Στην ανακοίνωση με αφορμή το θάνατό του του ΕΜΣΤ θα διαβάσουμε: «Στο έργο του η ορθόδοξη αγιογραφία εμπλουτίστηκε με στοιχεία από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό και τα ιαπωνικά μάνγκα, για να αποτυπώσει ως επί το πλείστο σύγχρονες, έντονα δραματοποιημένες σκηνές πολιτικών συγκρούσεων και κοινωνικών αγώνων». Όντως ο Στέλιος Φαϊτάκης υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους Έλληνες ζωγράφους που με παρρησία αποτύπωσε στο έργο του την ιστορική συνέχεια, τους κοινωνικούς αγώνες, την άνθηση της τεχνολογίας, κοινώς όλα τα γεγονότα που μας ταρακούνησαν στο τέλος του 20ου και τις αρχές του 21ου αιώνα. Με αφορμή το θάνατό του ετοιμάσαμε ένα αφιέρωμα στην τέχνη του, σε κάθε πτυχή της, στη ζωή και τη μοναδικότητα ενός ανθρώπου και δημιουργού που μας άφησε νωρίς.
Με αφορμή τη συμμετοχή της στην ομαδική εικαστική έκθεση με τίτλο “Τραύματα: το πιο ΒΑΘΥ σου ΤΡΑΥΜΑ”, που διοργανώνεται από το Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών, συνομιλούμε με την εικαστικό Ρωξάνη Γιάννου.
Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους γλύπτες του 20ου αιώνα. Τα γλυπτά του είναι γνωστά σε όλο τον κόσμο και απεικονίζουν τα ανθρώπινα πάθη, τις ανθρώπινες αδυναμίες, με τρόπο ρεαλιστικό.
Στο σημερινό μας αφιέρωμα σάς παρουσιάζουμε τη ζωή και το έργο ενός σημαντικού ζωγράφου και αγιογράφου της μεταπολεμικής Ελλάδας, τον Ράλλη Κοψίδη. Ο Κοψίδης, γεννημένος το 1929, ήταν Λημνιός καλλιτέχνης με καταγωγή από την Ανατολική Θράκη. Φοίτησε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Αλεξανδρουπόλεως και από το 1949 και για τέσσερα χρόνια σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στο εργαστήριο του Ανδρέα Γεωργιάδη, εγκατέλειψε όμως τελικά τις σπουδές του. Από το 1953 έως το 1959 μαθήτευσε κοντά στον Φώτη Κόντογλου, ο οποίος εξελίχθηκε σε μέντορά του και τελικά συνεργάστηκαν στην εικονογράφηση εκκλησιών (π.χ. στην αγιογράφηση της Καπνικαρέας).
Η Μικρασιατική Καταστροφή υπήρξε αδιαμφισβήτητα ένα ιστορικό γεγονός που σημάδεψε ανεξίτηλα την ελληνική αλλά και την παγκόσμια ιστορία. Όπως κάθε σημαντικό γεγονός, έτσι και εκείνη αποτυπώθηκε με γλαφυρότητα στα έργα τέχνης των καλλιτεχνών, ζωγράφων και γλυπτών, Μικρασιατών και μη, καλλιτεχνών που βίωσαν την καταστροφή και τον ξεριζωμό ή που συγκινήθηκαν από τις δραματικές συνέπειές της. Ακολουθούν ορισμένα χαρακτηριστικά έργα των δημιουργών αυτών.
Με αφορμή τη γέννηση σαν σήμερα του “πατέρα” ενός από τα πιο αγαπημένα βιβλία μικρών και μεγάλων του «Μικρού Πρίγκιπα» σας παρουσιάζουμε σήμερα ένα ζωγραφικό αφιέρωμα στο αγαπημένο αυτό ανάγνωσμα που από το 1900 και εξής μιλάει στις ψυχές τόσων ανθρώπων.
Τον Απρίλιο του 1943, λίγο μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, ο 43χρονος Saint-Exupéry έσπρωξε τα χειρόγραφα και τα σχέδια του Μικρού Πρίγκιπα σε μια καφέ χάρτινη σακούλα, δίνοντάς τα στη φίλη του Silvia Hamilton — «Θα ήθελα να σας δώσω κάτι υπέροχο», της είπε, «αλλά αυτό είναι το μόνο που έχω». — και αναχώρησε για το Αλγέρι ως στρατιωτικός πιλότος με την Ελεύθερη Γαλλική Αεροπορία. Ήταν οκτώ ετών πάνω από το όριο ηλικίας για πιλότους σε τέτοιες μοίρες, γι’ αυτό αιτήθηκε την εξαίρεσή του μέχρι που τελικά τού χορηγήθηκε από τον στρατηγό Ντουάιτ Αϊζενχάουερ. Στις 31 Ιουλίου 1944 έφυγε για μία αποστολή, από την οποία έμελλε να μην επιστρέψει ποτέ.
Ο Μακάβριος χορός ή αλλιώς ο χορός του θανάτου αποτελεί τμήμα μιας καλλιτεχνικής παράδοσης που αποτύπωσε εικαστικά και λογοτεχνικά τον πικρό στοχασμό για την εξουσία του θανάτου, επίκαιρος στις μέρες μας ενόψει της πανδημίας που επί μακρόν μαστίζει τον πλανήτη. Στα έργα αυτά οι ασθένειες που πήραν διαστάσεις επιδημίας και άλλοτε πανδημίας αποδόθηκαν ως στρατοί σκελετών που εισβάλλουν αιφνίδια και απρόβλεπτα στις ζωές των ανθρώπων, θυμίζοντάς τους το αναπόδραστο της μοίρας τους, τον ευάλωτο και πρόσκαιρο χαρακτήρα της ύπαρξης.
Ένας από τους πιο σημαντικούς τομείς κοινωνικής παρέμβασης είναι ο πολιτισμός. Κάθε λογής κοινωνικά μηνύματα, κάθε είδους κοινωνική εξέλιξη, πριν φτάσουν να αποτελέσουν σημείο παρέμβασης του κράτους μέσα από τη νομοθεσία, ή πριν ακόμα αναγνωριστούν από επίσημους φορείς, αναπτύσσονται και διαδίδονται μέσα από έργα τέχνης. Ακριβώς αυτό προσπαθεί να κάνει και η Queer art, να διαδώσει την διαφορετικότητα, την ανεκτικότητα, την ισότητα και την ελευθερία της έκφρασης.
Τι είναι όμως η Queer Art και γιατί υπάρχει;
Από τον Tennessee Williams στον David Hockney, και από τον Rainer Werner Fassbinder στον Andy Warhol, για δεκαετίες οι LGBT ιστορίες που είχαν μια κάποια αντιπροσώπευση στην τέχνη ήταν κυρίως αυτές των γκέι αντρών. Ιστορίες, οπτικές και εκφράσεις εκείνων που είχαν πρόσβαση στα μέσα, αυτών που είχαν ήδη κάποιο επίπεδο ορατότητας. Στις δεκαετίες του 80 και του 90, μεσούσης της κρίσης του ΑIDS, μιλούσαμε κυρίως για ‘γκέι τέχνη’. Είχαμε ομάδες ακτιβιστών/καλλιτεχνών όπως οι Gran Fury, είχαμε τον Derek Jarman στο σινεμά, τον Tony Kushner στο θέατρο, τον Keith Haring στις εικαστικές τέχνες. Και πάλι, οι LGBT εμπειρίες που κατείχαν περίοπτη θέση στην τέχνη ήταν σχετικά περιορισμένες.
Κάτι όμως αρχίζει να αλλάζει την τελευταία δεκαετία – ο τρόπος που βλέπουμε, κατανοούμε και αναγνωρίζουμε την αντιπροσώπευση της LGBT κοινότητας στις τέχνες. Αλλάζει και ο τρόπος που μελετάμε την ιστορία της τέχνης. Σήμερα, ακόμα και όταν μιλάμε για τις δεκαετίες του 80 και του 90, αναγνωρίζουμε καλλιτέχνες και έργα, όχι μόνο βάσει μίας συγκεκριμένης ταυτότητας (γκέι τέχνη), αλλά με μία πολύ περισσότερο ευρεία έννοια. Μιλάμε για queer τέχνη, για την καλλιτεχνική έκφραση όλων εκείνων που ήρθαν σε σύγκρουση και προκάλεσαν το στάτους κβο της ετεροκανονικότητας. Όταν μιλάμε για queer τέχνη, εννοούμε όλους εκείνους τους καλλιτέχνες και τα έργα, με ξεκάθαρη LGBT θεματολογία ή και όχι, που κατάφεραν να ταράξουν τα νερά και να αμφισβητήσουν ταμπέλες, στεγανά και πολιτικές ατζέντες. Και κυρίως, τέχνη που έφερε στο προσκήνιο μια περισσότερο διαθεματική προσέγγιση, μιλώντας όχι μόνο για τη σεξουαλικότητα, αλλά και για το φύλο εν γένει, για τις φυλετικές και εθνικές ταυτότητες, για το ταξικό σύστημα, για την εκπαίδευση. Σήμερα, η ορατότητα, η αναγνώριση και η λογοκρισία ίσως να είναι λιγότερο πιεστικά ζητήματα σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες. Ωστόσο, για πολλούς συγχρόνους καλλιτέχνες, queer είναι μια έννοια που συνδέεται λιγότερο με την προσωπική ταυτότητα, και περισσότερο με τη συστηματική αποδόμηση της καταπιεστικής κανονικότητας. Η queer τέχνη έχει να κάνει με τον τρόπο που βλέπουμε, δημιουργούμε και εκφραζόμαστε με το ίδιο μας το σώμα. Έχει να κάνει με το πλαίσιο με το οποίο εξερευνούμε τις κοινωνικές δομές γύρω μας, όπως είναι το φύλο, η σεξουαλικότητα και η φυλή.
Οι Έλληνες δημιουργοί της τρίτης δεκαετίας του 20ου αιώνα προσπάθησαν να προσδιορίσουν μια τέχνη ελληνική συνενώνοντας την ελληνική παράδοση (κλασική, βυζαντινή, λαϊκή) με τις ευρωπαϊκές διατυπώσεις όχι μόνο στα εξωτερικά γνωρίσματα, αλλά και στα εσώτερα και πνευματικά. Μεταξύ αυτών και ο γεννηθείς το 1889 Μιχάλης Τόμπρος που έμελλε να χαράξει την ατομική του καλλιτεχνική πορεία, δίνοντας στο παραπάνω εγχείρημα απαντήσεις προσωπικές.
Λίγα βιογραφικά στοιχεία
Ο Μιχάλης Τόμπρος γεννήθηκε στη Νεάπολη συνοικία της Αθήνας στις 25 Νοεμβρίου 1889. Ήταν ο μοναδικός γιος του κρητικής καταγωγής γεννημένους το Κόρθιο της Άνδρου μαρμαροτεχνίτη Θεοδώρου Τόμπρου και της επίσης Ανδριώτισσας Μαργαρίτας το γένος Ραμούνδου.
Είχε την πρώτη του επαφή με τη γλυπτική στο εργαστήρι του μαρμαρογλύπτη πατέρα του. Το 1903 γράφτηκε στο Σχολείο των Τεχνών, όπου σπούδασε γλυπτική με τον Γεώργιο Βρούτο και για μικρό χρονικό διάστημα με τον Λάζαρο Σώχο. Παρακολούθησε επίσης μαθήματα σχεδίου από τους Δημήτριο Γερανιώτη, Αλέξανδρο Καλλούδη και Γεώργιο Ιακωβίδη, ενώ παράλληλα εργαζόταν στο εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής του Ν.Μ. Περάκη. Αποφοίτησε από το Σχολείο Τεχνών το 1909 και το 1910 άνοιξε εργαστήριο στην Αθήνα. Το 1914, με υποτροφία του κληροδοτήματος Γ. Αβέρωφ, πήγε στο Παρίσι, όπου σπούδασε στην Ακαδημία Ζυλιάν κοντά στους Ανρί Μπουσάρ και Πωλ Λαντόφσκι. Δουλεύοντας τον πηλό στην πόλη όπου κάθε ζωντανή ωραιότητα, μαραμένη από την αρχαιολογία, είχε απομακρυνθεί στα μουσεία, κατάλαβε ότι το μάθημα των επαναστατών καλλιτεχνών που είναι συγκεντρωμένοι στο Παρίσι ήταν γόνιμο γιατί βοηθούσε τη γνήσια ανάπτυξη του.
Μετά την επιστροφή του, το 1919, διορίστηκε έκτακτος καθηγητής στην τακτική έδρα πλαστικής της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Ε.Μ.Π. Πραγματοποίησε διάφορα ταξίδια, μεταξύ των οποίων στην Ολυμπία, όπου μελέτησε τα γλυπτά του ναού του Δία, και στο Παρίσι. Το 1925 επισκέφθηκε για τέταρτη φορά το Παρίσι και παρέμεινε ως το 1928. Η παραμονή του αυτή στη γαλλική πρωτεύουσα υπήρξε πλούσια σε εκθεσιακή δραστηριότητα και ιδιαίτερα γόνιμη, καθώς ήρθε σε επαφή με την καλλιτεχνική πρωτοπορία. Την περίοδο 1933-1934 εξέδωσε τον 20ό Αιώνα, το πρώτο αμιγώς εικαστικό περιοδικό στην Ελλάδα. Το 1938 διορίστηκε τακτικός καθηγητής στο Β΄ εργαστήριο γλυπτικής της Σχολής Καλών Τεχνών, όπου δίδαξε ως το 1960, ενώ από το 1957 ως το 1959 διετέλεσε διευθυντής. Το 1967 η Ακαδημία Αθηνών του απένειμε το Αριστείον Καλών Τεχνών και τον επόμενο χρόνο τον εξέλεξε μέλος της.
Αριστερά: Δύο φίλες, 1929 Κέντρο: Θέμα θαλασσινό, (1950) Δεξιά: Χοντρή καθισμένη γυναίκα, 1948
Ο καλλιτέχνης
Όπως σημειώνει ο Παλαμάς: “Βλέπει προς ύψη οριζόντων με την κεφαλήν προς τα άνω, εντόνως, σχεδόν αποτόμως ορθούμένη, με προτεταμένο το στήθος και όταν ακόμη σας ατενίζει δεν σας παρατηρεί ακριβώς ειπείν• φαίνεται συχνά-πυκνά ως να απασχολεί την προσοχή του υπεράνω ημών κάποιος κόσμος ιδεών, μη συμπυκνωθής ακόμη και ως εν καταστάσει φωτονεφέλης διατελών ρέπει προς την συζήτηση, έτοιμος είναι προς αντίρρηση • δεικνύει αντιπάθεια προς τα αισθητικά εκ του προτέρου δόγματα από το φόβο ότι τα αυτά δύνανται μάλλον επιβλαβώς να ενεργήσουν επί του καλλιτεχνικού και να δεσμεύσουν την ελεύθερη ανάπτυξη της ιδιοφυΐας• και όμως ο φόβος αυτός δεν είναι ακριβώς ειπείν ή τρόπος εκδήλωσης της ιδεολογικής τάσεως του καλλιτέχνου. Ενθυμίζει και ο τρόπος ούτως, πλην άλλων, πόσον και ανέκαθεν και επί των ημερών ημών εντονότερος ίσως ο δημιουργικός νους και το κριτικό πνεύμα συνυπάρχουν και συνεργάζονται όσον και αν έχουν αμφότερα τα στοιχεία αυτά αρκούντως καθαράν συνείδηση της συνύπαρξης και συνεργασίας αυτής.
Ως δημιουργός Μιχάλη Τόμπρος από την αρχή της σταδιοδρομίας του αγωνίζεται να υπερβεί την ακαδημαϊκή παράδοση και να στραφεί στις πιο σύγχρονες κατευθύνσεις. Εκβίασε τη ζωή και μπήκε στον αγώνα της τέχνης με τη δύναμη του νεανικού του ονείρου: ονειρεύτηκε να επιστρέψει σαν άνθρωπος του 20ου αιώνα στην Ελλάδα του 20ου αιώνα φέροντας μία πλαστική ελληνική και μαζί συγχρονισμένη, σύμφωνη με την ατμόσφαιρα της σημερινής Ελλάδας.
Το έργο του
Αινιγματικός, αλλά βαθύτατα καλλιεργημένος, με ανόθευτο τον αυθορμητισμό, υποταγμένος αυστηρούς κανόνες, έχει γίνει τέλεια κάτοχος των εκφραστικών μέσων, ύστερα από επίμονες αναζητήσειςς και έχει δημιουργήσει μία τέχνη προσωπική. Το έργο του είναι πλατύ και πολύμορφο: ανδριάντες, μνημεία, επιτάφια, ηρώα, προτομές, συνθέσεις, ανάγλυφα. Υπήρξε εξαρχής πρωτοπόρος και φρόντιζε πάντα να ανανεώνεται σύμφωνα με τον Σπύρο Παναγιωτοπούλο.
Ο γλύπτης κινείται σε δύο κατευθύνσεις: μία νεορεαλιστική και μία που δίνει έμφαση στα καθαρά, πλαστικά στοιχεία με αναγωγές στα αιγαιοπελαγίτικα και αρχαϊκά ειδώλια, δουλεύοντας τα έργα του τόσο παραστατικά, όσο και αφαιρετικά. Τη στιγμή που πολλοί Έλληνες γλύπτες οργανώνουν τα παγερά έργα τους με την στείρα γνώση της ανατομίας και θεωρούν για μόνο στοιχείο τέχνης τα τυχαία εφέ του πηλού και την επιδερμική φλυαρία, ο Τόμπρος εμψυχωμένος από τη νέα όσο κα την πανάρχαια γνώση του αληθινού ρυθμού, οικοδομεί εκ των ένδον έργα γλυπτικής, τόσο σύμφωνα προς την τέχνη αυτή όσο , όσο και σύμφωνα ήταν προς την πλαστική και τα προγονικά έργα.
Παρουσίασε το έργο του στην Ελλάδα και το εξωτερικό, σε ατομικές και σημαντικές ομαδικές εκθέσεις, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται εκθέσεις με την Ομάδα Τέχνη, το Σαλόν των Γάλλων Καλλιτεχνών, το Σαλόν του Κεραμικού και το Σαλόν των Ανεξαρτήτων στο Παρίσι, η Διεθνής Έκθεση του Παρισιού το 1937, οι Μπιενάλε της Βενετίας το 1934, 1938 και 1956 και η Μπιενάλε του Σάο Πάουλο το 1955. Το 1959 οργανώθηκε αναδρομική παρουσίαση του έργου του στην Αίθουσα Εκθέσεων της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών και το 1972 στην Ελληνοαμερικανική Ένωση.
Τα ζώα και το ψάρι, 1933
Η προσφορά του
Η προσφορά του Μιχάλη Τόμπρου στη νεοελληνική γλυπτική υπήρξε σημαντική. Με την έκδοση του περιοδικού 20ός Αιώνας, τη δημοσίευση πλήθους άρθρων στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο, αλλά και με τη διδασκαλία του στη Σχολή, συνέβαλε στη διάδοση των πρωτοποριακών ρευμάτων στην Ελλάδα. Η καλλιτεχνική του δημιουργία χαρακτηρίζεται από ένα σαφή δυϊσμό. Παραμένοντας ανθρωποκεντρικός, δημιούργησε συνθέσεις ελεύθερες, ιδιαίτερα γυναικείες μορφές, που απηχούν κυρίως το πλαστικό ύφος του Αριστίντ Μαγιόλ, και έργα που προέρχονται από παραγγελίες, στα οποία ακολουθεί το γενικά παραδεδεγμένο ακαδημαϊκό ύφος. Από την άλλη πλευρά, η επιθυμία συμπόρευσης με τα ρεύματα της πρωτοπορίας τον οδήγησε σε διάφορους πειραματισμούς. Έτσι δημιούργησε συνθέσεις με αφαιρετικό χαρακτήρα, κυβιστικές και σουρεαλιστικές επιρροές, που αναφέρονται σε μορφές από το ζωικό και φυτικό κόσμο, αλλά και σε πλάσματα της φαντασίας ή παράξενα σχήματα.
Αντί Επιλόγου
Στο πρόσωπο του Μιχάλη Τόμπρου η ιστορία της νεοελληνικής τέχνης πρέπει να δει τον άνθρωπο, τον δημιουργό και το δάσκαλο, καθώς υπήρξε μία προσωπικότητα με ταυτόχρονη θεωρητική και πρακτική έκφανση και επίδραση πολύπλευρη.
Στο σημερινό μας αφιέρωμα επιλέξαμε να ασχοληθούμε με έναν σπουδαίο πίνακα του Σαλβαδόρ Νταλί, τον πίνακα «Ατομική Λήδα». Ο πίνακας ζωγραφισμένος από τον Νταλί μεταξύ του 1945 και του 1949 αποτελεί μια συμβολική ματιά στα ζητήματα της μεταπολεμικής εποχής, στη διάρκεια της οποίας φιλοτεχνήθηκε από τον καλλιτέχνη.
ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ
Ο πίνακας απεικονίζει την ερμηνεία του Νταλί για τον αρχαιοελληνικό μύθο της Λήδας και του κύκνου. Στην αρχική ιστορία, ο Δίας, πατέρας των θεών, ερωτεύεται τη Λήδα, μια θνητή. Εκείνη τον απορρίπτει και αντ’ αυτού παντρεύεται τον Τυνδάρεω. Τη νύχτα που ολοκληρώνει τον γάμο της με τον Τυνδάρεω, ο Δίας την παίρνει με το πρόσχημα ενός κύκνου. Ως αποτέλεσμα, γεννά δύο αυγά, το καθένα από τα οποία περιέχει δίδυμα. Το πρώτο εκκολάπτει τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη και το δεύτερο την Ελένη και την Κλυταιμνήστρα.
Χρησιμοποιούμε cookies για να διασφαλίσουμε ότι σας προσφέρουμε την καλύτερη εμπειρία στον ιστότοπό μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε αυτόν τον ιστότοπο, θα υποθέσουμε ότι είστε ικανοποιημένοι με αυτόν.Εντάξει!
