Μαρτυρίες, μνήμες, οδοιπορικά, καταθέσεις ψυχής που καταγράφουν την αλήθεια για την Μικρασιατική καταστροφή… Το παρακάτω άρθρο είναι αφιερωμένο στα μεγαλύτερα αριστουργήματα της πεζογραφίας με θεματολογία τα τραγικά γεγονότα του ’22.
1. “Μέσα στις φλόγες”, Διδώ Σωτηρίου
Ένα κορίτσι με πλούσια φαντασία ξεκινάει από έναν παραμυθένιο κόσμο για να βρεθεί γρήγορα μπλεγμένη με θύελλες οικογενειακές, πολεμικές, κοινωνικές.
“Τ’ όνομά μου είναι Αλίκη Μάγη. Μα αν βιάζομαι να σας συστηθώ δεν πάει να πει πως είμαι και η κεντρική ηρωίδα. Μια αφηγήτρια είμαι. Οι ήρωες είναι πολλοί και ο καθένας προβάλλει με την ώρα του, γέννημα θρέμμα της ταραγμένης του εποχής.”
Καθώς ο αναγνώστης παρακολουθεί την ιστορία μιας εύπορης οικογένειας από το Αϊδίνι της Μικράς Ασίας, μεταφέρεται στην εποχή εκείνη και ζει την ανέμελη ζωή των Ελλήνων της Σμύρνης πριν από τα γεγονότα, την τραγωδία της Μικρασιατικής καταστροφής και τις πικρές μέρες της προσφυγιάς.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
2. “Αιολική γη”, Ηλίας Βενέζης
Το μυθιστόρημα ανασυνθέτει την ευτυχισμένη ζωή των Ελλήνων στη Μικρασία πριν τη μικρασιατική καταστροφή. Το πλήθος των φανταστικών προσώπων, των εμψυχισμένων φυσικών στοιχείων, των παιδιών και των μεγάλων που συνθέτουν τον κόσμο της Αιολικής γης είναι δοσμένα από το ώριμο ύφος του συγγραφέα με μορφή παραμυθένια, με πληρότητα μαγική. Η Αιολική γη είναι το βιβλίο του χαμένου παραδείσου των παιδικών χρόνων στα παράλια της Μικρασίας και του δραματικού ξεριζώματος από τη γενέθλια γη.
Το μυθιστόρημα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
3. “Το Αϊβαλί η πατρίδα μου”, Φώτης Κόντογλου
Μυστήριο µεγάλο είναι το πώς έρχεται στον κόσµο ο άνθρωπος. Εµένα το γραφτό µου ήτανε να γεννηθώ στην Ανατολή, αλλά η ρόδα της Τύχης, που γυρίζει ολοένα, ξερρίζωσε από τα θεµέλια τον τόπο µου και µ’ έρριξε στην ξενιτειά, σ’ ανθρώπους που µιλούσανε την ίδια γλώσσα µε µένα, πλην όµως που είχανε άλλα συνήθια. Το πουλί το θαλασσοδαρµένο, πώς βρίσκει έναν βράχο µέσα στο πέλαγο και κάθεται και στεγνώνει τα φτερά του, έτσι βρίσκουµαι κ’ εγώ σε τούτα τα χώµατα.
Στα κείµενα αυτού του βιβλίου ο Κόντογλου µιλά για τη λατρεµένη του πατρίδα, το Αϊβαλί. Αναπολεί και καταγράφει γεγονότα και ιστορίες από τη µικρή πολιτεία, όπου έζησε τα νεανικά του χρόνια. Μας µιλά νοσταλγικά για τους ανθρώπους της και µας διηγείται µε αυθόρµητη ειλικρίνεια τις προσωπικές ιστορίες τους.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Διαβάστε περισσότερα για το έργο του Κόντογλου εδώ.
4. “Τα παιδιά της Νιόβης”, Τάσος Αθανασιάδης
Στις πλατιές μυθιστορηματικές συνθέσεις του – Oι Πανθέοι, H αίθουσα του θρόνου, Oι φρουροί της Aχαΐας, Oι τελευταίοι εγγονοί- ο Tάσος Aθανασιάδης αφηγήθηκε την εξέλιξη της νεοελληνικής κοινωνίας από τα τέλη του περασμένου αιώνα ως τις μέρες μας. στα Παιδιά της Nιόβης καταπιάστηκε να εξιστορήσει – με επίκεντρο τη γενέτειρά του Σαλιχλί- τη ζωή του μικρασιατικού Eλληνισμού υπό την τουρκική κυριαρχία και την ελληνική κατοχή ώς το διωγμό από τις εστίες του μετά την αποχώρηση του ελληνικού στρατού.
Το μυθιστόρημα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
5. “Χαμένος Παράδεισος” , Τζαΐλς Μίλτον
Tο βιβλίο είναι μια δυνατή ιστορία καταστροφής, ηρωισμού και επιβίωσης, ειπωμένο με τον ξεχωριστό λόγο που κατέστησε τον Γκάιλς Μίλτον επιτυχημένο δημοσιογράφο και συγγραφέα. Ξετυλίγεται μέσα από τις αναμνήσεις επιζώντων, πολλοί απ’ τους οποίους μιλάνε για πρώτη φορά δημόσια, και τις μαρτυρίες εκείνων που βρέθηκαν στη δίνη μιας από τις μεγαλύτερες καταστροφές της σύγχρονης ιστορίας.
Στις 9 Σεπτεμβρίου 1922, το τουρκικό ιππικό μπήκε στη Σμύρνη, την πιο πλούσια και κοσμοπολίτικη πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Στην πόλη υπήρχε διάχυτος ο φόβος ότι ο νικηφόρος πια τουρκικός στρατός θα ξεσπούσε με παράφορο μένος στους κατοίκους της Σμύρνης.
Η πραγματικότητα όμως διέψευσε και την πιο δυσοίωνη πρόβλεψη. Αυτό που συνέβη τις επόμενες δύο εβδομάδες έχει καταγραφεί ως ένα απ’ τα πιο φρικτά δράματα στην ιστορία του εικοστού αιώνα, το δράμα του ξεριζωμού χιλιάδων προσφύγων, των οποίων το αίμα κυλάει στις φλέβες πολλών σύγχρονων ελληνικών οικογενειών. Σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι έπεσαν θύματα μιας τρομακτικής, σε βιαιότητα και έκταση, καταστροφής.
Το μυθιστόρημα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας.
6. “Οι στάχτες της Σμύρνης”, Ρίτσαρντ Ραΐνχαρντ
Στις 15 Μαΐου 1919, υπό την προστασία του αγγλικού, του γαλλικού και του αμερικανικού στόλου, ο ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στο λιμάνι της Σμύρνης και καταλαμβάνει την πόλη. Η Σμύρνη ήταν το έπαθλο του Έλληνα πρωθυπουργού Βενιζέλου, που είχε τελικά οδηγήσει την Ελλάδα στον πόλεμο, στο πλευρό των Συμμάχων. Μερικοί πίστευαν ότι το επίτευγμα αυτό θα ήταν η απαρχή ενός καινούργιου απλώματος της Ελλάδος. Τριάμισυ χρόνια αργότερα, το όνειρο αυτό έσβυσε. Η προέλαση των Ελλήνων προς τα ανατολικά ανακόπηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ Πασσά στο Σαγκάριο, τον Αύγουστο του 1922. Η τουρκική αντεπίθεση κατάληξε σε νίκη. Τώρα ήταν η σειρά των Τούρκων, αφού εξανάγκασαν τους Έλληνες σε οπισθοχώρηση, να καταλάβουν τη Σμύρνη.
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1922, μέσα στη γενική σφαγή, ξεσπάει και μια τεράστια πυρκαγιά που καταστρέφει τα δυο τρίτα της πόλης.Αυτά είναι τα ιστορικά γεγονότα που ο Ρίτσαρντ Ράϊνχαρντ μυθοποιεί και μέσα στο μύθο του κινεί τους ανθρώπινους χαρακτήρες του. Υπάρχει η οικογένεια Τριγώνη. Είναι εύποροι Έλληνες Σμυρνιοί, που ο ωραίος κόσμος τους είναι μια επαρχιώτικη απομίμηση του ευρωπαϊκού πρότυπου, παρατηρημένου από μακριά. Για το Χρήστο Τριγώνη, η ελληνική απόβαση είναι μια μερική πραγματοποίηση του ονείρου του να δη την αναγέννηση της βυζαντινής αυτοκρατορίας, της Κόκκινης Μηλιάς.
Για τον Αμπντουλλά και τον Κενάν, τους γιους του Χιλμί Πασσά, οι Έλληνες είναι ξεκάθαρα εισβολείς. Ο Κενάν έχει μια απλή απάντηση: ένοπλη αντίσταση, ανυποχώρητη εχθρότητα. Η Σμύρνη, η Αθήνα, η Κωνσταντινούπολη και η Άγκυρα ο Βενιζέλος, ο Μουσταφά Κεμάλ, ο στρατηγός Χατζηανέστης οι μεγάλες μάχες και οι πολιτικές δολοπλοκίες η γεύση της ιστορικής στιγμής, η μεγαλοσύνη και η μικρότητα των ατόμων όλα παρελαύνουν πανοραμικά μέσα στις σελίδες του έξοχου αυτού βιβλίου.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη.
7. “Ιστορία ενός αιχμαλώτου”, Στρατής Δούκας
Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου πρωτοδημοσιεύθηκε το 1929 και είναι μια από τις σημαντικότερες αφηγήσεις της περιπέτειας όσων δεν μπόρεσαν να διαφύγουν έγκαιρα από τη μικρασιατική ακτή το 1922.
Διαβάστε απόσπασμα του βιβλίου εδώ.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
8. “Σαγγάριος”, Δημήτρης Φωτιάδης
Σε μια περισσότερο ιστορική, παρά λογοτεχνική πρόταση, ο Δημήτρης Φωτιάδης εξιστορεί, αναλύει και ερμηνεύει τα γεγονότα που οδήγησαν στην καταστροφή αρχίζοντας από το πώς ο Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος φάνηκε να ανοίγει τον δρόμο για τη ριψοκίνδυνη υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας. Αξιοποιώντας τα πρακτικά της Δίκης των Έξι,το υλικό του Γενικού Επιτελείου Στρατού και τα απομνημονεύματα πολλών πρωταγωνιστών των γεγονότων από Ελλάδα και εξωτερικό, παρακολουθεί τις διπλωματικές διαβουλεύσεις, τις πολιτικές αποφάσεις και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις μέχρι τέλους, δίνοντας έμφαση στην καθοριστική «Μάχη του Σαγγάριου».
Στα ιστορικά ντοκουμέντα προσθέτει και τη δική του,συγκλονιστική μαρτυρία για όσα ανατριχιαστικά είδε και έζησε. Το αποτέλεσμα είναι ένα σαφές, πληροφοριακό και γλαφυρό κείμενο της μοναδικής πένας του Φωτιάδη που συμπληρώνεται από πλούσια εικονογράφηση και κατατοπιστικούς χάρτες, ένα πραγματικά σπουδαίο έργο για την κατανόηση της σύγχρονης ιστορίας μας.
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ζαχαρόπουλος.
9. “Στου Χατζηφράγκου”, Κοσμάς Πολίτης
Εμπνευσμένο από τη Μικρασιατική Καταστροφή, το μυθιστόρημα «Στου Χατζηφράγκου» δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στον Ταχυδρόμο το 1962-3, στην τεσσαρακοστή επέτειο του ολοκαυτώματος της Σμύρνης. Ο τίτλος αναφέρεται σε λαϊκή συνοικία της Σμύρνης, όπου και διαδραματίζονται τα περισσότερα επεισόδια του μυθιστορήματος. Τα πολυάριθμα πρόσωπα είναι, σχεδόν όλα, “καθημερινοί άνθρωποι, με τις καθημερινές έγνοιες και τις μικροχαρές τους”. Κάτω όμως από μια ηθογραφική επίφαση διαφαίνεται ένας εντελώς μοντέρνος χειρισμός του χρόνου και του χώρου, καθώς και η μαστοριά του Πολίτη στο ξετύλιγμα της πλοκής, που συνίσταται σε τέσσερα επιμέρους δράματα υποταγμένα στη μεγάλη εθνική και ανθρώπινη τραγωδία της Μικράς Ασίας.
«Στου Χατζηφράγκου», γραμμένο στα 74 χρόνια του, ο Κοσμάς Πολίτης αναπλάθει με τρόπο παραστατικό την παιδική ηλικία, δείχνοντας τη μεστότητα της ανθρωπιάς του, καθώς και μια ξεκάθαρη ιδεολογική στάση απέναντι στα ιστορικά γεγονότα που περιβάλλουν τα πρόσωπα και τα δράματά τους.
Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εστία.
10. “Η Μάστιγα της Ασίας” , Τζορτζ Χόρτον
Η Μάστιγα της Ασίας αποτελεί μια συγκλονιστική προσωπική μαρτυρία του διπλωμάτη Τζορτζ Χόρτον, που υπηρετούσε ως γενικός πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη τα χρόνια της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ως αυτόπτης μάρτυρας, καταδεικνύει τις οργανωμένες σφαγές των Ελλήνων και των Αρμενίων από τους Τούρκους και την παθητική στάση που κράτησαν οι Μεγάλες Δυνάμεις.
«Η Μάστιγα της Ασίας είναι ένα βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί από όποιον ενδιαφέρεται έστω και ελάχιστα να κατανοήσει τα πολύπλοκα και αποφεύξιμα γεγονότα που οδήγησαν στην καταστροφή της πόλης της Σμύρνης… Η αφήγηση του Χόρτον είναι αξιόπιστη και σημαντική. Ήταν ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας πολλών από τα συνταρακτικά γεγονότα που αφηγείται στο βιβλίο του και είδε με τα ίδια του τα μάτια πολλές πράξεις τρομοκρατίας, ανάμεσά τους τις διώξεις σε βάρος των χριστιανών που ζούσαν στη Μικρά Ασία».
Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας.
BONUS: “Σμύρνη”, Ανθολογία του Θωμά Κοροβίνη.
Το βιβλίο είναι μια αντιπροσωπευτική ανθολόγηση κειμένων που γράφτηκαν για τη Σμύρνη από συγγραφείς όλων των εποχών. Δομημένο σε τέσσερα μέρη παρακολουθεί την πορεία της πόλης μέχρι σήμερα, που η Σμύρνη είναι πλέον ένα σύγχρονο τουρκικό άστυ με ευρωπαϊκό χαρακτήρα, με ενδιάμεσους σταθμούς την περίοδο της μεγάλης της ακμής, με κυρίαρχο το ελληνικό στοιχείο, και την καταστροφή της το 1922.
Η Ανθολογία κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τους συγγραφείς εδώ.
