Αντί προλόγου
Η ποίηση, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη μορφή λογοτεχνίας έχει εξυμνήσει και έχει υπηρετήσει τον έρωτα. Τον έρωτα σε όλες τις μορφές και τις διαστάσεις του. Τον έρωτα τον ανικανοποίητο, τον αδελφικό, τον έρωτα προς το θείο, τον πλατωνικό, τον σαρκικό. Έχει μάλιστα, ουκ ολίγες φορές αντιπαραβάλλει τον έρωτα, σαν πηγή της ζωής απέναντι στον θάνατο, αναδεικνύοντάς τον νικητή της άνισης αυτής αρένας. Πλάι στον έρωτα στέκει σαν μια νοητή του συνέχεια, σαν την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος που ολοένα βαθαίνει και απλώνεται η αγάπη. Εξαγνιστική, εξιδανικευμένη, σχεδόν αγγελική ξεπροβάλλει μέσα από τις λέξεις και τους στίχους που ξεκινούν από την αρχαιότητα και αγγίζουν το σήμερα, μέσα από τα λόγια Ελλήνων και ξένων ποιητών. Ο Στρατής Πασχάλης στο ανθολόγιο “του έρωτα και της αγάπης” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, επέλεξε να συμπεριλάβει ποιήματα που απέδωσε στην ελληνική και άλλα Ελλήνων λογοτεχνών διαφόρων εποχών και ρευμάτων, προσφέροντάς μας ένα ποιητικό ερωτικό πανόραμα.
Λίγα λόγια για τα φιλοξενούμενα ποιήματα
Στο ανθολόγιο αυτό φιλοξενούνται καλλιτέχνες που έγραψαν ποίηση ερωτική, ποίηση αγαπητική, δίνοντας μια ευκαιρία στον αναγνώστη να κοιτάξει όλες τις διαφορετικές συναισθηματικές πτυχές, όλες εκείνες τις μορφές που μπορεί να λάβει το ερωτικό φαινόμενο. Ο Αλκαίος που σηματοδοτεί την αρχή του βιβλίου παρακαλά την αγαπημένη του να τον δεχθεί, ώστε να τερματίσει τον πόνο του η λυτρωτική δύναμη του έρωτα. Η Σαπφώ που τον διαδέχεται μιλά για τον πόνο του αποχωρισμού, το ψυχικό σχίσιμο που πυροδοτεί η φυγή της δικής της αγαπημένης. Ο Αρχίλοχος ποθεί θαυμάζοντας, ενώ ο Οβίδιος με αδημονία και ένταση. Ο Οράτιος καλεί το πρόσωπο που αγαπά να ξεπεράσει κάθε φόβο και να αφεθεί. Παρομοίως, ένας άγνωστος Λατίνος ποιητής, καλεί εμάς ν’ αγαπήσουμε και να αναγνωρίσουμε την παντοδυναμία του έρωτα και της σάρκας.
Η Κασσιανή στο γνωστό της τροπάριο, ψέλνει μια αγάπη αφοσιωμένη που ξεπερνά τα στενά και ανθρώπινα όρια του εγώ, την αγάπη προς τον Χριστό και τον Θεό. Δίνεται ολοκληρωτικά στο άυλο και το πνευματικό. Πιστά τα βήματά της ακολουθεί ο Ρουμί που σαν λίγους ύμνησε την ισχυρή αυτή μορφή έρωτα, στην συγκεκριμένη περίπτωση εξιστορώντας την ιστορία του αγνού έρωτα του Μετζνούν (αραβική λέξη που αποδίδεται ως αυτός που έχει χάσει τα λογικά του) και της Λεϊλά, καθιστώντας την ανατολική αυτή παράδοση ένα από τα πιο βαθιά ερωτικά παραμύθια όλων των εποχών. Τη σημασία της αγάπης αναδεικνύει κατά τον Συμέωνα τον μυστικό το πεπερασμένο της ζωής. Της αδελφικής αγάπης ή της φιλικής για την οποία θα τραγουδήσει ύστερα ο Δάντης, έχοντας την Βεατρική στον παράδεισο να τον καρτερά.
Με την μυθολογία στην φαρέτρα τους, ο Guillaume de Mauchaut και ο Pierre de Ronsard θα παραδεχτούν πως ο πόθος δεν μπορεί να κρυφτεί, αλλά μπορεί να αποδειχθεί καταστροφικός- ιδίως, όταν το γήρας και το πέρας πλησιάζουν και αντιπαραβάλλονται με την νεανικότητα, η οδύνη και η συντριβή είναι μονόδρομος. O William Shakespeare θεωρεί τον έρωτα ζωοδόχο και ανανεωτικό. Σύμφωνα με τα λόγια ενός αγνώστου Γάλλου ποιητή ο έρωτας εμφορείται από μια νεανική γοητεία. Ο Χορτάσης δια στόματος της Ερωφίλης του και η δημοτική μας παράδοση κάνουν λόγο για καημούς, για πίκρες και πληγές. Ο έρωτας είναι γλυκόπικρος. Ο έρωτας είναι χαρμολύπη.
Στον αντίποδα στέκεται ο Tristan l’ Hermite που πιστεύει σε μια ανάταση ψυχική, σε μια ανύψωση του ερωτικού υποκειμένου. Πλάι του ο George Gordon Byron ερωτεύεται και αφοσιώνεται στα ιδανικά, στην πατρίδα, στην επανάσταση; Σάμπως ο έρωτας δεν είναι μια επανάσταση; Σάμπως ο έρωτας δεν μας αφυπνίζει; Ο John Keats βλέπει τον έρωτα σαν ιδανικό, και ο Ανδρέας Κάλβος σαν το ωραίον, ο Διονύσιος Σολωμός σαν το ονειρικό, το παραμυθένιο, το αγγελικό. Ο Αλέξανδρος Πούσκιν αντιπαραβάλλει τον έρωτα με την λογική και στον στεφανώνει νικητή. Από την άλλη, ο Heinrich Heine σε ένα από τα πιο συγκλονιστικά ποιήματα που έχουν γραφτεί, απορεί για την διαχωριστική γραμμή μεταξύ παθιασμένης αγάπης και μίσους.
Ο Victor Hugo, πιο ρεαλιστής, παρατηρεί μιαν αγάπη που η μοίρα περιορίζει και δεν επιτρέπει να ανθίσει, μιαν αγάπη δύο ανθρώπων διαφορετικών, με πορείες παράλληλες ευθείες που δεν τέμνονται. Ο Gerard de Nerval πολεμά με το μαράζι, ο Leconte de Lisle με την πίκρα του χωρισμού, ο Maurice Bouchor με την λήθη, ο Jean Lahor με τον θάνατο. Ο Κονσταντίν Μπαλμόν, τολμηρός, ομολογεί τον έρωτά του. Ο Paul Verlain παραδίδεται σε μια έκσταση, αφοσιώνεται. O Stephane Mallarme αναζωογονείται, επιστρέφει στην παιδικότητα, ενώ ο Arthur Rimbaud ενατενίζοντάς τον έρωτα με αισιοδοξία αναγνωρίζει την κυριαρχία του.
Ο Κ.Π. Καβάφης, με μια γεύση ματαιότητας, λαχταρά τα χείλη του απαγορευμένου όπως και η Φαίδρα της Μαρίνας Τσβετάγιεβα εκείνα του Ιππολύτου. Το φιλήδονο, η επιθυμία πορεύεται πλάι στο ιδεατό. O Ephraim Mikhael φθάνει στην θέωση, στον επίγειο παράδεισο, με την σύζευξη, με τον έρωτα τον σαρκικό. Ο Μιλτιάδης Μαλακάσης και ο Γιώργος Σαραντάτης που τον ακολουθεί πιστά αποδίδει στο πρόσωπο που επιθυμεί δυνάμεις ανώτερες, υπερβατικές. Μονάχα που ο δεύτερος θα ξυπνήσει από το όνειρό του. Ο Σεργκέι Γεσένιν διαφοροποιείται μιλώντας για την φιλία, για την αγάπη και τον αποχωρισμό. Ο Κ.Γ. Καρυωτάκης και η Μαρία Πολυδούρη, δυο φιγούρες ενός ανεκπλήρωτου ποιητικού έρωτα θα τραγουδήσουν για την ευεργετική δύναμη της παρουσίας του άλλου, μέσω του οποίου πολλές φορές γνωρίζουμε τον εαυτό μας.
Λίγα λόγια για την κατάστρωση του έργου
Στο ανθολόγιο συνυπάρχουν ποιήματα προερχόμενα από εποχές αλλοτινές. Από την Αρχαιότητα, από την Ρωμαϊκή κυριαρχία, από το Βυζάντιο, τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, μέχρι τους Ρομαντικούς, τους Συμβολιστές, τους νεότερους ποιητές. Η χρονική αυτή έκταση που λαμβάνουν τα ποιήματα αναδεικνύει όχι μόνο την διαχρονικότητα της ποιητικής τέχνης αλλά το γεγονός ότι ο έρωτας από αρχαιοτάτων χρόνων υπήρξε πηγή έμπνευσης και τροφοδότησής της.
Πλάι σε ποιήματα αναγνωρισμένων ποιητών συναντά κανείς ποιήματα παντελώς αγνώστων. Ορισμένα μιλούν για τον έρωτα με ανθρώπινες διαστάσεις, άλλα για τον έρωτα τον θεϊκό, άλλα για τον έρωτα για την μούσα, την τέχνη, την ζωή. Η αγάπη και ο έρωτας μετατρέπεται σε έναν καθρέφτη μέσα από τις διαφορετικές αντανακλάσεις του οποίου βλέπουμε την ανθρώπινη ψυχή και υπόσταση, εν τέλει, ίσως και τον εαυτό μας.
Κάποιες ποιητικές επιλογές διαπνέονται από έντονο λυρισμό και κομψότητα. Κάποια άλλα είναι πιο στυφά, πιο ειρωνικά, πιο σαρκαστικά. Κάποια εξιστορούν αγάπες παθιασμένες και παράφορα πάθη, ενώ άλλα είναι πιο συγκρατημένα και σκεπτικά, με φιλοσοφικούς στοχασμούς γεμάτα. Όλα συγκλίνουν, ωστόσο σε μια παραδοχή, ο έρωτας ή η αγάπη είναι κάτι άφατο, είναι μια κατάσταση περιπετειώδης, συναρπαστική και παραλυτική που οδηγεί στην απώλεια και στην επανεύρευση, στον επανακαθορισμό του εαυτού. Μπορεί να καταλήξει σε πόνο, μπορεί σε ανάταση που μπορεί σε ένωση. Αυτό είναι το ρίσκο που θα πάρει όποιος θέλει να αγαπήσει και να αγαπηθεί.
Λίγα λόγια για το ανθολόγιο
Τα ποιήματα τοποθετημένα εν είδει χρονολογικής σειράς, χωρίζονται μεταξύ τους ανάλογα με τον γράφοντα, κάτι που διευκολύνει τον αναγνώστη να τοποθετηθεί σε αυτά χρονικά και αισθητικά. Όλα αυτά συνοδευόμενα από την εισαγωγή του επιμελούντα συγγραφέα, ποιητή και μεταφραστή Στρατή Πασχάλη που μας χαρίζει μια αρχική εικόνα για το πλάτος του έρωτα και το βάθος της αγάπης. Η ανθολογία με την πολύ καλαίσθητη βιβλιοδεσία και εξωτερική παρουσίασή της μας θυμίζει ένα μικρό τετράδιο, γεμάτο μυστικά και στίχους για αγάπες. Παρά το γεγονός ότι περιλαμβάνει πολλά ποιήματα διαβάζεται εύκολα και η εναλλαγή του τρόπου γραψίματος, του ύψους και του ειδικότερου κάθε φορά περιεχομένου εκπλήττει ευχάριστα. Η γραμματοσειρά είναι ευανάγνωστη και ο αέρας που αποπνέει το βιβλίο μαρτυρά την προσεγμένη οπτική των εκδόσεων Μεταίχμιο.
Αντί επιλόγου
Όπως έχει σημειώσει ο Στρατής Πασχάλης, “ο έρωτας κατά βάση είναι πνευματικό γεγονός. Δεν είναι σεξουαλικό. Το σώμα το παρασύρει η ψυχή. Είχε δίκιο ο Πλάτωνας. Είναι άλλο ο ίμερος και άλλο ο έρως. Ο πόθος δεν προϋποθέτει έρωτα. Ο έρωτας μπορεί να γεννά τον πόθο αλλά ούτε εξαντλείται ούτε ικανοποιείται μόνο απ’ αυτόν. Ζητά κάτι άλλο, πιο ανέφικτο. Και πιο τυραννικό, αν δεν συμβεί. Την ένωση με το άλλο του μισό“. Η ποίηση είναι ο κατάλληλος δρόμος για να γνωρίσουμε, να ξαναβιώσουμε την ένωση αυτή, να ερωτευτούμε, να αγαπήσουμε, να ποθήσουμε.
Με αφορμή την Ημέρα των Ερωτευμένων που δεν εξαντλείται σε μια ημερομηνία, αλλά μπορεί να είναι η καθημερινότητά μας, επιλέξτε να τραγουδήσετε σε αυτούς που αγαπάτε ένα ποίημα. Αν αναζητάτε κάποιο, θα το βρείτε στο ανθολόγιο “του έρωτα και της αγάπης” με επιμέλεια του Στρατή Πασχάλη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
