή του Τέξας να τεθούν υπό ”παρακολούθηση” 800 τίτλοι βιβλίων, που εστιάζουν θέματα φυλής και ΛΟΑΤΚΙ αλλά και το νομοσχέδιο στην Οκλαχόμα για την απαγόρευση βιβλίων που αναφέρονται σε αυτές τις «σεξουαλικές διαστροφές», μεταξύ άλλων, από τις σχολικές βιβλιοθήκες.
Και το αποκορύφωμα. Το σχολικό συμβούλιο της κομητείας ΜακΜιν του Τενεσί, απαγόρευσε το «Maus», το βραβευμένο με Πούλιτζερ εικονογραφημένο βιβλίο του Αρτ Σπίγκελμαν που εστιάζει στην ιστορία του Εβραίου πατέρα του που επέζησε του Ολοκαυτώματος (Διαβάστε περισσότερα για αυτό στο αφιέρωμα μας: http://dromospoihshs.gr/2021/09/12/maus-the-first-graphic-novel-that-won-a-pulitzer/). Οι ενστάσεις, αφορούσαν όχι στη διδασκαλία για τη γενοκτονία, αλλά ότι στη βωμολοχία, το γυμνό, τη βία και την απεικόνιση της αυτοκτονίας. Άρα το βιβλίο δεν θα πρέπει να υπάρχει στα ράφια της βιβλιοθήκης σχολείων. Άραγε είναι δυνατόν να αποδώσει κανείς τα πραγματικά τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος χωρίς «ασχήμια». Μάλον όχι. Για τον πολύ προφανή λόγο ότι ήταν ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ανθρώπινη ιστορία. Αυτό όμως δεν απασχολεί τους επικριτές του. Απάντηση στην αμφιλεγόμενη αυτή απόφαση δίνουν ορισμένα βιβλιοπωλεία από άλλες πολιτείες, που προθυμοποιούνται να δωρίσουν αντίτυπα του βιβλίου σε οικογένειες που ζουν στη συγκεκριμένη κομητεία, παρακάμπτοντας με αυτόν τον τρόπο την απαγόρευση.
“Βέβαια τα βιβλία ήταν και είναι στόχος απαγορεύσεων εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα. Το Maus δεν είναι το πρώτο ούτε το τελευταίο βιβλίο – θύμα της ιδεολογίας που στο όνομα της προστασίας των παιδιών τα καθιστά αδαή για την πραγματικότητα που τα περιβάλλει, κάτι που δηλαδή συμβαίνει συχνά”
– The Atlantic, https://www.theatlantic.com/books/archive/2022/02/banned-books-list-to-kill-a-mockingbird-maus/621428/
«Η διαφορετικότητα των ανθρώπων της είναι και η δύναμη της Αμερικής», είχε δηλώσει για το ζήτημα ο Κιμ Άντερσον, εκτελεστικός διευθυντής της Αμερικανικής Εθνικής Εκπαιδευτικής Ένωσης στην εφημερίδα Τhe Guardian, προσθέτοντας ότι η απαγόρευση βιβλίων για θέματα φυλής ή ΛΟΑΤΚΙ δεν επηρεάζει μόνο αυτές τις κοινότητες, αλλά δε δίνει την ευκαιρία και στους μαθητές να μάθουν μια ειλικρινή και ακριβή αλήθεια της ιστορίας.
Με αυτό είναι ομόφωνοι εκατοντάδες πολίτες, δάσκαλοι, βιβλιοθηκονόμοι αλλά και οι ίδιοι οι μαθητές που έχουν αντιδράσει με διαδηλώσεις και άλλες δράσεις τους τελευταίους μήνες. Αυτή τη διαφορετικότητα και την πολυφωνία είναι ακριβώς που θέτουν σε κίνδυνο αυτό το κύμα απόσυρσης βιβλίων από τις σχολικές αίθουσες. Η κατανόηση των διαφορών είναι βασική προϋπόθεση για την ύπαρξη μιας ανθεκτικής και ποικιλόμορφης κοινωνίας. Δίχως τις λογοτεχνικές φωνές και τις ιστορίες που φέρνουν αυτές τις διαφορές στο φως, πώς θα μπορέσουν οι νέοι να αναπτύξουν ενσυναίσθηση και σεβασμό για τη διαφορετικότητα που υπάρχει γύρω τους;
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ;
Η εβδομάδα των απαγορευμένων βιβλίων (26 Σεπτεμβρίου – 2 Οκτωβρίου 2021) είναι μια ετήσια εκδήλωση που γιορτάζει την ελευθερία στο διάβασμα. Η Εβδομάδα Απαγορευμένων Βιβλίων ξεκίνησε το 1982 ως απάντηση σε μια ξαφνική αύξηση του αριθμού των προκλήσεων για τα βιβλία σε σχολεία, βιβλιοπωλεία και βιβλιοθήκες. Συνήθως πραγματοποιείται την τελευταία εβδομάδα του Σεπτεμβρίου, δίνει έμφαση στις τρέχουσες και ιστορικές προσπάθειες λογοκρισίας βιβλίων σε βιβλιοθήκες και σχολεία και υπογραμμίζει την αξία της δωρεάν και ανοικτής πρόσβασης σε πληροφορίες.
Ο καθένας έχει το δικαίωμα στην ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης,
– Άρθρο 19, Παγκόσμια Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Ηνωμένα Έθνη
συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος του καθενός να διατηρεί ανενόχλητος τις
απόψεις του καθώς επίσης του δικαιώματος να αναζητά και να μεταδίδει
πληροφορίες και ιδέες με οποιοδήποτε μέσο σε όλο το κόσμο.
Ο ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΟΥ ΒΑΤΙΚΑΝΟΥ
Βέβαια. το μεγαλύτερο κεφάλαιο λογοκρισίας και απαγόρευσης βιβλίων στην Ιστορία να είναι αυτό που αφορά στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
Μέχρι την εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο το 1440, η γνώση ήταν προνόμιο λίγων: Τα χειρόγραφα βιβλία ήταν πανάκριβα και φυλάσσονταν κυρίως σε μοναστήρια και αυλές βασιλιάδων. Η τυπογραφία ανέτρεψε το κατεστημένο και τα λόγια των συγγραφέων άρχισαν να μεταδίδονται και στα υπόλοιπα κοινωνικά στρώματα. Όμως με τη γνώση έρχονται η κριτική σκέψη και η αμφισβήτηση, έννοιες που ουδέποτε συμπάθησε η Καθολική Εκκλησία. Μεσω της Ιεράς Εξέτασης επιχείρησε να ελέγξει τα συγγράματα που εκδίδονταν και να προλάβει να εμποδίσει την κυκλοφορία όσων έκρινε ότι ήταν “αιρετικά”. Ο όγκος ωστόσο των εκδόσεων ήταν τόσο μεγάλος που το Βατικανό αναγκάστηκε όχι μόνο να δημιουργήσει ξεχωριστό παράρτημα (σ.σ.: με το όνομα “Ιερή Συγκέντρωση του Ευρετηρίου”), που να ασχολείται αποκλειστικά με τα έντυπα αλλά και να εισαγάγει μια “μαύρη λίστα” βιβλίων, η ανάγνωση ή κατοχή των οποίων αποτελούσε βλασφημία και εγκληματική πράξη.
Ο κατάλογος ιδρύθηκε το 1557 από τον Πάπα Παύλο Δ’ και έφερε τον τίτλο «Index Librorum Prohibitorum» (δηλαδή Πίνακας (ή Ευρετήριο) Απαγορευμένων Βιβλίων). Περιείχε όλα τα βιβλία που η Καθολική Εκκλησία έκρινε ως αντιχριστιανικά ή κατά την άποψή της, περιείχαν προκλητικές σεξουαλικές λεπτομέρειες. Οποιοσδήποτε καθολικός διάβαζε ένα από τα απαγορευμένα βιβλία, θα αφοριζόταν. Είναι προφανές βέβαια ότι το βασικό κριτήριο απαγόρευσης ενός βιβλίου αποτελούσε το κατά πόσο εναντιωνόταν στις αρχές και τα κηρύγματά της Εκκλησίας και όχι η πολιτιστική ή επιστημονική του αξία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η απαγόρευση δεν ίσχυε μόνο στις παπικές περιοχές επιρροής: Κάθε βασίλειο είχε το δικό του κατάλογο απαγορευμένων βιβλίων, που ορίζονταν ανεξάρτητα από το Βατικανό.
Στη Γαλλία, περισσότεροι από 800 συγγραφείς και εκδότες φυλακίστηκαν στη Βαστίλη μέχρι την έναρξη της Γαλλικής Επανάστασης, το 1789. Ο πρώτος κατάλογος απαγόρευε όλα τα έργα του Λούθηρου και των υπόλοιπων προτεσταντών μεταρρυθμιστών. Τα έργα των Αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων δέχθηκαν διορθώσεις και αφαιρέθηκαν όσα κομμάτια αναφέρονταν σε παγανιστικές και ειδωλολατρικές διδασκαλίες, που δεν συμβάδιζαν τον χριστιανισμό. Απαγορεύτηκαν, επίσης, σχεδόν όλοι οι σύγχρονοι φιλόσοφοι, όπως ο Καρτέσιος, ο Σπινόζα, ο Λοκ, ο Ρουσό, ο Βολταίρος και ο Καντ. Δηλαδή απαγορεύτηκαν οι διανοούμενοι, πάνω στα έργα των οποίων βασίστηκε ο σύγχρονος ευρωπαϊκός πολιτισμός. Συμπεριλαμβάνονταν και συγγραφείς όπως οι Μπαλζάκ, Φλωμπέρ, Ουγκό και Ζολά.
Τα τέσσερα πιο γνωστά βιβλία που συμπεριλήφθηκαν στον κατάλογο ήταν οι “Περιστροφές Ουράνιων Σωμάτων” του Κοπέρνικου, ο “Διάλογος” του Γαλιλαίου, Τα Απομνημονεύματα του Καζανόβα (“Η Ιστορία της Ζωής μου” – Τζάκομο Καζανόβα), και “Ο Τελευταίος Πειρασμός” του Νίκου Καζαντζάκη. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μελέτες του Δαρβίνου ουδέποτε συμπεριελήφθησαν στον κατάλογο, παρά τις έντονες αντιδράσεις που είχαν προκαλέσει όταν παρουσιάστηκαν σε επιστημονικές επιτροπές. Ένα άλλο βιβλίο που δεν συμπεριλήφθηκε ποτέ στον κατάλογο ήταν «Ο Αγών μου» του Αδόλφου Χίτλερ. Το Βατικανό, υπό την επιτήρηση του φασιστικού καθεστώτος του Μπενίτο Μουσολίνι, δεν τόλμησε να εναντιωθεί στον Φύρερ του Τρίτου Ράιχ. ΄΄Ετσι, χρησιμοποίησε ως δικαιολογία το απόσπασμα από την επιστολή του Αποστόλου Παύλου προς τους Ρωμαίους, που έλεγε ότι η κρατική εξουσία προέρχεται από το Θεό και πρέπει να την υπακούν. Μια ακόμη ενδιαφέρουσα πληροφορία είναι ότι η πρώτη γυναίκα που μπήκε στη λίστα το 1569 (κυρίως λόγω των λουθεριανών πεποιήσεών της) ήταν η Μαγδαλένα Χέιμαρ για το παιδικό βιβλίο “Κυριακάτικες επιστολές όλου του χρόνου”.
Η λίστα των απαγορευμένων ανανεωνόταν συνεχώς από τον 16ο ως τον 20ο αιώνα. Το τέλος της ήρθε το 1966, όταν ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Στ’ αποφάσισε την κατάργησή της, υποστηρίζοντας ότι τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία γίνονταν οι προσθήκες στη λίστα, είχαν χάσει την ισχύ τους στον 21ο αιώνα. Στις 14 Ιουνίου του 1966, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του Βατικανού η εξής παπική δήλωση: «Αν και η επίσημη απαγόρευση καταργείται, ο Κατάλογος διατηρεί την ηθική του ισχύ, με την έννοια ότι δίδαξε στους Χριστιανούς να φυλάσσονται από τα γραπτά που διακινδυνεύουν την πίστη και το ήθος τους. Η επιτηδευμένη παραβίαση αυτού του καθήκοντος είναι αμαρτία, ακόμα και αν δεν επιφέρει εκκλησιαστική τιμωρία».
Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΒΙΒΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ
Απαγορεύσεις βιβλίων γίνονται στην Ελλάδα από προεπαναστατικών χρόνων, πριν ακόμα συγκροτηθεί το ελληνικό κράτος. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των τριών πολιτικών κειμένων “Νέα Πολιτική Διοίκησις” (Βιέννη, 1797) του Ρήγα Βελεστινλή, “Λίβελλος κατά των Αρχιερέων”, γραμμένο από ανώνυμο συγγραφέα στη Σμύρνη το 1810, και “Κρίτωνος Στοχασμοί”, εκδιδόμενο επίσης από ανώνυμο συγγραφέα στο Παρίσι του 1819.
Η μελέτη των τριών αυτών “απαγορευμένων” έργων, επιβεβαιώνει για ακόμα μία φορά το γεγονός ότι το τρίπτυχο Ελευθερία, Γνώση και Ορθός Λόγος, αντιμετωπίστηκε προεπαναστατικά με μεγάλη εχθρότητα από την ανώτατη ηγεσία της Εκκλησίας. Τα δύο από τα τρία έργα κάηκαν στην αυλή του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως με εντολή του αμφιλεγόμενου ιστορικά, Γρηγορίου Ε’, ενώ το τρίτο σχεδόν εξαφανίστηκε από προσώπου γης.
Στη σύγχρονη Ελλάδα –ας την προσδιορίσουμε έτσι–, στην Ελλάδα των τελευταίων 150 ετών δηλαδή, είναι πολλές οι περιπτώσεις δίωξης βιβλίων – όλοι μας γνωρίζουμε, φέρ’ ειπείν, τις περιπέτειες του μυθιστορήματος του Εμμανουήλ Ροΐδη Πάπισσα Ιωάννα (1866) ή τις ανάλογες των βιβλίων του Νίκου Καζαντζάκη (Ασκητική, Ο Καπετάν Μιχάλης, Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται, Ο Τελευταίος Πειρασμός), στις οποίες πρωτεύοντα αρνητικό ρόλο είχε η Εκκλησία.
Κατά τα δύο δικτατορικά καθεστώτα του Μεταξά και των συνταγματαρχών της Χούντας, η λογοκρισία πραγματικά άνοιξε φτερά στην Ελλάδα και κατάπιε βιβλία και βιβλία, κυρίως αριστερών ποιητών, χωρίς να τη γλιτώσουν ασφαλώς ακόμα και αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες που θεωρήθηκαν επικίνδυνες, όπως και φιλόσοφοι και ιστορικοί όπως ο Πλάτωνας και ο Θουκυδίδης. Το καθεστώς Μεταξά έκαιγε τελετουργικά τα βιβλία σε πλατείες ενώ ο μεταμφυλιακός Μαύρος Πίνακας της ΑΣΔΑΝ εντάσσεται στις θλιβερές σελίδες της σύγχρονης ιστορίας.
ΤΑ ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ
Ενδεικτικά αποσπάσματα της λίστας (από το 1970) με τα απαγορευμένα βιβλία επί Χούντας, από το βιβλίο “Εκδοτική δραστηριότητα και κίνηση των ιδεών στην Ελλάδα – Μια κριτική προσέγγιση των εκδοτικής δραστηριότητας στα χρόνια 1960-1981”, του Λουκά Αξελού
1) ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΤΣΕΧΩΦ Άντον Σκόπιμος προβολή Ρωσικής Λογοτεχνίας
2) ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΟΝΕΙΡΟ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ! ΣΤΕΦΑΝΟΥ Μιχαήλ Με αντιαμερικανικάς-αντισυμμαχικάς αϊχμάς.
3) «ΑΝΑΛΕΚΤΑ» ΧΕΡΣΕΝ Ο συγγραφεύς ήχο Ρώσσος επαναστάτης διανοούμενος του ΙΘ! αιώνος, πρόδρομος του Μαρξισμού και Ρωσικού Κομμουνισμού.
9) «ΑΡΧΑΙΕΣ ΘΡΗΣΚΙΕΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ» ΚΟΡΔΑΤΟΣ Ι.Κ. Κομμουνιστικού-αθεϊστικού-αντιχριστιανικού περιεχομένου.-
11) «ΓΙΑ ΕΝΑ ΡΕΑΛΙΣΜΟ ΧΩΡΙΣ ΟΡΙΑ» ΚΑΦΚΑ-ΠΙΚΑΣΣΟ ΓΚΑΡΙΝΤΎ Αναλύεται υπό το πρίσμα του Μαρξισμού η προσωπικότης τών ΚΑΦΚΑ ΠΙΚΑΣΣΟ-
12) «ΓΙΑΤΙ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΣΕ Ο ΜΠΕΝΕΡΙΖΗ;» ΝΑΖΙΜ ΧΙΚΜΕΤ Ο συγγραφεύς Τούρκος Κομμουνιστής.-
13) «ΔΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ» ΜΑΡΚΟΥΖΕ Ο συγγραφεύς ανήκει εις Ν.Αριστεράν.
47) «Η ΜΑΝΑ ΚΟΥΡΑΓΙΟ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ» ΜΠΡΕΧΤ Ο συγγραφεύς Γερμανός Κομμουνιστής-
48) «Η ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΜΠΗ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ» ΓΚΑΡΩΝΤΥ ΤΟ έργον εγράφη μετά την καθαίρεσιν και διαγραφήν εκ του Κ.Κ. Γαλλίας του Συγγραφέως, περιέχει δε επιθέσεις κατά της σημερινής Σοβιετικής ηγεσίας.
49) «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΒΟΛΙΒΙΑΣ» ΤΣΕ ΓΚΟΥΕΒΑΡΑ Επαναστατικού περιεχομένου.
52) «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ» (Τόμος 1) Λ.ΤΡΟΤΣΚΥ Τροτσκιστικού περιεχομένου.-
58) «ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ» Β.ΛΕΝΙΝ Κομμουνιστικού περιεχομένου .-
59) «ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ (Τόμος Α’) Γ.ΣΚΛΗΡΟΣ Ο συγγραφεύς υπήρξεν ο πρώτος εισηγητής του Μαρξισμού εις Ελλάδα
108) «ΤΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ» Ν.Γ.ΤΣΕΡΝΙΣΕΦΣΚΙ Ο συγγραφεύς ήτο Ρώσος Επαναστάτης διανοούμενος του ΙΘ αιώνος πρόδρομος του Μαρξισμού του Ρωσικού Κομ/σμού.-
109) «ΤΗΣ ΓΗΣ ΟΙ ΚΟΛΑΣΜΕΝΟΙ» ΦΡΑΝΤΣ ΦΑΝΟΝ Ο Συγγραφεύς της Νέας αριστεράς και φανατικός Κήρυξ της βιαίας επαναστατικής.-
124) «ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ» ΠΑΝΤΑΖΗ ΤΕΡΛΕΞΗ Εξεδόθη υπό Κομ/κου εκ. οίκου.
ΚΛΠ
Στην Ελλάδα του 2022 δεν υπάρχει ιδιαίτερη λογοκρισίας βιβλίων. Παρ’ολά αυτά, οι προκαταλήψεις της Ορθόδοξης εκκλησίας, της παράδοσης και της ελληνικής κοινωνίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένες και ακόμη επηρεάζουν την λογοτεχνική αντίληψη του μοντέρνου Έλληνα. Μπορεί να ‘χει περάσει μισός αιώνας απ’ την εποχή που κάποιοι ζητούσαν την απαγόρευση του Τελευταίου Πειρασμού και 40 χρόνια απ’ την απαγόρευση του Ντε Σαντ στην Ελλάδα, όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μόλις 17 χρόνια πριν, διάφοροι φανατικοί καίγανε στις πλατείες τα βιβλία του Χάρι Πότερ. Και πριν από περίπου μια δεκαετία, περάσαμε τα “μαύρα χρόνια” του Κώδικα Ντα Βίντσι. Βέβαια, τόσο στην περίπτωση του “μικρού μάγου”, όσο και σ’ εκείνη της “μεγάλης συνωμοσίας” δεν υπήρξε ευτυχώς κρατική απαγόρευση. Υπήρχε ωστόσο ένα μεγάλο ποσοστό συμπολιτών μας που όχι απλώς τη ζητούσε αλλά την απαιτούσε για το ‘καλό’ των παιδιών και των νέων, όπως ακριβως συμβαίνει και στις Η.Π.Α αυτήν την στιγμή. Επομένως, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η λογοκρισία οποιοδήποτε είδους λογοτεχνίας το μόνο ‘καλό’ που μπορεί να κάνει είναι να ανακόψει την αργή αλλά σταθερή πρόοδο της ελληνικής κοινωνίας και να μας οδηγήσει στο δρόμο της αμάθειας, της παραπληροφόρησης και του φανατισμού, πίσω σε τρομακτικές εποχές σκοταδισμού και ανελευθερίας.
Πηγές:
Πάνω από 1.500 απαγορευμένα βιβλία στα σχολεία των ΗΠΑ
https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/801342/apagoreumena-vivlia
https://celebrity.fm/el/why-are-books-being-banned-2020/
www.mixanitouxronou.gr/o-katalogos-ton-apagorevmenon-vivlion-tou-vatikanou-ekrine-antichristianiko-ton-kazantzaki-ke-tous-archeous-ellines-filosofous-alla-ochi-ton-chitler/
https://provocateur.gr/prisma/16308/yparxoyn-biblia-poy-prepei-na-apagoreyontai
https://www.lifo.gr/culture/vivlio/10-biblia-poy-apagoreytikan-stin-ellada
https://diastixo.gr/epikaira/eidiseis/17744-maus
https://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/801342/apagoreumena-vivlia
http://eprints.rclis.org/6922/1/logokrisia.pdf
