Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος και η μετά τον Φράνκο Ισπανία, ιδωμένα μέσα από τα μάτια ενός μικρού κοριτσιού, σε μια συναρπαστική, αριστουργηματική ταινία, που συνδυάζει το ρεαλισμό με το φανταστικό, μέσα από έξοχες, συχνά σουρεαλιστικές, εικαστικά πανέμορφες εικόνες.
Πλοκή
Στην έκτη αυτή ταινία του, «Ο λαβύρινθος του Πάνα», στην παραγωγή της οποίας συμμετείχε και ο συμπατριώτης του, Αλφόνσο Κουαρόν, ο Μεξικανός σκηνοθέτης Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, συνδυάζει, με ευρηματικότητα, φαντασία και εκπληκτική δεξιοτεχνία, τον ρεαλισμό με τα στοιχεία του φανταστικού.
Βρισκόμαστε στην Ισπανία στα 1944, στις πιο “σκοτεινές” σελίδες της ισπανικής ιστορίας. Μετά το τέλος του εμφυλίου, ο Φράνκο, με τη βοήθεια των Γερμανών και των Ιταλών φασιστών, καταφέρνει να υπερισχύσει. Η Οφηλία (Ιβάνα Μπακέρο), ένα μικρό κοριτσάκι, φτάνει με την έγκυο μητέρα της, Κάρμεν (Αριάδνη Γκιλ) στο σπίτι του νέου της συζύγου, του εγωιστή και σαδιστή Βιντάλ (Σέρζι Λοπέζ), λοχαγού στο στρατό του Φράνκο, για να γεννήσει το παιδί της. Εκεί η Οφηλία, στην προσπάθειά της να ξεφύγει από τη σκληρή και απάνθρωπη πραγματικότητα (με το λοχαγό Βιντάλ να βασανίζει και να εκτελεί με κυνική αδιαφορία αθώους χωρικούς και αντάρτες), αναζητεί καταφύγιο σ’ ένα λαβύρινθο που ανακαλύπτει κοντά στο απομονωμένο σπίτι τους.
Στον λαβύρινθο βρίσκεται ο κρυμμένος στο μαγικό βασίλειο του λαβυρίνθου Φαύνος, ένα ον, μισός άνθρωπος-μισός τράγος, της αποκαλύπτει πως αυτή είναι η χαμένη για αιώνες πριγκίπισσα, που εγκατέλειψε το υπόγειο βασίλειό της για τον κόσμο των ανθρώπων, όπου και πέθανε, και που τώρα την περιμένουν να επιστρέψει. Ωστόσο θέτει σαν προϋπόθεση για την επάνοδό της στον θρόνο, τρεις δύσκολες δοκιμασίες. Παράλληλα με την ιστορία της Οφηλίας, ο Ντελ Τόρο αφηγείται την ιστορία της υπηρέτριας Μερσέντες (Μαριμπέλ Βερντού) και του γιατρού (Αλεξ Ανγκούλο), δύο ανθρώπων που βοηθούν κρυφά τους εναπομείναντες αντάρτες.
Μια άλλη “Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων”…
Δύο διαφορετικοί κόσμοι που ο Ντελ Τόρο σκιτσάρει με έξοχες, εικαστικά πανέμορφες, με μια δόση σουρεαλισμού, εικόνες. Παράδειγμα οι σκηνές της διείσδυσης της Οφηλίας στο λαβύρινθο του Πάνα-φαύνου: με την Οφηλία, σαν καινούργια «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων», να σχεδιάζει με μια μαγική κιμωλία την πόρτα που της ανοίγει την είσοδο στο λαβύρινθο, όπου συναντά διάφορα φανταστικά όντα, που όμως δεν ανήκουν στην τρομακτική, φρικτή πραγματικότητα του αληθινού, έξω κόσμου -όπως το τέρας που είναι στην πραγματικότητα ο Βιντάλ.
Ο Ντελ Τόρο εστιάζει το ενδιαφέρον του στα παιδιά και τις τραυματικές εμπειρίες τους από τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Εμπειρίες που ο σκηνοθέτης αφηγείται με εξαιρετική μαεστρία μπολιάζοντας τη, συχνά πολύ έντονα, ρεαλιστική πλευρά της ταινίας του με ένα φανταστικό, σουρεαλιστικό υπόβαθρο, που αντλεί από παραμύθια, θρύλους και ιστορίες -όπως εκείνη της «Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων». Μόνο που η δική του «χώρα» δεν ανήκει στον κόσμο του όμορφου, παιδικού παραμυθιού του Λούις Κάρολ αλλά σ’ έναν κόσμο εφιαλτικό, κόσμο επικίνδυνων, υπαρκτών φαντασμάτων, που αντλούν την έμπνευσή τους από τους «σκοτεινούς πίνακες» του Γκόγια.
Σε αντίθεση με την “Αλίκη” του Κάρολ, η μικρή Οφηλία, είναι καταδικασμένη. Η θέληση της να βοηθήσει την υπηρέτρια που συνεργάζεται με τους αντάρτες, ούσα ορφανή από πατέρα και ανεπιθύμητη από τον πατριό της, η αγάπη της για τη μητέρα της και τον αγέννητο αδελφό της είναι αυτοί οι παράγοντες που την καθοδηγούν. Παράλληλα, η νεαρή Οφηλία που ζει σε ένα κόσμο απάνθρωπο, “χάνεται” μέσα στο δικό της παραμύθι. Ένα παραμύθι στο οποίο η ίδια είναι πριγκίπισσα και το οποίο πρέπει να έχει καλό τέλος…
Ένα λαβύρινθος με σκηνικό θανάτου
Ο «Λαβύρινθος του Πάνα» είναι μια ιστορία τρόμου από το χώρο του φανταστικού, φτιαγμένη με σύγχρονα χολιγουντιανά υλικά και τοποθετημένη τεχνηέντως στον ομφαλό ενός ιστορικού και πολιτικού δράματος. Είναι ένα φιλόδοξο, αινιγματικό και κάποιες στιγμές χαοτικό, παραμύθι για την παιδική ηλικία και το τέλος της αθωότητας, με φόντο το τέλος του ισπανικού Εμφυλίου και την επικράτηση του φρανκισμού. Ο Μεξικανός σεναριογράφος και σκηνοθέτης της ταινίας λέει για τον φασισμό:
«Ο φασισμός είναι πάνω απ’ όλα μια μορφή διαστροφής της αθωότητας και της παιδικότητας. Αντιπροσωπεύει τον απόλυτο τρόμο και είναι ένα ιδανικό θέμα μέσω του οποίου μπορείς να διηγηθείς ένα παραμύθι για μεγάλους»
Ο «Λαβύρινθος του Πάνα» είναι ένα αλληγορικό ταξίδι μύησης στη ζωή σε ένα γκρίζο και σκοτεινό σκηνικό θανάτου. Είναι το βλέμμα που αντικρύζει έναν κόσμο μοιρασμένο στα δύο: στο φως (η μέρα, που είναι μουντή, στις αποχρώσεις του γκρίζου της στολής των φαλαγγιτών του Φράνκο) και στο σκοτάδι (ο κόσμος του ενστίκτου, στον οποίο βασιλεύει ο τραγόμορφος Πάνας, όπου δεν υπάρχουν όρια ηθικής).
Οι χώροι και τα πρόσωπα δημιουργούν συμμετρία (φως – σκοτάδι, η υποταγμένη Κάρμεν και η ανυπότακτη υπηρέτρια του Βιντάλ, ο «ταυρομάχος» Βιντάλ και ο «Μινώταυρος» Πάνας) γιατί ο Ντελ Τόρο βλέπει την πραγματικότητα και τη φαντασία ως συγκοινωνούντα δοχεία.
Το τέλος που δικαιώνει
Έτσι, η Οφηλία μέσα από τα συνεχή εμπόδια, με την οποία την φέρνει αντιμέτωπη ο πατριός της, αλλά και με τις δοκιμασίες στον παραμυθένιο κόσμο που είναι το καταφύγιό της, μαθαίνει πως ο κόσμος είναι σκληρός και πως ο άνθρωπος βρίσκει το νόημα της ζωής μέσα από τον πόνο. Ωστόσο το τέλος τη δικαιώνει:
Και λέγεται ότι η πριγκίπισσα επέστρεψε στο βασίλειο του πατέρα της. Ότι βασίλευσε εκεί με δικαιοσύνη και καλή καρδιά για πολλούς αιώνες. Ότι την αγαπούσε ο λαός της. Και ότι άφησε πίσω της μικρά ίχνη από τον χρόνο της στη γη, ορατά μόνο σε εκείνους που ξέρουν πού να ψάξουν.
Guillermo Del Toro’s Pan’s Labyrinth: 10 Most Memorable Quotes
