“Πολλοί έγραψαν ποίηση. Λίγοι έγραψαν ποιήματα, γερά και ξεκάθαρα, που να καρφώνονται στη μνήμη και να μας καλούν στο γοητευτικό τους κόσμο, κόσμο συμπυκνωμένης γλωσσικής ενέργειας, αντίστοιχο σε κύρος και στερεότητα μ’ ένα διήγημα, ένα μυθιστόρημα, ένα δράμα.” Κάπως έτσι εκκινείται το ταξίδι στο ποιητικό αρχιπέλαγος του περασμένου αιώνα με πυξίδα την ανθολόγηση από τους πιο γνωστούς ποιητές του 20ου αιώνα του Στρατή Πασχάλη που τιτλοφορείται “Είναι παντού το ποίημα” και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Τα νησιά, δώδεκα στον αριθμό, αν και γεννήματα της ίδιας θάλασσας και πάνω κάτω της ίδιας εποχής είναι προορισμοί διαφορετικοί μεταξύ τους και μοναδικοί που περιμένουν τους θαρραλέους ταξιδιώτες.
Η ποίηση, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη μορφή λογοτεχνίας έχει εξυμνήσει και έχει υπηρετήσει τον έρωτα. Τον έρωτα σε όλες τις μορφές και τις διαστάσεις του. Τον έρωτα τον ανικανοποίητο, τον αδελφικό, τον έρωτα προς το θείο, τον πλατωνικό, τον σαρκικό. Έχει μάλιστα, ουκ ολίγες φορές αντιπαραβάλλει τον έρωτα, σαν πηγή της ζωής απέναντι στον θάνατο, αναδεικνύοντάς τον νικητή της άνισης αυτής αρένας. Πλάι στον έρωτα στέκει σαν μια νοητή του συνέχεια, σαν την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος που ολοένα βαθαίνει και απλώνεται η αγάπη. Εξαγνιστική, εξιδανικευμένη, σχεδόν αγγελική ξεπροβάλλει μέσα από τις λέξεις και τους στίχους που ξεκινούν από την αρχαιότητα και αγγίζουν το σήμερα, μέσα από τα λόγια Ελλήνων και ξένων ποιητών. Ο Στρατής Πασχάλης στο ανθολόγιο “του έρωτα και της αγάπης” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, επέλεξε να συμπεριλάβει ποιήματα που απέδωσε στην ελληνική και άλλα Ελλήνων λογοτεχνών διαφόρων εποχών και ρευμάτων, προσφέροντάς μας ένα ποιητικό ερωτικό πανόραμα.
Τα κορίτσια στην Έδεσσα, Στάθης Κεφαλούρος, εκδ. αντίποδες
Όλοι αυτοί οι “πλανεμένοι” ή καλύτερα “περιπλανώμενοι” βρίσκονται συγκεντρωμένοι σε μια ανθολογία πρωτότυπη, που αποδεικνύει πως η ποίηση γράφεται με ποίηση και σε πείσμα των καιρών. 57 σύγχρονοι, μεταμοντέρνοι ποιητές, ακόμα και αν αυτοχαρακτηρίζονται ως τέτοιοι, μοιράζονται σε 200 μόλις σελίδες τους συλλογισμούς, τις ανησυχίες τους. Μια περίοδο που το καντήλι της ποίησης τρεμόσβηνε, στα “μιλένιουμ” στα τέλη του προηγούμενου και τις αρχές του τωρινού αιώνα οι ποιητές της συλλογής αυτής εμφανίζονται στο ξεχασμένο από τους ομότεχνους τους ποιητικό προσκήνιο ή αν όχι ξεχασμένο, έστω υπο-εκπροσωπούμενο. Τι κομίζει, λοιπόν, η σύγχρονη ελληνόφωνη ποιητική παραγωγή, η παραγωγή τους, εις την τέχνη της ποιήσεως;
Οι ποιητές και οι ποιήτριες με στεντόρεια και δυναμική φωνή κάνουν αισθητή την παρουσία τους στον δημόσιο χώρο. Δεν είναι αναχωρητές, δεν είναι στουρθοκαμηλίζουν. Δεν καταθέτουν απλά το έργο τους, αλλά διεκδικούν ένα ρόλο, όπως έπραξαν και οι πρόγονοί τους. Ταυτόχρονα, δεν είναι απλοί συνεχιστές τους, δεν αρκούνται σε έναν μιμητισμό του πειράματος της γενιάς του ’30, που αδιαμφισβήτητα είχε στεφθεί με επιτυχία. Δίνουν παρόν, ο καθένας με το προσωπικό του ύφος και την δική του μοναδικότητα, συνθέτοντας ένα μωσαϊκό μηνυμάτων, τόσο ποικιλόμορφο και διαφορετικό όσο και η Ελλάδα του σήμερα. Στην συλλογή θα συναντήσει κανείς ποιήματα που στηρίζονται σε εικόνες και ποιήματα στοχαστικά. Αυστηρές ρίμες και ελεύθερο ή ακόμα και υβριδικό στίχο. Ρυθμικές στροφές και πεζοποιήματα. Διακειμενικότητα και πρωτοτυπία. Λυρισμό και εγκεφαλικότητα. Βιωματικό και φανταστικό. Θερμότητα και ψύχος. Η ποίηση της περιόδου που διανύσαμε και ακόμα διανύουμε είναι μια λίμνη στην οποία εκβάλλουν διάφοροι ποταμοί. Κάποιοι ορμητικότεροι, άλλοι πιο ήρεμοι, κάποιοι μεγάλοι και άλλοι μικροί. Το στοιχείο εκείνο που τους συνδέει είναι ότι ακολουθούν το ίδιο ρεύμα για να φτάσουν στην λίμνη, στην ποιητική πηγή.
Πρόκειται για ένα ρεύμα μεταμοντέρνο, ένα ρεύμα που έχει επίγνωση της ασυνέχειας με το προγενέστερο και δεν προσπαθεί να την υπερκαλύψει ή να την ξεπεράσει. Την αποδέχεται και αποφασίζει να συνεχίσει. Οι θεματικές του είναι όμοιες με όλα εκείνα τα ζητήματα που απασχολούν τον κόσμο του σήμερα: η μετανάστευση, η αστυφιλία, ο έρωτας, πανταχού παρών αλλά και σε όλες τις πτυχές του, η οικογένεια, η τεχνολογία, η θρησκεία, η εξουσία, η τρομοκρατία, η εξέγερση, η κρίση. Όλα αυτά τα προσεγγίζει με έναν τόνο αποδραματοποίησης, με μια παιγνιώδη διάθεση και χιούμορ. Οι αγωνίες δεν αντιμετωπίζονται με στόμφο, αλλά με πείσμα, με σαρκασμό και με σύγκρουση. Ενώ μια αίσθηση της ήττας η της ματαιότητας είναι αισθητή στο φάσμα της ποίησης της εν λόγω περιόδου.
Η διακριτή πολιτισμική (και όχι μόνο) ταυτότητα της ποιητική αυτής είναι αναντίρρητη. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως οι παραδοσιακές ποιητικές φόρμες απεμπολούνται. Ίσα ίσα η αναζήτηση ενός ποιητικού ιδιώματος καινούργιου αγγίζει θέματα ταυτότητας. Οι καλλιτέχνες δεν παρελθοντολογούν άκριτα, δεν υπεραναπληρώνουν τα κενά της ελληνικής λογοτεχνίας της εποχής τους με άκαρπες προσπάθειες αναγέννησης του ένδοξου παρελθόντος. Είναι άνθρωποι που ακροβατούν ανάμεσα στο χθες και στο σήμερα, στο “εντός” και στο “εκτός”, στο ιδιωτικό και το δημόσιο. Συνομιλούν πράγματι με τον χρόνο, με άλλες τέχνες, με την επιστήμη και την τεχνολογία, με το αρχαίο παρελθόν και επαναπροσδιορίζουν με αυτόν τον τρόπο την ελληνικότητα.
Με γλώσσα φυσική και ένα ανεπιτήδευτο προσωπικό ύφος μας ταξιδεύουν στους κόσμους που διαγράφουν στο χαρτί. Η πένα τους είναι το όπλο τους και το δικό μας φάρμακο. Τα ποιήματά τους παρατίθενται αλφαβητικά και η εναλλαγή των θεματικών, του ύφους και το τρόπου γραφής είναι αυτό που κερδίζει τον αναγνώστη και το δυνατό χαρτί των ανθολογιών. Δεν υπάρχει μονοτονία, δεν υπάρχει επανάληψη. Η προσεγμένη βιβλιοδεσία και παρουσίαση από τις εκδόσεις αντίποδες και η συμπερίληψη της εισαγωγής της κ. Τοπάλη Μαρίας που επιμελήθηκε και την ανθολόγηση, από την οποία εκμαιεύσαμε και τις περισσότερες πληροφορίες που σας παρουσιάσαμε συντείνουν στην επιλογή αυτού του βιβλίου! Εξάλλου κάθε έργο που δίνει στον αναγνώστη την ευκαιρία να περιηγηθεί στις ίδιες σελίδες σε πολλούς ποιητικούς τόπους, να τους γνωρίσει και ίσως να αποφασίσει, αργότερα, να εμβαθύνει σε κάποιον εξ αυτών είναι ευχής έργον!
Μια ανθολογία ξεχωριστή από άλλες γνωρίσαμε αυτήν την εβδομάδα. Και αυτό που την κάνει ξεχωριστή δεν είναι απλώς το γεγονός πως σε λίγες σελίδες φώλιασε η σύγχρονη ποίηση από τον Παπατσώνη μέχρι τον Ρίτσο και τον Γκάτσο, αλλά πως αυτές τις σελίδες συγκέντρωσε ένας από τους κορυφαίους της γενιάς του και αγαπημένος μας ποιητής, ο Μανόλης Αναγνωστάκης. Ο τελευταίος, με σημαντικότατο ποιητικό και δοκιμιακό έργο, παραμερίζει την προσωπική του λογοτεχνική παραγωγή και μας συστήνει 22 ποιητές. Αφορμή για αυτήν την πρωτότυπη και ποικιλόμορφη γνωριμία απετέλεσε η εκπομπή του στον ραδιοφωνικό σταθμό Ηρακλείου. Το 1987 ξεκινά διαβάζοντας ποιήματα ελασσόνων ποιητών της προπολεμικής περιόδου, ποιήματα, όπως τα έλεγε ο ίδιος, «λυρικά μιας εποχής στους παλιούς ρυθμούς». Η επιλογή αυτή κυκλοφόρησε το 1990 με τίτλο «Η χαμηλή φωνή» από τη Νεφέλη. Αυτήν έρχεται να συμπληρώσει η ανθολογία αυτή, η οποία δημοσιεύεται πρώτη φορά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, ενώ εντός συναντά κανείς και τη συνέντευξη που παραχώρησε ο Αναγνωστάκης στον Γιώργο Ζεβελάκη. Το άξιο αναφοράς στοιχείο είναι πως συνοδεύεται από ηχητικό ντοκουμέντο, στο οποίο οι αναγνώστες έχουν πρόσβαση σκανάροντας το QR code που θα βρουν στο βιβλίο.
Ο Αναγνωστάκης προετοίμαζε μια σειρά είκοσι δεκαπενταλέπτων με θέμα την πρώτη νεωτερική ποιητική γενιά στην Ελλάδα. Ο ποιητής διαλέγει να την αποκαλέσει «νεωτερική», αντί για «μοντέρνα» ή «σύγχρονη ποίηση», αξιοποιώντας έναν όρο καθιερωμένο από τον Αλέξανδρο Αργυρίου. Μιλά για τον διαφορετικό τρόπου «κατασκευής» των ποιημάτων, εστιάζοντας στα σημεία της διαφοράς, στους κανόνες που ακολουθούσε ο παλιότερος ποιητής, από τους οποίους ο νεωτερικός επιλέγει να αποστήσει. Για εκείνον, ο ελεύθερος στίχος λειτουργεί σαν μια απελευθέρωση. Αυτή η μοναδική αίσθηση ελευθερίας αντανακλάται το δίχως άλλο και στην κατάργηση της προσωδίας και την μη επιβολή του προσωπικού κώδικα του κάθε ποιητή στον αναγνώστη του. Έτσι, δεν κάνουμε λόγο μονάχα για μια τυπική διαφοροποίηση, για μια αλλαγή που αφορά αποκλειστικά την μορφή αλλά για μια ουσιώδη μεταστροφή της ποίησης. Σε όλα αυτά συνέβαλε χωρίς αμφιβολία η «καταλυτική εμπειρία του υπερρεαλισμού», που επέτρεψε την συμπόρευση του πεζού και του ποιητικού λόγου, του κατακλεισμού της ποιητικής δημιουργίας από τον γλωσσικό πλούτο του συνόλου της ελληνικής γλώσσας και όχι αποκλειστικά από καλλωπισμένες «ποιητικές λέξεις». Μας καλεί να απαγκιστρωθούμε από συντηρητικότερες τάσεις που χαρακτήριζαν την παραδοσιακή ποίηση και να αφεθούμε σε πιο ακραίες ή ενίοτε ακόμα και προκλητικές τάσεις για την εποχή στην οποία εμφανίστηκαν. Πια όλες αυτές οι οπισθοδρομικές αντιλήψεις προσπεράστηκαν και οι ποιητές συγκαταλέχθηκαν δικαίως στους κλασικούς της δικής μας μετανεωτερικής εποχής. Στην ανθολογία του δεν καθοδηγείται από τις προσωπικές του προτιμήσεις και, μιας και επιδιώκει να είναι αντικειμενικός, φρόντισε να μην παραλείψει κανέναν καταξιωμένο στην κοινή συνείδηση ποιητή, χαρίζοντάς μας κυριολεκτικά ένα πανόραμα της «νεωτερικής ποίησης».
Πιάνοντας κανείς στο βιβλίο στα χέρια του μαγεύεται από το διαπεραστικό του χρώμα, ενα χρώμα που ταιριάζει και στο έργο και την ποιητική προσωπικότητα του Αναγνωστάκη. Με το μεγάλο του σχήμα και τις προσεγμένες εναλλαγές μεταξύ των ανθολογούμενων ποιητών σύντομα σε προσκαλεί να ανακύψει το ακόμα πιο ενδιαφέρον περιεχόμενό του.
Η ευαίσθητη ματιά του Αναγνωστάκη, η βαθιά του επαφή με τα ελληνικά γράμματα αποκρυσταλλώνεται έντονα στις επιλογές του. Χωρίς να παραλείψει κανέναν ποιητή μας βυθίζει σε μια θάλασσα δημιουργίας. Σε αυτήν την θάλασσα απολήγουν πολλοί διαφορετικοί μεταξύ τους ποταμοί. Άλλοι έχουν ορμητικά υπερρεαλιστικά κύματα, άλλοι έχουν πηγές στην ελληνική παράδοση, άλλοι έχουν τάσεις συμβολιστικές και άλλοι έχουν επάλξεις σε λογοτεχνικά έργα ξένων καλλιτεχνών. Πάντως όλα έχουν μια κοινή πορεία, η φωνή που γεννιέται από μέσα τους είναι αδιακόσμητη, είναι πρωτόγονη, είναι ελεύθερη, έρχεται σε ρήξη με αυτά που η ποίηση στον ελλαδικό χώρο είχε γνωρίσει μέχρι τότε. Η ανθολογία είναι σίγουρα μια πολύ καλή ευκαιρία να πάρουμε μια γεύση από τους ποιητές και αν κάποιος μας τραβήξει έντονα το ενδιαφέρον να εμβαθύνουμε αργότερα στο έργο του. Εμείς χαρήκαμε που ξαναθυμηθήκαμε σε αυτό το ποιητικό ταξίδι αγαπημένους μας συνοδοιπόρους και ήρθαμε σε επαφή με κάποιους που δεν είχαμε γνωρίσει ποιητικά. Για αυτό τον λόγο την προτείνουμε σε όλους εκείνους τους ακόρεστους αναζητητές της ομορφιάς και της νεωτερικότητας, στους φανατικούς αναγνώστες του Αναγνωστάκη που μέσα από τις επιλογές του αποκαλύπτει πτυχές της προσωπικότητάς του αλλά και σε όλους εσάς που όπως εμείς αγαπάτε την ελληνική λογοτεχνική παραγωγή.
«Ο παλαιότερος ποιητής και ο πρώτος που θ’ ανοίξει τη σειρά είναι ο Τάκης Παπατσώνης… Αφιερώνουμε τρεις εκπομπές στον Σεφέρη και από δύο στον Ρίτσο, στον Ελύτη και στον Εγγονόπουλο. Θ’ ακουστούν ποιήματα του Αναστάσιου Δρίβα, του Γιώργου Σαραντάρη, του Ζήση Οικονόμου, του Ανδρέα Εμπειρίκου, του Νικήτα Ράντου, του Θεόδωρου Ντόρρου, του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Αλέξανδρου Μπάρα, του Γιώργου Θέμελη, του Νίκου Γκάτσου, του Δημήτρη Αντωνίου, του Αλέξανδρου Μάτσα, του Τάκη Βαρβιτσιώτη, του Γιώργου Βαφόπουλου, της Ζωής Καρέλλη και των δύο Ηρακλειωτών ποιητών Μηνά Δημάκη και Άρη Δικταίου, που είναι και οι νεότεροι —αλλά και τόσο πρόωρα χαμένοι— της σειράς αυτής, ποιητές ενός μεταίχμιου θα λέγαμε, με το ένα πόδι στη γενιά του ’30, που αποτελεί τον κύριο κορμό, και το άλλο στην αμέσως νεότερη, τη λεγόμενη πρώτη μεταπολεμική γενιά». – Μανόλης Αναγνωστάκης
Χρησιμοποιούμε cookies για να διασφαλίσουμε ότι σας προσφέρουμε την καλύτερη εμπειρία στον ιστότοπό μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε αυτόν τον ιστότοπο, θα υποθέσουμε ότι είστε ικανοποιημένοι με αυτόν.Εντάξει!
