Η 27η Ιανουαρίου έχει καθιερωθεί διθνώς ως ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος. Το Ολοκαύτωμα ήταν η συστηματική, προγραμματική και κρατική πολιτική πρακτική διώξεων και εξόντωσης περίπου έξι εκατομμυρίων Εβραίων από το ναζιστικό καθεστώς και τους συνεργάτες του. Η λέξη «holocaust» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «ολοκαύτωμα» και σημαίνει κυριολεκτικά «πλήρως καμένη προσφορά θυσίας» σε θεό.
Εκτιμάταιότι από τις 10 Νοεμβρίου 1938 (“Νύκτα των Κρυστάλλων”) μέχρι το πέρας του πολέμου, στα στρατόπεδα εξολόθρευσης θανατώθηκαν, με τουφεκισμό, καταναγκαστική εργασία, απαγχονισμό και δηλητηριώδη αέρια περίπου τρία εκατομμύρια Εβραίων. Δυστυχώς, θύματα δεν υπήρξαν μόνο άνθρωποι Εβραϊκής καταγωγής, αλλά και τσιγγάνοι, ομοφυλόφιλοι και κομμουνιστές.
Συγκεντρώσαμε με αφορμή αυτό, μια λίστα από ταινίες που είναι αφιερωμένες στα θύματα του Ολοκαυτώματος ενώ ταυτόχρονα εξυπηρετούν την ιστορία μεταδίδοντας τις φρικαλεότητες των προηγούμενων γενιών ώστε να μην επαναληφθούν ποτέ στο μέλλον…
1. Λίστα του Σίντλερ
Βρισκόμαστε στο 1939, στη χρονιά της επανατοποθέτησης των Πολωνών Εβραίων στο Γκέτο της Κρακοβίας λίγο μετά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Όσκαρ Σίντλερ, ένας Γερμανός επιχειρηματίας από τη Μοραβία, φτάνει στην πόλη με την ελπίδα να έχει οικονομικές απολαβές από τον πόλεμο. Ο Σίντλερ δωροδοκεί την Βέρμαχτ και τους αξιωματικούς των Ες Ες και έτσι αγοράζει ένα εργοστάσιο για την παραγωγή εφοδίων του στρατού. Χωρίς να γνωρίζει πολλά για το πως να διευθύνει μια επιχείρηση, προσλαμβάνει τον Ιτζάκ Στερν, υπάλληλο του Εβραϊκού Συμβουλίου, ο οποίος έχει επαφές με τους Εβραίους επιχειρηματίες και τους μαυραγορίτες μέσα στο γκέτο. Οι Εβραίοι επιχειρηματίες δανείζουν στον Σίντλερ τα χρήματα για το εργοστάσιο με αντάλλαγμα ποσοστό από τα κέρδη. Ο Σίντλερ προσλαμβάνει μόνο Εβραίους καθώς κοστίζουν λιγότερο αφού οι μισθοί τους πηγαίνουν στους Ες Ες. Οι εργάτες του Σίντλερ επιτρέπεται να βρίσκονται και εκτός του γκέτο και ο Στερν πλαστογραφεί έγγραφα για να διασφαλίσει όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους ως «χρήσιμους» στους Γερμανούς ώστε να τους σώσει από μεταφορά σε στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά και από τον θάνατο.
Το 1993, ο Στίβεν Σπίλμπεργκ μεταφέρει στην μεγάλη οθόνη το σενάριο του Στίβεν Ζαϊλίαν, βασισμένο στη νουβέλα «Schindler’s Ark» του Τόμας Κενάλι, έχοντας στη διάθεση του τρεις σπουδαίους ηθοποιούς, τον Λίαμ Νίσον, τον Ρέιφ Φάινς και τον Μπεν Κίνγκσλεϊ. Ίσως το πιο δημοφιλές φιλμ για το Ολοκαύτωμα, η «Λίστα του Σίντλερ» έλαβε δώδεκα Υποψηφιότητες για Όσκαρ, μεταξύ των οποίων Ά Ανδρικού Ρόλου για την ερμηνεία του Νίσον και Β’ Ανδρικού Ρόλου για τον Φάινς, κερδίζοντας τελικά επτά χρυσά αγαλματίδια, ανάμεσά τους για Καλύτερη Ταινία, Σκηνοθεσία και Διασκευασμένου Σεναρίου. Βραβεύτηκε επίσης με 7 βραβεία BAFTA, αλλά και 3 Χρυσές Σφαίρες.
2. Η Άρνηση
Βασισμένη στο βιβλίο «History on Trial: My Day in Court with a Holocaust Denier», η ταινία αφηγείται την αληθινή ιστορία της δικαστικής μάχης που έδωσε η Ντέμπορα Ι. Λίπσταντ (Ρέιτσελ Βάις) προς τιμήν της αλήθειας, ενάντια στον Ντέβιντ Έρβινγκ (Τίμοθι Σπολ), ο οποίος την μήνυσε για συκοφαντική δυσφήμιση όταν εκείνη τον κατηγόρησε για άρνηση του Ολοκαυτώματος. Βάσει του αγγλικού νομικού συστήματος, στις περιπτώσεις αυτές, η ευθύνη της εύρεσης αποδείξεων βαραίνει τον κατηγορούμενο, άρα η Λίπσταντ και η νομική της ομάδα έπρεπε να αποδείξουν ότι το Ολοκαύτωμα συνέβη όντως. Η Ρέιτσελ Βάις πρωταγωνιστεί σ’ ένα συγκλονιστικό δικαστικό δράμα, μαζί με τους Τίμοθι Σπολ και Τομ Ουίλκινσον.
«Θα ήθελα οι άνθρωποι να κατανοήσουν ότι το Ολοκαύτωμα είναι η πιο αδρά αποδεδειγμένη γενοκτονία στον κόσμο. Δεν μπορεί κανείς να το αρνηθεί. Είναι μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια.»
Ντέμπορα Ι. Λίπσταντ
3. Ο λαβύρινθος της σιωπής
1958, Γερμανία. Κανείς δεν γνωρίζει τι συνέβη στο Άουσβιτς, αλλά και κανείς δε ρωτά για να μάθει. Ένας νεαρός εισαγγελέας, ανακαλύπτει ότι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας ήταν ναζί και δήμιοι των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Πρώην μέλη των Ες Ες είναι τώρα δάσκαλοι, αρτοποιοί, δημόσιοι υπάλληλοι. Κυκλοφορούν ανάμεσα στους ανυποψίαστους συμπατριώτες τους, που νομίζουν ότι οι ιστορίες για τα ολοκαυτώματα και τα βασανιστήρια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν αστικοί μύθοι, ή ακόμη περισσότερο, προπαγάνδα των συμμαχικών δυνάμεων.
Η μεταπολεμική Γερμανία δικάζει για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη,το ναζιστικό παρελθόν της στην εντυπωσιακή δημιουργία του Τζούλιο Ρικιαρέλι, «Ο Λαβύρινθος της Σιωπής» (Labyrinth of Lies). Ο Αλεξάντερ Φέλινγκ υποδύεται τον φιλόδοξο Γερμανό εισαγγελέα που τολμά να οδηγήσει πρώην μέλη των Ες Ες στην πρώτη τους δίκη από Γερμανούς. Χωρίς καλά καλά να το καταλάβει, φέρνει αλυσιδωτές αντιδράσεις σε μια κοινωνία που έρχεται για πρώτη φορά αντιμέτωπη με το πιο φρικτό παρελθόν της…
4. Η ζωή είναι ωραία
Η «Ζωή Είναι Ωραία», αποτελεί ίσως την κορυφαία καλλιτεχνική δημιουργία του Ρομπέρτο Μπενίνι, ο οποίος υπογράφει τη σκηνοθεσία, το σενάριο (μαζί με τον Βιντσέζο Τσέραμι), ενώ κρατά για τον εαυτό και τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο τίτλος της ταινίας προέρχεται από τη φράση του Λέων Τρότσκι. Εξόριστος στο Μεξικό, γνωρίζοντας ότι θα σκοτωθεί από δολοφόνους του Στάλιν, είδε τη σύζυγό του στον κήπο και έγραψε ότι «η ζωή είναι ωραία». Το φιλμ έλαβε εφτά υποψηφιότητες για Όσκαρ, μεταξύ των οποίων Καλύτερης Ταινίας και Σκηνοθεσίας, κερδίζοντας εν τέλει τρία, στις Κατηγορίες: Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, Α’ Ανδρικού Ρόλου για την ερμηνεία του Μπενίνι (ο οποίος το πανηγύρισε δεόντως και δικαίως) και Καλύτερης Μουσικής.
Η υπόθεση της ταινίας -λίγο ή πολύ- είναι στους περισσότερους γνωστή… Ο Γκουίντο, ένας Ιταλός Eβραϊκής καταγωγής, φτάνει σε μια μικρή πόλη της Ιταλίας για να πιάσει δουλειά ως σερβιτόρος στο ξενοδοχείο του θείου του. Ο Γκουίντο είναι αστείος και χαρισματικός, ειδικά όταν γνωρίζει μια δασκάλα, τη Ντόρα. Η Ντόρα όμως, προέρχεται από μια πλούσια, αριστοκρατική, μη εβραϊκή οικογένεια. Η μητέρα της θέλει να καλοπαντρευτεί, αλλά η Ντόρα ερωτεύεται τον Γκουίντο και τη μέρα του γάμου της, κλέβονται. Περνούν αρκετά χρόνια και πλέον το ζευγάρι έχει ένα γιο, τον Τζιοζέ. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος μόλις έχει ξεσπάσει. Ο Γκουίντο, μαζί με το θείο του και το γιο του αναγκάζονται να επιβιβαστούν σ’ ένα τρένο με προορισμό ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Η Ντόρα ζητάει να πάει μαζί τους αλλά δεν της επιτρέπεται. Στο στρατόπεδο, ο Γκουίντο κρύβει τον γιο του από τους Ναζί φύλακες, του δίνει κρυφά φαγητό και προσπαθεί να τον κάνει να μην καταλάβει τι πραγματικά συμβαίνει. Έτσι, τον πείθει ότι το στρατόπεδο είναι απλά ένα παιχνίδι, στο οποίο ο παίκτης που θα καταφέρει να μαζέψει 1.000 πόντους θα κερδίσει ένα τανκ. Του λέει αν κλάψει, παραπονεθεί, ζητήσει τη μαμά του ή πει ότι πεινάει θα χάσει.
5. Αμήν
Η ταινία, η οποία φέρει την υπογραφή του Κώστα Γαβρά σε σενάριο και σκηνοθεσία, εξιστορεί την ιστορία του χημικού Κουρτ Γκερστάιν (Ούλριχ Τουκούρ), υπαρκτό πρόσωπο και αξιωματικός των Ες-Ες που προσπάθησε μάταια να ευαισθητοποιήσει την Καθολική Εκκλησία σχετικά με το Ολοκαύτωμα. Ενώ προμήθευε τα στρατόπεδα συγκέντρωσης με το φονικό Zyklon B, ταυτόχρονα κατήγγειλε τα εγκλήματα, ενημερώνοντας τον Πάπα Πίο ΙΒ΄ ρισκάροντας έτσι την ασφάλειά του και της οικογένειάς του. Στις προσπάθειές του αυτές βρήκε βοήθεια από το νεαρό Ιησουίτη Ρικάρντο Φοντάνα (Ματιέ Κασσοβίτς).
Ο ναζισμός, ένας πανίσχυρος μηχανισμός ολοκληρωτισμού που στιγμάτισε την ανθρωπότητα με την γενοκτονία στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, χρησιμοποιώντας τα μέσα της βιομηχανίας. Το Βατικανό, το απόλυτο σύμβολο θρησκευτικής και πολιτικής εξουσίας, που αρνείται να καταγγείλει τη γενοκτονία φοβούμενο την ρήξη με τους ναζί. Μια ταινία για το Ολοκαύτωμα που σκανδάλισε στη νέα χιλιετία με τον καταγγελτικό της τόνο απέναντι στην ιστορική ευθύνη εκκλησιαστικών και διπλωματικών κύκλων.
6. Πιανίστας
Ο Βλαντισλάβ Σπίλμαν (Άντριεν Μπρόντι), είναι ένας διάσημος Εβραιοπολωνός πιανίστας που δουλεύει στον ραδιοφωνικό σταθμό της Βαρσοβίας. Όμως βλέπει τον κόσμο του να καταρρέει όταν ξεσπά ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, με την εισβολή των Γερμανών στην Πολωνία, τον Σεπτέμβριο του 1939. Αφού ο ραδιοφωνικός σταθμός καταστρέφεται από τις εκρήξεις, ο Βλαντισλάβ επιστρέφει σπίτι του όπου και μαθαίνει ότι η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία έχουν κηρύξει πόλεμο ενάντια στη Γερμανία. Πιστεύοντας ότι ο πόλεμος θα τελειώσει γρήγορα, αυτός και η οικογένειά του γιορτάζουν το γεγονός. Ωστόσο κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής που λαμβάνει χώρα τους επόμενους μήνες, οι συνθήκες διαβίωσης των Εβραίων σταδιακά χειροτερεύουν και τα δικαιώματά τους περιορίζονται. Κάθε οικογένεια επιτρέπεται να έχει ένα ελάχιστο χρηματικό ποσό. Ενώ παράλληλα όλοι πρέπει να φοράνε ένα περιβραχιόνιο με το Αστέρι του Δαβίδ για να ξεχωρίζουν, οφείλοντας παράλληλα να δέχονται αδιαμαρτύρητα διάφορες ταπεινώσεις.
Η ταινία, βασισμένη στο βιβλίο του Wladyslaw Szpilman, δέχτηκε διθυραμβικές κριτικές, κερδίζοντας αρκετά βραβεία, μεταξύ των οποίων και τρία Όσκαρ, στις Κατηγορίες: Καλύτερου Ηθοποιού για τον Έντριαν Μπρόντι, Καλύτερου Διασκευασμένου Σεναρίου για τον Ρόναλντ Χάργουντ και Σκηνοθεσίας για τον Ρόμαν Πολάνσκι.
7. Ida
Το Ida είναι πολωνική δραματική ταινία του 2013, σε σκηνοθεσία Πάβελ Παβλικόφσκι. Το σενάριο έγραψε ο ίδιος ο σκηνοθέτης σε συνεργασία με τη Ρεμπέκα Λίνκεβιτς.
Η ταινία τοποθετείται στην Πολωνία το 1962 και στο επίκεντρό της είναι μια νεαρή δόκιμη καθολική μοναχή, η οποία έχασε τους γονείς της κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η μόνη εν ζωή συγγενής της είναι η θεία της, Βάντα, μία πρώην κομμουνίστρια κατήγορος, η οποία και της αποκαλύπτει πως είναι εβραϊκής καταγωγής. Οι δύο γυναίκες ξεκινούν τότε ένα ταξίδι για να ανακαλύψουν τα ίχνη και τα αίτια θανάτου των γονιών της.
Το έργο απέσπασε πολύ καλές κριτικές και μεταξύ άλλων χαρακτηρίστηκε ως ένα «συμπαγές αριστούργημα» και μια «παράξενα όμορφη ταινία δρόμου» που παράλληλα «περιέχει έναν κόσμο ενοχής, πόνου και βίας». Αν και η ταινία έχει βασιστεί εν μέρει σε ιστορικά γεγονότα, όπως τη Γερμανική Κατοχή, το Ολοκαύτωμα , τον σταλινισμό κ.λ.π κανένα από αυτά δεν αναφέρεται, αλλά όλα κτίζονται μέσω της ατμόσφαιρας που δημιουργεί η ταινία.
8. Η εκλογή της Σόφι
Η ταινία αφηγείται τη ζωή της Σόφι (Μέριλ Στριπ) μιας Πολωνής, που κατάφερε να γλιτώσει από το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς και που προσπαθεί να φτιάξει από την αρχή τη ζωής της. Οι μνήμες όμως την κυνηγούν και τα τραύματα είναι κρυμμένα βαθιά μέσα της. Τα όσα πέρασε στο Άουσβιτς επηρεάζουν και την μετέπειτα ζωή της. Η υπόθεση ξετυλίγεται στη Νέα Υόρκη του 1947. Ένας νεαρός, ο Στίνγκο (Πίτερ Μακ Νίκολ), που φιλοδοξεί να γίνει συγγραφέας, νοικιάζει ένα διαμέρισμα και δημιουργεί σχέσεις με το ζευγάρι που μένει στο επάνω πάτωμα. Είναι η Σόφι κι ένας Αμερικανοεβραίος βιολόγος, που έχει ψύχωση με τις ιστορίες για το Ολοκαύτωμα, ο Νέιθαν (Κέβιν Κλάιν). Ο νεαρός σιγά σιγά αρχίζει να ερωτεύεται την Σόφι, προσπαθώντας ν’ ανακαλύψει τι κρύβει στην ψυχή της. Η γυναίκα ζει τραγικές, αλλά και ευτυχισμένες στιγμές δίπλα στους δυο αυτούς άνδρες.
9. Ο γιος του Σαούλ
Ο γιος του Σαούλ είναι ουγγρική δραματική ταινία του 2015 σε σκηνοθεσία Λάζλο Νέμες και σε σενάριο του ίδιου και της Κλάρα Ρόγιερ.
Ο Σαούλ είναι Ουγγροεβραίος κρατούμενος στο Άουσβιτς και υποχρεωμένος να εργάζεται στο στρατόπεδο βοηθώντας τους φρουρούς σχετικά με την αποκομιδή των πτωμάτων από τους θαλάμους αερίων (Sonderkommando). Μία μέρα, βλέπει ένα νεαρό αγόρι, το οποίο αναπνέει ακόμη, να το πνίγουν οι φρουροί, διατάσσοντας την αυτοψία του για να επιβεβαιωθεί ότι πέθανε. Ο Σαούλ επιμένει να το πάει εκείνος στον γιατρό και του ζητά να μην κάνει αυτοψία, καθώς θέλει να τον θάψει σύμφωνα με τα εβραϊκά έθιμα. Έτσι, ο Σαούλ αναζητά ραββίνο για την ταφή του παιδιού. Παράλληλα, μία μερίδα κρατουμένων σχεδιάζει εξέγερση στο στρατόπεδο, με στόχο την απελευθέρωση. Μετά από αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες για την εύρεση ραββίνου, ο Σαούλ προσεγγίζεται από έναν κρατούμενο, τον Μπράουν, και τον ντύνει με τα ρούχα των Sonderkommandos, για να τον γλιτώσει τον θάνατο. Ένας συγκρατούμενος του Σαούλ, ο Αβραάμ, τον ρωτά γιατί επιμένει τόσο για αυτό το παιδί και ο Σαούλ του απαντά πως είναι ο νόθος γιος του. Την επόμενη μέρα, οι κρατούμενοι εξεγείρονται εναντίον των Ες Ες και δραπετεύουν από το στρατόπεδο. Ο Σαούλ κουβαλά στην πλάτη του τον γιο του και ζητά από τον Μπράουν να πει την προσευχή για να τον θάψει. Τότε ανακαλύπτει πως ο Μπράουν δεν είναι ραββίνος και είπε ψέματα για να σώσει τη ζωή του. Στη συνέχεια, ακούγοντας τους φρουρούς να πλησιάζουν, οι εξεγερμένοι κρατούμενοι μπαίνουν σε ένα ποτάμι. Εκεί, ο Σαούλ δεν αντέχει άλλο το βάρος του παιδιού και το αφήνει στο νερό. Όταν βγαίνουν από το ποτάμι, μπαίνουν σε μια καλύβα στο δάσος και συζητούν την ένταξή τους στην Πολωνική Αντίσταση. Ένα μικρό αγόρι τους ανακαλύπτει και ο Σαούλ το βλέπει και χαμογελά. Το αγόρι φεύγει και ακούγονται οι πυροβολισμοί από τους φρουρούς που πλησιάζουν.
10. Το αγόρι με την ριγέ πιτζάμα
Η ταινία μάς μεταφέρει στην περίοδο του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, όταν ο Χίτλερ και ο γερμανικός στρατός προσπαθούσαν να φτιάξουν το έθνος της «Αρίας φυλής», ποδοπατώντας άλλους λαούς.
Ο Μπρούνο είναι ένα 8χρονο αγόρι που ζει με τον πατέρα του, υψηλόβαθμο αξιωματικό του γερμανικού στρατού, τη μητέρα και την αδερφή του. Ένα παιδί σαν όλα της ηλικίας του, που του αρέσει να παίζει με τους φίλους του και να εξερευνα τον κόσμο. Ο πατέρας ανακοινώνει στην οικογένεια οτι πρέπει να αλλάξουν τόπο να ζουν γιατί αυτο επιβάλλει η δουλειά του.
Στο καινούριο σπίτι στην εξοχή, ο Μπρούνο, αγνοώντας τις προειδοποιήσεις της μητέρας του, αποφασίζει να ανακαλύψει την περιπέτεια στο γειτονικό δάσος. Εκεί, πίσω από ένα συρματόπλεγμα, συναντά ένα αγόρι στην ηλικία του, τον Σμουλ, και μια καταπλητική φιλία γεννιέται,
με απρόβλεπτες όμως συνέπειες… Η απλή σκηνοθετική άποψη αλλά και το λιτό σενάριο δεν εμποδίζουν τον σκηνοθέτη να προκαλέσει συναισθηματική γροθιά στο θεατή, ιδιαίτερα με το σκληρό και απάνθρωπο φινάλε της ταινίας. Παρότι δεν γίνεται ονομαστική αναφορά στο πιο είναι το συγκεκριμένο στρατόπεδο, καταλαβαίνουμε πως πρόκειται για το διαβόητο στρατόπεδο συγκέντρωσης Εβραίων, το Άουσβιτς. Η κτηνωδία του Ναζισμού και η γενοκτονία των Εβραίων ξεδιπλώνεται μέσα από την ιστορία της φιλίας δυο μικρών παιδιών. Οι παιδικές καρδιές γεμάτες αθωότητα, ονειρεύονται τη ζωή και καταστρώνουν τα σχέδιά τους. Οι ενήλικες, όμως, έχουν άλλες προτεραιότητες..
Όλες οι ταινίες που προαναφέρθηκαν παρουσιάζουν τον ανθρώπινο πόνο που προκάλεσαν οι κτηνωδίες του ναζιστικού καθεστώτος. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι, παρά την επιθετική πολιτική των ναζί, τη δεκαετία του ’30 υπήρχε αδράνεια και από τον διεθνή παράγοντα αλλά και από τους ίδιους τους Εβραίους, αφού λίγες χιλιάδες διέφυγαν στο εξωτερικό. Υπήρχε διαδεδομένη η πεποίθηση ότι οι διώξεις θα περιοριζόντουσαν στα μέτρα γκετοποίησης και διαχωρισμού. Είναι όμως βέβαιο ότι το Ολοκαύτωμα δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί αν δεν συμμετείχαν σε αυτό εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που οργάνωσαν, σχεδίασαν, εκτέλεσαν και εξόντωσαν. Η φράση του Πρίμο Λέβι, που επιβίωσε από το Άουσβιτς, είναι χαρακτηριστική:
«Τα τέρατα υπάρχουν, αλλά είναι λίγα για να είναι επικίνδυνα. Οι πιο επικίνδυνοι είναι οι απλοί υπάλληλοι, πρόθυμοι να πιστέψουν και να δράσουν χωρίς να ρωτήσουν τίποτα».
Πηγές
Δέκα ταινίες για την Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος
Ολοκαύτωμα: Ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ιστορία της ανθρωπότητας
