Αντί Προλόγου
Σε λίγες μέρες είναι η επέτειος από τον θανάτου του κατά κόσμον Πάρη Ταβελούδη, που αν σαν όνομα σας ακούγεται άγνωστο δεν θα μας κάνει εντύπωση. Έκανε την εμφάνισή του στα γράμματα με το ψευδώνυμο Κοσμάς Πολίτης. Το όνομα αυτό έμελλε να τον ακολουθήσει μέχρι το τέλος της ζωής του και να τον καταστήσει έναν από τους πιο γνωστούς λογοτέχνες του αθηναϊκού καλλιτεχνικού στερεώματος της γενιάς του ’30. Αν και το αδιαμφισβήτητα πιο γνωστό του έργο είναι το μυθιστόρημα “Eroica” εμείς σήμερα θα περιηγηθούμε στο πρωτόλειό του. Ας περιδιαβούμε, λοιπόν, το Λεμονόδασος, το πρώτο βιβλίο του Κοσμά Πολίτη.
Λίγα λόγια για την πλοκή
Η ιστορία που έχει την μορφή μια ημερολογιακής εξιστόρησης εκκινεί με τον πρωταγωνιστή, αρχιτέκτονα Παύλο Αποστόλου να βρίσκεται στους Δελφούς. Ο τελευταίος έχει επισκεφθεί τον ναό των Δελφών προκειμένου να τον μελετήσει από επιστημονικό και επαγγελματικό ενδιαφέρον, να τον αφουγκραστεί και να τον σχεδιάσει. Εκεί, ο ήρωάς κατά τύχη συναντιέται με μια παρέα γνωστών του από την Αθήνα, μεταξύ των οποίων η Βιργινία Δροσινού ή Βίργκω, με την οποία δεν είχε συναναστραφεί στο παρελθόν. Η νεαρή δεσποινίδα θα τον έλξει εξαρχής και ανάμεσά τους θα δημιουργηθεί μια προσιδιάζουσα σε φλερτ αντιπαράθεση. Για την λήξει εκείνη, θα τον καλέσει να την επισκεφτεί στον Πόρο όπου θα γνωρίσει το Λεμονόδασος και θα γευτεί τους καρπούς των μαγευτικών του ιδιοτήτων.
Από εκείνη τη στιγμή η ζωή του θα μετατραπεί σε ένα δίπολο τοπικό και συναισθηματικό. Από την μια πλευρά, η Αθήνα της δεκαετίας του ’30 που μετατρέπεται σταδιακά σε μεγαλούπολη. Από την άλλη το ησυχαστήριο του Πόρου. Αφενός η επιθυμία του για την γυναίκα εκείνη και αφετέρου οι δικές της επιλογές, η ηθική της εποχής και οι δικές του ανασφάλειες και αβεβαιότητες. Στο μεταξύ κάνει την εμφάνισή του και ένα δεύτερο ερωτικό σκίρτημα που λήγει σχεδόν προτού προλάβει να ολοκληρωθεί. Το αν θα καταφέρει να διαχειριστεί όλη αυτή την κατάσταση ή θα καταρρεύσει αυτός και τα αισθήματά του μαζί της είναι κάτι που θα ανακαλύψει ο αναγνώστης ή ο ίδιος θα ερμηνεύσει.
Λίγα λόγια για την γραφή
Ο συγγραφέας αν και τυπικά εντάσσεται στη γενιά του ’30 δεν μένει ασυγκίνητος στις αλλαγές που συντελούνται σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρασύρεται από το κίνημα του συμβολισμού, τον αγκαλιάζει μαζί με τον ρομαντισμό και μια έκδηλη τάση για μοντερνισμό. Αξιοποιεί το δυνατό χαρτί του ρομαντισμού, αυτό του μυστικισμού, αλλά και αυτό του μοντερνισμού του οποίου χαρακτηριστικό είναι ο εσωτερισμός. Ο ήρωας επιδίδεται σε εσωτερικούς διαλόγους και ξετυλίγει σταδιακά τις μύχιες σκέψεις του. Ο συγγραφέας του δίνει αυτή την ελευθερία. Ταυτόχρονα είναι λιτός, αποφεύγει τις μακρόσυρτες και κουραστικές περιγραφές. Επιδιώκει να μην χρωματίζει ηθικά τις απόψεις που εκφέρουν οι πρωταγωνιστές, να παραμένει αμέτοχος και ουδέτερος. Αποτύπωσε με ευφράδεια την εσωτερική πάλη του Παύλου, χωρίς να γύρει προς καμιά πλευρά. Αυτό προδίδει την συγγραφική του δεινότητα, ήδη από αυτή την νεαρή του ηλικία.
Μέσα στο Λεμονοδάσος ο Κοσμάς Πολίτης αξιοποιεί άλλοτε ρητά και άλλοτε μυστικά μια τεράστια ποικιλία ευρωπαϊκών έργων, από τον Σαίξπηρ και τον Γκαίτε έως τον Φλωμπέρ και τον Πλάτωνα Ροδοκανάκη, αλλά και ανατολίτικα έργα, όπως τα «Ρουμπαγιάτ» του Ομάρ Καγιάμ, μέσω της δυτικής πρόσληψής τους. Παράλληλα, αν μελετήσει κανείς σε βάθος το έργο του ξεπηδά η ένταξη του συγγραφέα στο ρεύμα του θεοσοφισμού, που έχει κακή σχέση με την ύλη, την οποία θεωρεί αντίβαρο στο πνεύμα και προσπαθεί να τη μειώσει, να την εξαφανίσει.
Λίγα λόγια για το νόημα
Το έργο του λειτουργεί κάπως αντισταθμιστικά σε σχέση με τη ζωή του γράφοντος . Πίσω από αυτήν τη θεματική του μεγάλου ανεκπλήρωτου έρωτα υπάρχει μια κοσμοθεωρία. Δεν πρόκειται απλά για μια ρομαντική ιστορία. Είναι ένα έργο που μέσα του κυοφορεί σημαντικά σύμβολα, όπως το δάσος, ο τόπος της ψυχής, ο τόπος της γυναίκας. Σε αυτό το σημείο ο αναγνώστης πρέπει να διεισδύσει σε αυτό το πολυδιάστατο έργο για να βρεθεί ενώπιον στον βαθύτερο εαυτό του, να εισέλθει στο σκοτάδι, που είναι το σκοτάδι της ψυχής, γιατί μόνο μέσα από το σκοτάδι θα δει το αληθινό φως, το άυλο. Το Λεμονοδάσος διαβάζεται και σαν μια απεικόνιση των δυσκολιών του σύγχρονου έρωτα, ταυτόχρονα όμως απλώνει το δίχτυ υπαινιγμών προς μυστικά βάθη, όπως αναφέρει η Αγγέλα Καστρινάκη.
Αντί Επιλόγου
Σύμφωνα με την Αγγέλα Καστρινάκη, ο Κοσμάς Πολίτης πέτυχε ευθύς εξαρχής το μεγάλο έργο. Αναμειγνύοντας υλικά ποικίλων προελεύσεων, πέτυχε στην απόσταξη καθαρό χρυσάφι (…) Το ταξίδι για το χρυσόμαλλο δέρας αποδείχτηκε ένα ταξίδι σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή λογοτεχνία, στους μύθους και στα σύμβολα του ανθρώπινου πολιτισμού. Ο γοητευτικότερος διάπλους στη μεγάλη τέχνη. Αυτό το βιβλίο είναι πολλά περισσότερα από μια ρομαντική ανακάλυψη, αλλά μια ωδή στην ανακάλυψη του εαυτού που συντελείται στα χρόνια της νεότητας κατά κόρον, αλλά όχι αποκλειστικά. Για αυτό το λόγο, το Λεμονόδασος θα είναι πάντα το καταφύγιο όσων αναζητούν το άυλο και το φωτεινό και το κρυφό εκείνο διαμάντι της ελληνικής λογοτεχνίας.
Πίστεψέ με, ο χωρισμός μας είναι το μόνον μέσον να διατηρήσομε ακέραιο τον έρωτά μας. Είναι ο μόνος τρόπος να μείνω με πιστοί στην ανάμνησή του, έστω και ασυνείδητα, στην ανάμνησή του που θα σελαγίζει σαν φωτεινό μετέωρο στον άγνωστο ουρανό του μέλλοντος μας.
