Ποίηση, Λογοτεχνία, Μουσική, Θέατρο και Κινηματογράφος: τα πάντα θα τα βρείτε εδώ!
Το ημερολόγιο έδειχνε 8 Μαρτίου του 1857, όταν στη Νέα Υόρκη εργάτριες υφαντουργείων κατέβηκαν σε απεργία. Ζητούσαν μείωση ωραρίου εργασίας, καθώς εργάζονταν για περισσότερες από 16 ώρες την ημέρα, με βασικά αιτήματα τις πιο ανθρώπινες συνθήκες δουλειάς και μεγαλύτερες απολαβές. 129 εργάτριες στις 8 Μαρτίου του 1908 κάηκαν ζωντανές στο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας «Cotton» της Νέας Υόρκης.
Continue reading “8 λογοτεχνικές ηρωίδες για τις 8 Μαρτίου”
Κι ενώ η χρονιά ξεκίνησε πολλά υποσχόμενη για την 7η τέχνη, λόγω της καραντίνας πολλά σινεμά κατέβασαν ρολά, πολλές παραγωγές “πάγωσαν”, ενώ άλλες προβολές αναβλήθηκαν ή ακόμη βρήκαν εναλλακτικούς τρόμους να προβληθούν (π.χ Netflix, live streaming). Στο παρόν αφιέρωμα θα παρουσιάσουμε 20 (από τις καλύτερες ταινίες του 2020) , ταινίες που με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, μας κράτησαν συντροφιά τη χρονιά αυτή.
Ένας πράκτορας της CIA αναλαμβάνει μια άκρως μυστική αποστολή για να σώσει τον κόσμο από τον Γ΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έχοντας μόνο ως στοιχείο τη λέξη Tenet, ο ήρωάς μας ξεκινά μια αναζήτηση στα τυφλά ανά την υφήλιο σε συνεργασία με έναν ακόμα πράκτορα, η οποία θα τον οδηγήσει σε έναν Ρώσο ολιγάρχη, διεθνή έμπορο όπλων. Ο Κρίστοφερ Νόλαν, ο Βρετανός δημιουργός των «Memento», «Inception», «Δουνκέρκη» και αναγεννητής του μύθου του «Μπάτμαν» είναι από τους ευφυέστερους σύγχρονους σεναριογράφους «μεγάλης κλίμακας». Το «Tenet» ακολουθώντας το γνωστό μοτίβο των επιτυχιών, περιπλέκει τον θεατή σε λαβύρινθους της νόησης καλλιεργώντας του επιπλέον έντονη την αίσθηση του déjà vu.
Διαβάστε περισσότερα για την ταινία εδώ.
Οσκαρική υποψηφιότητα ξενόγλωσσης ταινίας για την κινηματογραφικά ηλεκτρισμένη διαδρομή ενός «έκπτωτου αγγέλου» μέσα από την επίγεια κόλαση προς την προσωπική λύτρωση. Και τη θέση της σε αυτή την λίστα, την αποδίδουμε στην ασυγκράτητη η σκηνοθετική δύναμη (Γιαν Κομάσα) και την αξέχαστη η πρωταγωνιστική ερμηνεία (Μπάρτος Μπιελένια).
Σκληρότητα και ευαισθησία συνυπάρχουν εδώ στην ίδια μονοκοντυλιά, με τον Ορέλ να υιοθετεί μια τολμηρή διηγηματική ελευθερία, να εκμεταλλεύεται όλες τις δυνατότητες του κινούμενου σκίτσου (ρεαλιστική, ονειρική, χιουμοριστική, αποστασιοποιητική, συγκινητική, αλληγορική) και μέσα από ένα ευφάνταστο ταξίδι μπροστά και πίσω στο χρόνο να κοιτά κατάματα την Ιστορία, ρίχνοντας φως στις σκοτεινότερες, λιγότερο ένδοξες γωνιές της. Η σύνδεσή τους με το παρόν είναι άμεση και αφυπνιστική, σε μια αγκαθωτή στην όψη μα τρυφερή στην καρδιά κινηματογραφική έκπληξη.
Σε ένα μακρινό επίπεδο, το ζήτημα της περίφημης υπόθεσης Ντρέιφους που εδώ ο Πολάνσκι αναπλάθει με τον δικό του αξεπέραστο τρόπο, τον έχει ελκύσει σε προσωπική βάση, κρίνοντας από την ταλαιπωρία που ο ίδιος έχει υποστεί από τότε που κατηγορήθηκε για αποπλάνηση ανηλίκου στην δεκαετία του 1970 στην Αμερική. Όλοι τον έχουν «καταδικάσει» αλλά το φάσμα ολόκληρης της αλήθειας, κακά τα ψέματα, παραμένει κρυμμένο. Η αλήθεια είναι μια πολύ πιο σύνθετη και πολύ πιο επικίνδυνη έννοια απ’ όσο νομίζουμε μας λέει ο σκηνοθέτης.
H ταινία της Μάριελ Χέλερ βασίζεται σε ένα προφίλ του Φρεντ Ρότζερς, του εμβληματικού παρουσιαστή-Αγίου της αμερικάνικης τηλεόρασης το οποίο έγραψε ο Τομ Τζούνο το 1998 για το περιοδικό Esquire. (Στο ρόλο του Ρότζερς ο Τομ Χανκς, υποψήφιος για Όσκαρ.) Αλλά σε αντίθεση με ό,τι θα έπραττε μια τυπική βιογραφία, δεν σχηματίζει εκ νέου το προφίλ του Ρότζερς ξαναγράφοντας το κείμενο από δεύτερο χέρι -για το σινεμά- παρά ακολουθεί την διαδικασία με την οποία ο δημοσιογράφος έκανε πράξη τη συμβουλή: «γράψε κάτι για σένα, κάτι δικό σου». Αυτό κάνει και η ίδια η Χέλερ έχει τον δικό της τρόπο, να γράψει, κάτι δικό της.
Νέα κινηματογραφική διασκευή του διάσημου βιβλίου της Λουίζα Μέι Άλκοτ που σημάδεψε γενιές αναγνωστών και αναγνωστριών, για τις 4 αδελφές μιας οικογένειας στον απόηχο του εμφυλίου, που προσπαθούν η κάθε μία να αφήσει το στίγμα της και να χαράξει τη δική της διαδρομή σε μια κοινωνία φτιαγμένη για να κάνει κάθε τους βήμα δύσκολο. Ο απόλυτος φορμαλιστικός έλεγχος που η Γκρέτα Γκέργουιγκ είχε επιδείξει και στο θαυμάσιο σόλο ντεμπούτο της, «Lady Bird», παρουσιάζεται ξανά εδώ, σε συνδυασμό με μια συναισθηματικά μεστή αφήγηση πάνω στο υλικό.Για την Γκέργουιγκ, όλες οι ιστορίες είναι ψηφιδωτά γεμάτα λεπτομέρεια και ζωή, που ζουν μέσα μας ως μια διαρκής κατάσταση ανάμνησης και επιθυμίας.
Η αποστολή που αναλαμβάνουν δύο Βρετανοί στρατιώτες (Ντιν Τσαρλς Τσάπμαν, Τζορτζ Μακέι) στην Γαλλία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Κάτι που διαφοροποιεί την ταινία είναι πως ο Μέντες αποφάσισε να γυρίσει το «1917» μονοπλάνο, που δεν είναι ακριβώς ένα μονοπλάνο αλλά μερικά – αν και ο διαχωρισμός γίνεται τόσο γλυκά που περνά απαρατήρητος.
Διαβάστε περισσότερα για την ταινία εδώ.
Στην Ιρλανδία του 17ου αιώνα ένα νεαρό κορίτσι από την Αγγλία καταφθάνει σε μια μικρή πόλη μαζί με τον κυνηγό πατέρα της, ο οποίος έχει την αποστολή να ξεφορτωθεί την τελευταία αγέλη λύκων που βρίσκεται στα τριγύρω δάση. Όταν όμως θα σώσει μια ντόπια κοπέλα, και καθώς η φιλία τους γίνεται πιο ισχυρή, θα διαπιστώσει πως η φίλη της γίνεται λύκος όταν το σώμα της κοιμάται, και μαζί της θα ανακαλύψει τον ίδιο αυτό μαγικό κόσμο που ο πατέρας της έχει καθήκον να καταστρέψει. Η υπέροχη ιστορία ζωντανεύει μέσα από ένα αισθητικά θριαμβευτικό ζωγραφιστό animation πανέμορφων χρωματικών αποχρώσεων, μακριά από τον πλαστικό “ρεαλισμό” της μοντέρνας CGI, σε έναν συναισθηματικό και αισθητικό θρίαμβο με μια πολύ ουσιαστική κοινωνική έγνοια πάνω στο πώς κάτι το αρχέγονο μπορεί να ανήκει στο σήμερα (ακόμα κι αν το σήμερα βρίσκεται στο βαθύ παρελθόν).
Ο κορυφαίος Αμερικανός σκηνοθέτης κινηματογράφησε τον Γολγοθά του Αυστριακού αγρότη Φραντς Γιάγκερστάτερ (ο Γερμανός ηθοποιός Αουγκούστ Ντιλ) ενός ανθρώπου αποφασισμένου να μην υποκύψει στις πιέσεις που θα τον ανάγκαζαν να απαρνηθεί τα πιστεύω και την ιδεολογία του. Σύζυγος και πατέρας, ο Γιάγκερστάτερ – πρόσωπο που όντως υπήρξε – αρνήθηκε να πολεμήσει για την Γερμανία όταν το ναζιστικό καθεστώς τον κάλεσε. Η ταινία είναι περισσότερο το ταξίδι μέσα στα βάθη της ψυχής αυτού του μυστηριώδους ανθρώπου που δεν εξήγησε ποτέ τους λόγους για τους οποίους πήρε την γενναία απόφασή του.
Διαβάστε περισσότερα για την ταινία εδώ.
Τέσσερις αφροαμερικάνοι βετεράνοι επιστρέφουν μετά από δεκαετίες στη ζούγκλα του Βιετνάμ για να ανασύρουν τα απομεινάρια ενός νεκρού συμπολεμιστή τους, και μαζί να βρουν κι έναν θαμμένο θησαυρό. Η ταινία συνδυάζει αφήγηση στο παρόν μαζί με αναδρομές από τον πόλεμο. Ο Σπάικ Λι καταγράφει μια πορεία δεκαετιών πάνω στη σχέση της Αμερικής με το γύρω της κόσμο και την ηθική αυτής της ανισομερούς σχέσης, χρησιμοποιώντας αφηγηματικά φλάσμπακς, εικόνες και ντοκουμέντα, ακόμα και το ίδιο το Αμερικάνικο σινεμά, προσφέροντας τη δική του εικαστική επέμβαση. Σπουδαίος Ντελρόι Λίντο κι ένας ανατριχιαστικός Τσάντγουικ Μπόουζμαν σε μια από τις τελευταίες του ερμηνείες.
Διαβάστε περισσότερα για την ταινία εδώ.
Έχοντας συγκροτήσει μια στέρεη δραματουργικά ιστορία, ο Ζ. Μαυροειδής με άξονα την σχέση ανάμεσα στον εγγονό ενός αξιωματικού του Ελληνικού Στρατού (στην κατοχή και τον εμφύλιο), με έναν κομμουνιστή γείτονά του στην περιοχή του Παπάγου (Μιχάλης Σαράντης- Θανάσης Παπαγεωργίου) καλλιεργεί συγχρόνως τρυφερότητα, χιούμορ, κατανόηση και αναγνωρίσιμους, χυμώδεις χαρακτήρες. Επίσης ,μια ταινία η οποία τολμά να αντιμετωπίσει με φρέσκο βλέμμα, ακομπλεξάριστα και χωρίς ενοχές μια μελανή περίοδο της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας.
Στην Αγγλία του 19ου αιώνα, μια “όμορφη, έξυπνη και πλούσια” νεαρή κοπέλα μηχανορραφεί προσπαθώντας να επηρεάσει τα ερωτικά ζευγαρώματα των γύρω της. Οι άνθρωποι του περιβάλλοντός της θαυμάζουν το πόσο νοιάζεται φαινομενικά για όλους, όμως ένας άντρας βλέπει τι συμβαίνει βαθύτερα, ξεκινώντας μια διαδικασία αυτογνωσίας για την κοπέλα. Πιστή διασκευή Τζέιν Ώστιν με έμφαση στο στιλ, εκμεταλλεύεται στο έπακρο το κάδρο μέσα από χρωματικά απαλές αποχρώσεις, δίνοντας στο λευκό μια αίσθηση βάθους που ανοίγει το μάτι και γεννά διάθεση. Ακόμα και στις συνθέσεις τίποτα δε μοιάζει ριζοσπαστικό, όμως με αυτοπεποίθηση πλασάρεται ως καθοριστικό: Μια κλασική ιστορία στημένη και παιγμένη ως απόλυτη αναπαράσταση, δίχως διάθεση ειρωνείας ή μεταμοντερνισμού, μα με εξίσου αίσθηση απόστασης όσο και αγάπης από το υλικό. Το αποτέλεσμα είναι δροσερό, πανέμορφο, αστείο και συναισθηματικό.
Το σκηνικό είναι το Χόλιγουντ σε διάφορες στιγμές της διάρκειας των ‘30s καθώς οδηγούμαστε προς την δημιουργία του «Πολίτη Κέιν» το 1941, με κεντρική φιγούρα τον Χέρμαν Μάνκιεβιτς, σεναριογράφο της ταινίας και εν γένει πρόσωπο όλο και πιο δύσκολο να δουλέψει κανείς μαζί του. Ο Φίντσερ έχει κατασκευάσει την ταινία τοποθετώντας την σε έναν άβολο, αφύσικο χώρο ανάμεσα στο ψέμα και την αλήθεια, ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, δίχως να ανήκει πουθενά ακριβώς. Η ιστορία των πανίσχυρων μεγιστάνων που πίσω από τα κινηματογραφικά σκηνικά ασκούν πολιτική επιρροή μοιάζει έτσι κι αλλιώς αχρονική. Μάλιστα η ίδια η κατασκευή του φιλμ φέρνει στο νου τεχνικές του παρελθόντος αλλά μέσα από μια μοντέρνα, διαρκώς παρούσα ψηφιακή λειάδα που όχι απλά δεν κρύβεται, αλλά μοστράρεται κιόλας, σε όλο το απόκοσμο μεγαλείο της. Αυτό είναι το παρελθόν, αλλά δεν είναι κιόλας. Είναι το παρόν, που ήρθε στον ύπνο σου σαν παρελθοντικός εφιάλτης. Είναι ένα πικρό παραμύθι για τέλος της Χολιγουντιανής μαγείας.
Διαβάστε περισσότερα για την ταινία εδώ.
Κεντρικός ήρωας εδώ είναι ένας Βρετανός γιάπι (Τζουντ Λο) που άφησε την χώρα του για το κυνήγι του «αμερικανικού ονείρου» της «ριγκανικής» περιόδου και που φιλοδοξεί να επιστρέψει στο «θατσερικό» Ηνωμένο Βασίλειο και να ξαναδουλέψει. Το αποτέλεσμα είναι ένα κάπως «λοξό» οικογενειακό δράμα που σε κάνει να νιώθεις άβολα καθ’ όλη τη διάρκειά του, ίσως επειδή κατά βάθος γνωρίζεις ότι τα πράγματα πολύ δύσκολα, θα έχουν καλή εξέλιξη στην ζωή του παραπάνω ήρωα τον οποίο ο Λο, χειρίζεται ισορροπώντας με ευχαίρεια ανάμεσα στο διαβολικό και το αθώο.
Σαν θυμωμένο ναυτικό τραγούδι που έρχεται στη ζωή και αποκτά τρομακτικές διαστάσεις, ο Φάρος του Ρόμπερτ Έγκερς είναι σκοτεινός, ποιητικός, ανατριχιαστικός και κλειστοφοβικός σε ίσες δόσεις, γυρισμένος σε στυλιστικά αυστηρό ασπρόμαυρο. Σαν σπουδή πάνω στην ανδρική ψυχολογία, είναι ό,τι πιο εύστοχο έχει ειπωθεί για το θέμα από τότε που ο Ντον Ντρέιπερ άναψε το πρώτο του τσιγάρο.
Διαβάστε περισσότερα για την ταινία εδώ.
Από τη λίστα αυτή δε θα μπορούσε να απουσιάζει μια παραγωγή της disney και της pixar. Ο Soul, ακολουθεί τον Joe, έναν δάσκαλο μουσικής σε σχολείο, ο οποίος είχε όνειρο να γίνει μέλος μιας μπάντας και να παίζει μουσική στο jazz club, Half Note. Μετά από ένα αναπάντεχο ατύχημα, η ψυχή του οδηγείται σε ένα μέρος που ονομάζεται “You Seminar” και προετοιμάζει όλες τις ψυχές πριν το ταξίδι τους στη Γη. Εκεί με τη βοήθεια μιας νέας ψυχής με το κωδικό όνομα 22, θα επανεκτιμήσει κάποια πράγματα για τη ζωή του πριν επανέλθει για τη στιγμή που πάντα περίμενε.
Στο Λένινγκραντ του 1945, αμέσως μετά το Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια νοσοκόμα με μετατραυματικό στρες επιβιώνει σε μια Ευρώπη-νεκροταφείο. Ο Καντεμίρ Μπαλάγκοφ χαρτογραφεί την διαδρομή λαών και ανθρώπων σε μια γκρεμισμένη ήπειρο, μέσα από το εξειδικευμένα αξιοπερίεργο στόρι μιας γυναίκας της οποίας η ασυνήθιστη κορμοστασιά την κάνει πάντα να ξεχωρίζει. Γεμίζει το κάδρο του με φωτεινά χρώματα αποτυπωμένα όμως μέσα από μια νεκρική ακινησία, σαν ζωή που έφυγε από το σώμα της ταινίας. Όπως ακριβώς συμβαίνει και στο στόρι, αυτή η βουβαμάρα μοιάζει μονίμως κυρίαρχη, σε κάθε αποσυναισθηματικοποιημένο κάδρο βαρβαρότητας (όπως σε ένα σοκαριστικό γεγονός που έρχεται νωρίς στο φιλμ και μοιάζει να αφήνει ασυγκίνητη την κάμερα), μετατρέποντας έτσι το σοκ σε εικόνα.
Δοκιμαντέρ που υπερβαίνει τις συμβάσεις, φιλμαρισμένο στη διάρκεια 2 δεκαετιών αλλά σμιλευμένο σε κάτι απολύτως μοναδικό από την ανερχόμενη δημιουργό και καλλιτέχνη Γκάρετ Μπράντλεϊ. Η Φοξ Ριτς, με τον σύζυγό της στη φυλακή χάρη σε μια εξαντλητική ποινή δεκαετιών, πασχίζει να κρατήσει την οικογένειά της ενωμένη καθώς εξελίσσεται σε πύρινου λόγου υπέρμαχο κοινωνικών δικαιωμάτων και μαχητή υπέρ της κατάργησης των ποινών φυλάκισης. Μεταλλάσσεται μπροστά στα μάτια μας, στο πέρασμα από τα ερασιτεχνικά, ασπρόμαυρα home videos με κόκκο, όπου μοιάζει νέα, αθώα, χαμένη, στη ραφιναρισμένη εικόνα του σήμερα, στη σιγουριά στο βήμα, στο λόγο, στο περφόρμανς της. Η εικόνα είναι πιο καθαρή, πιο στέρεη (πάντα ασπρόμαυρη), ο κόκκος έχει χαθεί, ο χρόνος το ίδιο. Η τεχνική είναι αρτιότερη, η μοναξιά μεγαλύτερη.
Η ιστορία μεταπηδά διαρκώς στο χρόνο και τον τόπο αναζητώντας τις κεντρικές στιγμές αυτού του τόσο εγκάρδιου, τόσο μικρού βεληνεκούς love story. Είναι πρωτίστως μια ταινία για τον χαμένο χρόνο και την απόσταση παρά για οτιδήποτε άλλο, προσφέροντας έτσι μια αληθινά φρέσκια, αποστομωτικής συναισθηματικής ομορφιάς ματιά σε μια γνώριμη θεματική. Θα μπορούσε να είναι μια ιστορία ανθρώπων αποχωρισμένων σε οποιοδήποτε αιώνα και σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη. Σε περικυκλώνει.
Με τον τρόπο που ο Πέδρο Αλμοδόβαρ εκμοντέρνισε το κλασικό χολιγουντιανό μελό, ο Αϊνούζ σκηνοθετεί με πάθος, κοινωνική ευαισθησία, οπτική μεγαλοπρέπεια (φωτογραφία της Ελέν Λουβάρ των «Πίνα Μπάους», «Xenia», «Ευτυχισμένος Λάζαρος») και ψυχολογική ακρίβεια μια ιστορία αδερφικής αγάπης που συγκινεί βαθιά. Ταυτόχρονα σχολιάζει τη θέση της γυναίκας στον σύγχρονο κόσμο, περιγράφει ωμά τον τρόπο με τον οποίο τα προσωπικά όνειρα καταλήγουν σε συλλογικές αυταπάτες και κερδίζει δίκαια το βραβείο καλύτερης ταινίας στο τμήμα Ένα Κάποιο Βλέμμα του Φεστιβάλ Κανών.
Μοντέρνα μεταφορά του κλασικού τέρατος της Universal και του βιβλίου του Χ. Τζ. Γουέλς επανακεντραρισμένη ως ιστορία επιβίωσης μιας γυναίκας που δραπετεύει από έναν συναισθηματικά χειριστικό και περιοριστικό γάμο, αλλά αργότερα είναι πεπεισμένη πως ο σύζυγός της (που στο μεταξύ έχει αναφερθεί πως αυτοκτόνησε) την ακολουθεί ακόμα. Αόρατος. Ο Γουάνελ χρησιμοποιεί καθηλωτικά τα κενά του κάδρου, μετατρέποντας κάθε χώρο σε απειλή, τοποθετώντας μας απολύτως μες στο πλαίσιο σκέψης της ηρωίδας του, παιγμένης με πυγμή και με αυξανόμενης αίσθηση απόγνωσης από την σταθερά σπουδαία Ελίζαμπεθ Μος. Εξαιρετικό σινεμά τρόμου με στυλ, μυαλό, θεματική συνέπεια, που ποτέ δεν ξεχνά πως ή κύρια αποστολή του είναι να παραδίδει τις ιδέες του μέσω σασπένς.
Οι Μικρές κυρίες μας μεταφέρουν στην εποχή του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου. Είναι η ιστορία της οικογένειας του πάστορα Μαρτς ο οποίος κατατάχτηκε στο στρατό των Βορείων και άφησε πίσω του γυναίκα και τέσσερις κόρες να τα βγάλουν πέρα ενώσω λείπει μακριά.
Η Λουίζα Μέυ Άλκοτ (1832-1888) γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πενσυλβανία. Επειδή ο πατέρας της ήταν παιδαγωγός και διαφωνούσε με την παιδαγωγική που ακολουθούσαν στον καιρό του, η Λουίζα Μέυ διδάχτηκε κατ’ οίκον από τον ίδιο και φίλους διανοούμενους της οικογένειας με ‘σχολικά’ εγχειρίδια τα βιβλία των Χένρι Νταίηβιντ Θορώ, Ναθάνιελ Χόθορν και άλλων. Κριτική εκείνων των παιδαγωγικών απόψεων διαβάζουμε στο κεφ. 7 όταν η Έιμυ, η μικρότερη αδελφή, εγκαταλείπει το σχολείο εξαιτίας της ταπείνωσης που υπέστη από τον δάσκαλό της όταν μοίρασε τα απαγορευμένα γλειφιτζούρια στις συμμαθήτριές της. Η θέση της συγγραφέως για την εκπαίδευση είναι, όπως και το γεγονός ότι αναγκάστηκε μαζί με τις αδελφές της να εργαστεί λόγω των οικονομικών δυσκολιών που αντιμετώπιζε η οικογένεια, παραδείγματα που τεκμηριώνουν την άποψη των μελετητών ότι το έργο της Άλκοτ περιέχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία.
Οι Μικρές κυρίες θεωρήθηκαν το κατ’ εξοχήν κοριτσίστικο ανάγνωσμα της αμερικανικής εθνικής λογοτεχνίας καθώς πρόβαλε την επιθυμητή εικόνα της αμερικανίδας της εποχής της: το ρόλο της στην κοινωνία και τις αρετές που όφειλε να διαθέτει κάθε γυναίκα (ηθική ακεραιότητα, αυταπάρνηση, γενναιοδωρία, ατομική στάση, δημόσια παρουσία).Όλα τα παραπάνω αποτυπώνονται καθαρά στις ταυτότητες των αδελφών Μαρτς.
Οι τέσσερις αδελφές
Η Μεγκ, η μεγαλύτερη, έχει θέση μητέρας για τις μικρότερες. Τις διαπαιδαγωγεί ώστε να γίνουν πραγματικές ‘μικρές κυρίες’ και αντιπροσωπεύει όσα ορίζουν την εύρυθμη λειτουργία της οικογενειακής εστίας.Η Τζο είναι ατίθαση, ένα αγοροκόριτσο που ήθελε να είναι αγόρι- ο γιος μου, όπως έλεγε ο πατέρας της. Είναι εκείνη που παίρνει πρωτοβουλίες για βελτιωθούν τα οικονομικά της οικογένειας: πουλάει τα γραπτά της και τα μαλλιά της σε μια συμβολική κίνηση άρνησης να υποταχτεί στο στερεότυπο του φύλου της. Μας παρουσιάζεται, όπως έχει επισημανθεί, ως ένας χαρακτήρας με πρώιμη φεμινιστική συνείδηση.Η Μπεθ, η μουσικόφιλη, γλυκιά και μαζεμένη, είναι η ειρηνοποιός της οικογένειας χάρη στην έμφυτη πραότητα που διαθέτει.Η Έιμυ, η μικρότερη, μια κούκλα με ξανθά μαλλιά και γαλανά μάτια, είναι η εγωκεντρική καλλιτέχνης που αντιδρά στην οικογενειακή γραμμή περί του λιτού βίου. Είναι αυτή που περισσότερο απ’ όλες νοιάζεται για τα ωραία πράγματα και αντιπαθεί τη φτώχια.
Το άθροισμά τους είναι η γυναίκα που ονειρευόμασταν στη δεκαετία του ʼ70: ένα ατρόμητο πλάσμα γεμάτο αρετές και φιλοδοξίες, εξαιρετικά ευφυές, αλλά και εύθραυστο κατά περίπτωση, μια κοπέλα που δεν δέχεται τη μοίρα της αδιαπραγμάτευτα, αλλά ταξιδεύει, ερωτεύεται, γράφει θεατρικά έργα – και ξέρει κιόλας να μαντάρει μια κάλτσα αν χρειαστεί. Είναι η γυναίκα που θα ικανοποιούσε όχι μόνο εμάς, αλλά και τις μητέρες μας. Μια καλλιτέχνης της ζωής, με το κεφάλι στα σύννεφα και τα πόδια στη γη.
Η γοητεία που άσκησαν αυτά τα μυθιστορήματα στα κορίτσια όλου του κόσμου –από το 1868 που γράφτηκε το πρώτο ώς το 1960 όπου άρχισαν να απασχολούν συνολικά τις δυτικές κοινωνίες τα πολύπλοκα ζητήματα φύλου– οφείλεται στην παραπληρωματικότητα των αδερφών Μαρτς. Τι μαγνητική έλξη ασκεί πάνω μας το πρότυπο μιας γυναίκας που τα κάνει όλα με πάθος: υποφέρει, συγχωρεί, αρρωσταίνει, μάχεται, δημιουργεί, αναζητά και… δεν βρίσκει!
Το ανοιχτό τέλος των Μικρών κυριών (το γεύμα των παντρεμένων πια κοριτσιών, μετα συζύγων και τέκνων, για τα εξήντα χρόνια της μητέρας Μαρτς) είναι ένα εύρημα που μόλις σήμερα συνειδητοποιώ ότι χρησιμοποίησα κι εγώ στο πρώτο μου μυθιστόρημα Γιάντες. Δεν αποκλείεται οι πηγές της έμπνευσης να βρίσκονται στο βιβλίο της Λουίζας Μέι Άλκοτ.
Οι διασκευές
Το μυθιστόρημα της Άλκοτ, όπως πολλά κλασικά μυθιστορήματα, κυκλοφορεί στα ελληνικά ως επί το πλείστον διασκευασμένο για παιδιά.Ήδη από τον 19ο αιώνα, διασκεύαζαν παλαιότερα έργα τα οποία θεωρούνταν κατάλληλα για νεαρές ηλικίες. Το ίδιο συμβαίνει και τώρα: η λεγόμενη κλασική λογοτεχνία είναι μια πηγή προσιτή και ο οποιοσδήποτε μπορεί να διασκευάσει και να γράψει, επί της ουσίας, ένα καινούργιο έργο. Το θέμα των διασκευών για παιδιά είναι παλιό και γνωστό, είτε αφορά έργα γραμμένα αρχικά για ενηλίκους είτε για παιδιά της εποχής κατά την οποία γράφτηκε το έργο. Οι Μικρές κυρίες ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία.
Σύμφωνα με τον γάλλο μελετητή της παιδικής λογοτεχνίας Marc Soriano, υπάρχουν δυο αντικρουόμενες απόψεις για τις διασκευές, εξίσου έγκυρες και βάσιμες.Η πρώτη θεωρεί ότι οι αναγνώστες πρέπει να διαβάζουν το πρωτότυπο έργο όταν είναι σε θέση να το κατανοήσουν και να το εκτιμήσουν και όχι μια περίληψη της πλοκής του.Η δεύτερη, εμπεριέχει δύο σκέλη:Το πρώτο θεωρεί ότι με τις διασκευές δίνεται η δυνατότητα στα παλαιά λογοτεχνικά έργα να προσεγγίσουν στα πλαίσια της κοινής μας λογοτεχνικής κληρονομιάς το σύγχρονο κοινό.Το δεύτερο ότι οι αναγνώστες οδηγούνται, και συνηθίζουν λόγω των απλοποιήσεων, συντομεύσεων, κ.ά., στην παθητική ανάγνωση. Για να αποφευχθεί αυτό το δεύτερο, ο Soriano θέτει μία προϋπόθεση: την ‘ηθική’ δέσμευση απέναντι στο έργο ώστε να μην προδίδεται ο χαρακτήρας του. Αλλά και πάλι αυτό είναι ασαφές με αποτέλεσμα κάθε διασκευαστής να επιλέγει κατά την κρίση του τι θα κρατήσει και τι θα παραλείψει από το πρωτότυπο.
Χαρακτηριστικό των διασκευών είναι ότι αντιμετωπίζουν τα λογοτεχνικά έργα ως έναν καμβά με ήρωες και μύθο και συνοπτικά πλέκουν τα γεγονότα που τους στοιχειοθετούν. Ακολουθώντας αυτή την πρακτική, τίθεται το θέμα του κατά πόσον οι διασκευές προσφέρονται για πολυεπίπεδη ανάγνωση όπως το πρωτότυπο έργο, ή αντίθετα, εξαφανίζοντας την ιστορικότητά του, περιορίζουν το εύρος του.Παραδειγματική είναι η περίπτωση των μυθιστορημάτων του Ιουλίου Βερν. Πριν από εξήντα περίπου χρόνια εκδόθηκε στην Ελλάδα διασκευασμένο σχεδόν το σύνολο του έργο του. Αν συγκρίνουμε τα πρωτότυπα με τις διασκευές τους θα παρατηρήσουμε ότι λείπουν, εκτός από ολόκληρα κεφάλαια, οι παράγραφοι με τις ατελείωτες και λεπτομερείς περιγραφές για τοπία, καταστάσεις, πρόσωπα και πράγματα. Την εποχή που διασκευάστηκε ο Βερν, επικρατούσε η άποψη ότι κουράζουν τον αναγνώστη, κάτι που εν μέρει ισχύει μέχρι σήμερα. Αφαιρέθηκαν λοιπόν όλα εκείνα που μπορούσαν να διαβαστούν σε κάποια εγκυκλοπαίδεια ή, στις μέρες μας, όσα προσφέρει μια περιήγηση στο διαδίκτυο. Ωστόσο παρά την κοπτοραπτική που υπέστησαν, όλοι ως παιδιά χαρήκαμε τα βιβλία του Βερν.Ένας από τους τρόπους για να προσπεραστεί ο σκόπελος της παλαιότητας είναι ο σχολιασμός του πρωτοτύπου και ο εμπλουτισμός του με εικόνες και επεξηγηματικά σχόλια (ιδιαίτερα στη σειρά Κλασική λογοτεχνία, εκδ. Ερευνητές). Η πολυσημία και η ιστορικότητα διατηρούνται και ο αναγνώστης δεν χρειάζεται να ψάξει για να καταλάβει, αφού όλα υπάρχουν στο βιβλίο του.Οι διασκευές ήταν και εξακολουθούν να είναι ένα σίγουρο χαρτί για τους εκδότες γιατί τα έργα είναι γνωστά στο ευρύ κοινό όπως και οι συγγραφείς που τα διασκεύασαν (οι πρώτοι, Καζαντζάκης, Βάρναλης, Τσουκαλάς, Ταρσούλη , οι νεότεροι Ζαραμπούκα, Πούλος, Αγγελίδου, Τασάκου, κ.ά.).
Μικρές κυρίες: μια απογυμνωμένη οικογενειακή ιστορία εποχής
Συγκρίνοντας πέντε ελληνικές εκδόσεις (κυκλοφορούν σύμφωνα με τα στοιχεία της Βιβλιονέτ τουλάχιστον 24 για διαφορετικές ηλικίες) με το αγγλικό πρωτότυπο, έχουμε τις εξής εκδοχές του μυθιστορήματος:1. Στις εκδ. Καστανιώτη κυκλοφορεί η μοναδική πλήρης μετάφραση του 1ου μέρους του μυθιστορήματος, η οποία περιλαμβάνει και τα 23 κεφάλαιά του.2. Στις εκδ. Άγκυρα (ανατύπωση του 2006) μας προτείνεται η μετάφραση του Γ. Τσουκαλά, η οποία στην πραγματικότητα είναι ένα συντομότερο έργο, αφού λείπουν κάποια από τα κεφάλαια του πρωτοτύπου, ενώ παράλληλα υπάρχουν πολλά στρογγυλέματα. Ως παράδειγμα αναφέρουμε το περιστατικό στο σπίτι των Χούμελ (κεφ. 2). Θυμίζουμε ότι οι Χούμελ ήταν μετανάστες γερμανικής καταγωγής και στο πρωτότυπο υπάρχουν φράσεις στα γερμανικά. Στη μετάφραση του Τσουκαλά έχουν αφαιρεθεί, με συνέπεια να χάνεται η πληροφορία ότι οι ΗΠΑ ήταν καταρχήν κράτος μεταναστών. Θα μπορούσαμε ωστόσο να πούμε ότι το κείμενο, αν και στρογγυλεμένο, διατηρεί στοιχεία από το ιδεολογικό πλαίσιο του πρωτοτύπου Ως παράδειγμα αναφέρουμε την ιδέα για τη φιλανθρωπία που ήταν μια από τις αξίες της αστικής τάξης του 19ου αιώνα.
Δύο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε για την εξαφάνισή του από τις υπόλοιπες εκδόσεις: είτε γιατί αυτό το μέρος αναφέρεται στην ενήλικη ζωή των αδελφών και τη θέση της γυναίκας στην οικογένεια και άρα δεν αφορά τις μικρές αναγνώστριες είτε, στην έκδ. του Καστανιώτη, επειδή ακολουθήθηκε η κινηματογραφική ταινία και το βιβλίο εντάχτηκε στη σειρά Το βιβλίο στον κινηματογράφο.
Διαπιστώνουμε ότι στα ‘νέα κείμενα’ των διασκευών οι επεμβάσεις στον κορμό του έργου είναι πολύ δραστικές. Έγκειται λοιπόν στο διασκευαστή να κρατήσει τα στοιχεία που πιστεύει ότι εξακολουθούν να αντέχουν στο χρόνο.Απ’ όλες τις διασκευές του μυθιστορήματος έχει εν μέρει αφαιρεθεί το ιδεολογικό πλαίσιο της εποχής κατά την οποία η Άλκοτ έγραψε το μυθιστόρημά της. Όσα απαλείφθηκαν αφορούν τον προτεσταντισμό (το βιβλίο εκδόθηκε το 1868), την προτεσταντική παιδαγωγική και ηθική, τη θρησκευτικότητα. Απαλείφθηκαν γιατί θεωρήθηκε ότι δεν ενδιαφέρουν αφού είναι μακριά από το σημερινό κοινό, παρόλο που απηχούν το πνεύμα της ‘βαθιάς Αμερικής’ που εξακολουθεί να υφίσταται και να χαρακτηρίζει τους λόγους των αμερικανών προέδρων του 20ου και του 21ου αιώνα.Συχνά οι αφαιρέσεις σχετίζονται με την προσωπικότητα και τη συγγραφική κατεύθυνση του διασκευαστή. Η Μ. Αγγελίδου, για παράδειγμα, (εκδ. Παπαδόπουλος), η οποία υποστηρίζει προγράμματα δημιουργικής γραφής για παιδιά, έκρινε ότι το παιχνίδι των κοριτσιών με τη συγγραφή και την ενασχόληση με τη Λέσχη Πίκγουικ (κεφ. 10 του πρωτοτύπου) είναι σημαντικό στοιχείο του μυθιστορήματος. Έτσι, ενώ δεν μεταφέρει επακριβώς το σχετικό απόσπασμα με τα κείμενα που είχαν συγγράψει οι ηρωίδες, το περιγράφει σε λίγες γραμμές με σκοπό όχι μόνο να δώσει στο σημερινό αναγνώστη την ιστορική πληροφορία για τα παιχνίδια που έπαιζαν εκείνη την εποχή τα παιδιά, αλλά και να του δώσει ένα σχετικό βάρος. Την ίδια επιλογή κάνει ο Κ. Παπαδόπουλος στην εξαιρετική διασκευή των εκδ. Πατάκη. Αντίθετα στις διασκευές των εκδ. Άγκυρα και Μίνωας (κεφ. 8), δεν υπάρχει αναφορά στη Λέσχη και το μόνο που αναφέρεται είναι το περιστατικό με το θάνατο του καναρινιού και την κηδεία του. Δηλαδή έγινε μια προσαρμογή με έμφαση σε κάτι συνηθισμένο και διαχρονικό, αυτό της αμέλειας των παιδιών να φροντίζουν σωστά τα ζωάκια τους.
Τελικά, τι προσλαμβάνουν οι σημερινοί αναγνώστες από τις διασκευασμένες Μικρές κυρίες;
Το ‘κλασικό’ στις Μικρές κυρίες περιορίζεται στα διαχρονικά στοιχεία που θεωρείται ότι διαθέτει: τις όψεις της οικογενειακής ζωής, τον διαπαιδαγωγικό ρόλο που ασκούν οι ενήλικοι στα παιδιά, τις σχέσεις μεταξύ αδελφών, την κοινωνική ζωή, τις φιλίες, τα παιχνίδια, όλα όσα συγκροτούν εν συντομία τη φυσιολογική καθημερινότητα μιας οικογένειας που θα μπορούσε να είναι η δική μας.Στην καλύτερη περίπτωση λοιπόν τα σημερινά παιδιά διαβάζουν ένα ευχάριστο βιβλίο στο οποίο εύκολα μπορούν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους.Από την άλλη, διαβάζουν ένα έργο εν πολλής ‘εκσυγχρονισμένο’ που απέχει πολύ από αυτό που περιλαμβάνεται στον κατάλογο με τα κλασικά της αμερικανικής εθνικής λογοτεχνίας.
Παρά τα όσα επισημάναμε, έχουν ποιότητα οι διασκευές; Τίθεται θέμα πιστότητας; Και ποια εκδοτική επιλογή είναι πιο κοντά στο πρωτότυπο; Η μετάφραση του μέρους ή η διασκευή του πλήρους έργου;Θα λέγαμε ότι εξαρτάται από το αν διακρίνουμε να υπάρχει η, έστω και ασαφής, ηθική δέσμευση του διασκευαστή απέναντι στο έργο στην οποία αναφέρεται ο Marc Soriano. Από κει και πέρα ο αναγνώστης αποφασίζει τι θέλει να διαβάσει!
Πηγές:
Μικρές κυρίες στον κόσμο των διασκευών
https://www.kathimerini.gr/855176/interactive/epikairothta/ta-vivlia-poy-agaphsame/mikres-kyries