Αντί Προλόγου
Μια ιστορία που για πολλά χρόνια ήταν ξεχασμένη, αυτή του Ιαπωνικού πλοίου που φέρεται να διέσωσε αρκετούς πρόσφυγες στις αρχές του Σεπτεμβρίου του 1922. Με τα έγγραφα της εταιρείας του να έχουν καταστραφεί, τις ελάχιστες και κατά πολλές φορές λανθασμένες αναφορές σε αθηναϊκές εφημερίδες, με αμφιβολίες ως προς το σκοπό της διάσωσης, με ελλιπή στοιχεία ως προς την ταυτότητα του κυβερνήτη, πολλά ερωτήματα παραμένουν 100 χρόνια μετά αναπάντητα. Με αφορμή τη θλιβερή επέτειο και το βιβλίο για το ιαπωνικό σωτήριο πλοίο σας ετοιμάσαμε ένα αφιέρωμα που συνδέει την ιστορική μνήμη με τη λογοτεχνία, τα ιστορικά γεγονότα με τον μύθο, την Ελλάδα με την Ιαπωνία.
Λίγα λόγια για την ιστορία του πλοίου
Το Ιαπωνικό εμπορικό πλοίο με το όνομα Tokei Maru κατασκευάστηκε το 1892 στο ναυπηγείο του William Dobson and Co. στο Newcastle upon Tyne στην Αγγλία. Είχε μήκος 85,35 μέτρα και μέση ταχύτητα 8,5 κόμβους με δυνατότητα φορτίου 2.545 τόνους. Το πλοίο βαφτίστηκε με το όνομα La Serena και έκανε το παρθενικό του ταξίδι μέχρι στο Λονδίνο τo 1893 ενώ το 1896 εκτελεί το πρώτο δρομολόγιο με προορισμό τη Βομβάη. To 1900 το πλοίο περνάει στην κατοχή της εταιρείας Adelaide Steamship Co., και μετονομάζεται σε Moonta εκτελώντας παράκτια δρομολόγια ως επιβατηγό και εμπορικό πλοίο στην Αυστραλία. Το 1915 πωλείται στην Ιαπωνική εταιρεία Towa Kisen KK, το μετασκευάζει και το μετονομάζει σε TOKEI MARU. Από το 1915 μέχρι το 1921 τo Tokei Maru ταξιδεύει σε όλα τα λιμάνια της ανατολής. Mεταφέρει ανθρώπους και εμπορεύματα και τα ταξίδια του αποτυπώνονται στις ναυτιλιακές εφημερίδες και τα αρχεία των λιμενικών αρχών των μεγάλων λιμανιών της Ασίας. To 1921 o πλοίαρχος Norito ανέλαβε το τιμόνι του Tokei Maru, το οποίο φαίνεται να διατήρησε για 10 χρόνια. Ωστόσο, αναφορικά με τη Σμύρνη το όνομά του δεν αναφέρθηκε στις ελληνικές εφημερίδες.
Το πλοίο στη Μικρασιατική καταστροφή
Το Tokei Maru φτάνει στο λιμάνι της Σμύρνης στις 20 με 21 Αυγούστου 1922, όταν πια η είδηση της κατάρρευσης του μετώπου είχε προβληματίσει τους κατοίκους της πόλης και οι πρόσφυγες με τις αποσκευές τους είχαν πλημμυρίσει την προκυμαία από άκρη σε άκρη. Γέμισε αμέσως με επιβάτες που πλήρωσαν τα ναύλα τους, μετέφερε το φορτίο του στη Μυτιλήνη, το αποβίβασε, και μετά τρεις μέρες, το βράδυ της Τετάρτης, 24 Αυγούστου, επέστρεψε στη Σμύρνη.
Τα ξημερώματα της 26ης προς 27ης Αυγούστου 1922 το “Tokei Maru” φτάνει στον Πειραιά με 1.600 πρόσφυγες. Η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης “Φως” αναφέρει την έλευση 23 Τούρκων αιχμαλώτων και στασιαστών από το Αρδαμύτιο, ενώ η εφημερίδα “Αστραπή” αναφέρει την άφιξη ανώτερων και κατώτερων δικαστικών υπαλλήλων με το “Tokei Maru” σε αυτό το πρώτο δρομολόγιο.
Οι 325 πρόσφυγες που έφθασαν από τη Σμύρνη με το ιαπωνικό ατμόπλοιο ανάφεραν με ευγνωμοσύνη και δάκρυα την ευγενή και φιλάνθρωπη πρωτοβουλία που ανέλαβε για τη διάσωσή τους ο Ιάπωνας κυβερνήτης και οι αξιωματικοί του σκάφους. Παρά τις απαγορευτικές διατάξεις των Κεμαλικών για επιβίβαση προσφύγων σε πλοία, ο Ιάπωνας κυβερνήτης, που συγκινήθηκε από το θέαμα των σφαγών, έστειλε ατμακάτους με τις οποίες μετέφερε τα γυναικόπαιδα στο πλοίο του. Ενώ όμως είχε δοθεί το σύνθημα για να αποπλεύσει το πλοίο, κάποιοι αξιωματικοί του κεμαλικού επιτελείου αξίωσαν να παραδοθούν οι Έλληνες που είχαν επιβιβαστεί.
Ο κυβερνήτης αντιτάχθηκε έντονα στην αξίωση αυτή και δήλωσε αγανακτισμένος ότι απαξιούσε ν’ λάβει υπόψη οτιδήποτε προερχόταν από τους αρχηγούς ενός τέτοιου βάρβαρου συρφετού, και ότι δεν θα παρέδινε ούτε έναν πρόσφυγα, γιατί είχαν τεθεί υπό την προστασία της ιαπωνικής σημαίας. Τόνισε δε ότι δεν θα δίσταζε να προκαλέσει την επέμβαση της Ιαπωνικής Αρμοστείας στην Κωνσταντινούπολη, αν επιχειρούσαν να προσβάλουν τη σημαία του. Οι Κεμαλικοί, κατάπληκτοι από το έντονο ύφος του, αποχώρησαν, και έτσι σώθηκαν 325 Έλληνες από βέβαιο θάνατο.
Το Τokei Maru θα κάνει 5 δρομολόγια από τη Σμύρνη προς τη Μυτιλήνη, τη Θεσσαλονίκη, την Χίο και τον Πειραιά μεταφέροντας 4.500 ανθρώπους, Έλληνες και Αρμένιους, κυρίως γυναικόπαιδα, που αναζητούσαν τη σωτηρία από την ατίμωση, τον θάνατο και τον εξευτελισμό. Ο αριθμός των ταξιδιών έγινε αντιστοιχίζοντας τις αναφορές για το Tokei Maru στο βιβλίο του Σπυρίδωνα Κλαυδιανού «Σκηνές φρίκης από την Μικρασιατική τραγωδία» (Αθήνα 1930, σ. 176-177) με τις αναφορές για την άφιξη και αναχώρηση του πλοίου από τις εφημερίδες του Πειραιά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.
Το Σεπτέμβριο του 1922 έξι εμπορικά πλοία στο λιμάνι της Σμύρνης, δύο Γαλλικά, δύο Ιταλικά, ένα Αμερικανικό και ένα Ιαπωνικό. Από αυτά Ιταλοί και Γάλλοι αρνούνται να δεχθούν όσους δεν έχουν πιστοποιητικά ξένης υπηκοότητας. Μόνο οι Αμερικανοί και οι Ιάπωνες σώζουν αδιακρίτως. Το πιστοποιούν ο Αμερικανός πρόξενος George Horton, αλλά και οι πρόσφυγες που σώθηκαν και διηγήθηκαν την ιστορία της σωτηρίας τους. O Dan Georgakas, o Jeffrey Evgenides, o Constantine Buller – Γεωργιάδης και πολλοί άλλοι περισσότερο ή λιγότερο επώνυμοι. Το ιαπωνικό εμπορικό πλοίο αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Σμύρνης που δεν ήταν άλλο από το Tokei Maru διέσωσε από την οργή των Τούρκων εκατοντάδες Έλληνες και Αρμένιους την ώρα που η Σμύρνη καιγόταν από άκρη σε άκρη. Το όνομα του Ιάπωνα πλοιάρχου είναι δυστυχώς άγνωστο μέχρι στιγμής, καθώς και η λεπτομερής περιγραφή της διάσωσης εξαιτίας γεγονότων όπως η καταστροφή των αρχείων της ιδιοκτήτριας εταιρείας του πλοίου στον Μεγάλο Σεισμό του Κάντο το 1923 και στους βομβαρδισμούς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Οι αμφισβητήσεις
Το ατμόπλοιο, που προερχόταν από τη Σμύρνη, μετέφερε και πολύτιμο φορτίο αξίας συνολικά 200 χιλιάδων λιρών στερλινών, αποτελούμενο από 6 τόνους οπίου και 625 κιλά κοκαΐνης που προοριζόταν για την Αλεξάνδρεια και ανήκε σε δύο Αρμένιους εμπόρους της Σμύρνης. Μόλις κατέπλευσε το πλοίο οι Αρμένιοι έμποροι ζήτησαν να ξεφορτωθεί το φορτίο, όμως ο πλοίαρχος αρνήθηκε να το κάνει προβάλλοντας διάφορες δικαιολογίες. Μετά από πλάγιες προσπάθειες του πλοιάρχου που αποσκοπούσαν στο να αποπλεύσει λαθραία το πλοίο, το ζήτημα κανονίστηκε τελικά με την παρέμβαση του Λιμεναρχείου. Οι έμποροι παρέλαβαν το φορτίο τους και το ατμόπλοιο αναχώρησε.».
Το πρόσθετο φορτίο των περισσότερων από 6 τόνων ναρκωτικών ουσιών γέννησε σκέψεις κατά πόσον η επιβίβαση των προσφύγων στο πλοίο δεν αποτελούσε παρά μία κάλυψη για το υπόλοιπο φορτίο. Αν και την εποχή εκείνη οι ουσίες αυτές ήταν καθ’ όλα νόμιμες, η αξία τους, και κυρίως το ότι ανήκαν σε Αρμένιους και θα μπορούσαν να κατασχεθούν, ήταν ίσως ένας πρόσθετος λόγος που ο πλοίαρχος εμφανίστηκε αρκετά επιθετικός στη συνομιλία του με τους Τούρκους προτού αποπλεύσει από τη Σμύρνη.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Η συγκλονιστική ιστορία που σας περιγράψαμε ξετυλίγεται στο βιβλίο Tokei Maru που συνέγραψαν η Ελένη Ανδρεάδου και ο Ζάχος Σαμολαδάς. Είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα που ξεκινά από την Καγκοσίμα το 1863 και τελειώνει στην ‘Οσακα, το 1931. Μέσα από ιστορικά γεγονότα που ποικίλουν από τον Σινοϊαπωνικό και τον Ρωσοϊαπωνικό πόλεμο, τις ιαπωνικές ναυτικές περιπολίες στη Μεσόγειο στα τέλη του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, την Μικρασιατική καταστροφή και την ηρωική διάσωση Ελλήνων και Αρμενίων στη Σμύρνη το 1922,και φθάνουν στις αναταραχές στην Ασία στη δεκαετία του 1920 ο μύθος του πλοιάρχουν Norito και του πλοίου του ξεδιπλώνεται. Μαζί ξετυλίγονται και οι ιστορίες των ανθρώπων που σώθηκαν από τη βιαιότητα και τη καταστροφή στη Σμύρνη και του πληρώματος,.
Με την υπόθεση να εκτυλίσσεται σε ένα διάστημα 68 ετών και το βιβλίο να παντρεύει την ιστορική έρευνα με τη μυθοπλασία μοιάζει σαν να προσπαθούν να συμπληρωθούν τα κομμάτια ενός ξεχασμένου παζλ. Σε κάθε περίπτωση, οι συγγραφείς πετυχαίνουν να αποτυπώσουν ψήγματα εκείνης της σκληρής εποχής, της εποχής του ξεριζωμού, της προσφυγιάς και του φόβου για το αύριο.
Η ταινία
Η μικρού μήκους ταινία animation του Ζάχου Σαμολαδά, “Tokei Maru” – トケイ丸,ενώνει την ιστορία με τη μυθοπλασία, την Ελλάδα με την Ιαπωνία, σε έναν φόρο τιμής στον άνθρωπο αυτό που προσπερνώντας κώδικες και τον παραλογισμό της βίας, αντιμέτωπος με τη φωτιά, την απάθεια των Δυτικών και τον τρόμο των αθώων, έκανε μια μοναδική πράξη ηρωισμού. Το animation και η σκηνοθεσία είναι του Ζάχου Σαμολαδά, τη μουσική έγραψε ο συνθέτης Ryan Camus που ζει στην Βοστώνη των ΗΠΑ και τη μετάφραση στα Ιαπωνικά έκανε η κυρία Mio Kobayakawa.Η ταινία με διάρκεια 15’ προβλήθηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών στο Καράτσι του Πακιστάν και στο 7ο Διεθνές Φεστιβάλ Ψηφιακού Κινηματογράφου της Αθήνας όπου απέσπασε βραβείο Καλύτερης Ταινίας Animation.
Δείτε εδώ το trailer:
Αντί Επιλόγου
Ασχέτως του κινήτρου που παρακίνησε τον πλοίαρχο να διασώσει τους πρόσφυγες, με την πράξη του έσωσε ανθρώπους που θα έβρισκαν τραγικό θάνατο τη στιγμή που η δύση εθελοτυφλούσε. Το βιβλίο των Ελένης Ανδρεάδου και Ζάχου Σαμολαδά με τίτλο TOKEI MARU που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μπαρμπουνάκης είναι μια πολύ καλή αρχή προσέγγισης ενός πολύ ενδιαφέροντος ιστορικά ζητήματος που ευελπιστούμε να μελετηθεί διεξοδικότερα από τους ειδικούς.
Πηγές:
https://www.stonisi.gr/post/23125/h-apomythopoihsh-toy-tokei-maru-