Stateless: η λεπτή γραμμή που χωρίζει την ελευθερία από την σκλαβιά

Το Stateless είναι η νέα αυστραλέζικη τηλεοπτική σειρά βασιζόμενη σε πραγματικά γεγονότα, την οποία παρακολουθήσαμε πρόσφατα και στο ελληνικό Netflix. Το Stateless είναι μια δυνατή και επίκαιρη σειρά για τέσσερις ξένους, των οποίων οι ζωές συγκρούονται σε ένα κέντρο κράτησης μεταναστών, που βρίσκεται στη μέση της αυστραλιανής ερήμου: μια αεροσυνοδός που τρέχει να γλυτώσει από μια επικίνδυνη αίρεση, ένας Αφγανός πρόσφυγας και η οικογένειά του που διώκονται, ένας νεαρός πατέρας που δραπετεύει από το αδιέξοδο και μια φιλόδοξη γραφειοκράτης που προσπαθεί να συγκαλύψει ένα εθνικό σκάνδαλο.

Το προσφυγικό δράμα δεν είναι μία μακρινή ανάμνηση από άλλες πιο σκληρές εποχές. Δυστυχώς, παίρνει σάρκα και οστά στα σύνορα όλου του κόσμου, καθώς η απελπισία σπρώχνει τους ανθρώπους να φύγουν μακριά από τον τόπο τους μόνο και μόνο για να βρεθούν φυλακισμένοι σε άλλες γωνιές του πλανήτη. Η Αυστραλία είναι μία χώρα που κτίστηκε πάνω σε πρόσφυγες και μετανάστες, οι τακτικές όμως απέναντι σε αυτό το πολύ λεπτό ζήτημα είναι πολύ συχνά απάνθρωπες,  όπως φαίνεται ξεκάθαρα και στο Stateless.

Το κεντρικό πρόσωπο αυτής της δραματικής σειράς είναι, δίχως αμφιβολία, η Sofie Werner – μία λευκή Αυστραλίδα που αντιμετωπίζει σοβαρά ψυχικά προβλήματα. Η ιστορία του χαρακτήρα που υποδύεται εξαιρετικά η Yvonne Strahovski (πιο γνωστή από το επίσης εξαιρετικό Handmaid’s Tale – την κριτική μας γι’ αυτό μπορείς να την διαβάσεις εδώ) είναι βασισμένη στην πραγματική “οδύσσεια” που βίωσε η Cornelia Rau, ένα αληθινό πρόσωπο που η μοίρα της έπαιξε ένα άσχημο παιχνίδι. Ή μάλλον ένα άσχημο παιχνίδι που θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα για τον καθένα μας. Αρκεί να βρισκόμασταν χωρίς τα απαραίτητα χαρτιά στο έδαφος της Αυστραλίας.

Η απομακρυσμένη χώρα του Νότιου Ημισφαιρίου τηρεί αυστηρή έως απάνθρωπη στάση απέναντι σε όλους όσους βρεθούν να μη διαθέτουν τις κατάλληλες διαπιστεύσεις. Είτε είναι μετανάστες, είτε είναι πρόσφυγες, είτε -όπως στην περίπτωση της Cornerlia Rau- είναι άνθρωποι που βρέθηκαν στο λάθος μέρος της λάθος στιγμή. Ο μόνος δρόμος είναι τα κέντρα κράτησης που ελάχιστη διαφορά έχουν από φυλακές.

Η Rau εργαζόταν στα τέλη των 90s ως αεροσυνοδός στην Qantas, τη μεγαλύτερη αεροπορική εταιρεία της Αυστραλίας. H ευαίσθητη ψυχολογία της την οδήγησε να γίνει μέλος μίας αίρεσης με το όνομα KENJA. Σχετικά γρήγορα, εκείνο που ένιωσε ως κάλεσμα μεταμορφώθηκε σε εφιάλτη: Η ηγεσία της αίρεσης την ταπείνωνε, την εκμεταλλευόταν, έφτασε στο σημείο να της επιτεθεί σεξουαλικά και με λίγα λόγια διέλυε σιγά σιγά τις άμυνές της. Όταν, τελικά, η Rau προσπάθησε να ξεφύγει ήταν μάλλον αργά. Η διπολισμός και η σχιζοφρένεια είχαν κάνει ήδη την εμφάνισή τους.

Μετά από διάφορες νοσηλείες σε νοσοκομεία, η άτυχη κοπέλα βρέθηκε κάποια στιγμή το 2004 να περιπλανιέται χαμένη και αποπροσανατολισμένη στις ερημιές της Αυστραλίας. Εκεί, αντί να λυτρωθεί, βρέθηκε να ζει έναν δεύτερο Γολγοθά, καθώς όταν οι αρχές τη βρήκαν χωρίς χαρτιά, την έστειλαν κατευθείαν στα κέντρα κράτησης μεταναστών και προσφύγων. Το Stateless αφηγείται την ιστορία της – και μαζί με αυτήν την πιο παλιά ιστορία του κόσμου, για το πώς δηλαδή ακόμα και στον 21ο αιώνα μία λεπτή κόκκινη γραμμή χωρίζει την ελευθερία από τη σκλαβιά.

Την αυστραλέζικη τηλεοπτική σειρά 6 επεισοδίων συνοπογράφουν η Κέιτ Μπλάνσετ (ως παραγωγός και πρωταγωνίστρια), η Ελίζ ΜακΚρίντι και ο Τόνι Εϊρς. Η σειρά έκανε την πρεμιέρα της την 1η Μαρτίου στο ABC της Αυστραλίας και κατόπιν αγοράστηκε από το Netflix που αναλαμβάνει την παγκόσμια διανομή του σε όλο τον κόσμο. Όπως εξηγούν στην κοινή τους δήλωση, «Το “Stateless” αποτελεί τον καρπό της δουλειάς και της αγάπης μας πολλών ετών κι είμαστε ενθουσιασμένοι που θα το δει το παγκόσμιο κοινό στο Netflix. Τα ζητήματα με τα οποία καταπιάνεται η σειρά αφορούν όλο τον πλανήτη αλλά σκεπάζονται με σιωπή και μπερδεύονται με το φόβο και την παραπληροφόρηση. Ελπίδα μας είναι το “Stateless” να πυροδοτήσει μια παγκόσμια συζήτηση σχετικά με τα σύνορα, τα κρατικά συστήματα και το πώς αυτά επηρεάζουν τον ανθρωπισμό μας.»

stateless 607

Στη σειρά συμπρωταγωνιστούν, μαζί με την Κέιτ Μπλάνσετ, οι Τζέι Κόρτνεϊ, Άσερ Κέντι, Φεϊσάλ Μπάζι, Ντόμινικ Γουέστ, η πρωτοεμφανιζόμενη Σοράγια Χεϊνταρί και, φυσικά, η γι’ άλλη μια φορά συγκλονιστική Ιβόν Στραχόφσκι που μας καθηλώνει όλο και περισσότερο με κάθε νέα της δουλειά και ερμηνεία.

ΠΗΓΕΣ: https://flix.gr/news/cate-blanchett-stateless-goes-to-netflix.html , https://esquire.com.gr/culture/tv/10561/to-stateless-tou-netflix-rixnei-fos-sta-apanthropa-kentra-kratisis-tis-australias , https://lordoftheseries.gr/stateless-h-nea-seira-tis-cate-blanchett-erchetai-sto-netflix/ , https://dromospoihshs.home.blog/2019/10/12/the-handmaids-tale-margaret-atwood/

Ο πρόσφυγας, ο διαχρονικός διωγμός σε έναν βιωματικό πίνακα

Ένας από τους πιο ενδιαφέροντες πίνακες που προέκυψε από αυτή την τραγική εποχή είναι ο Πρόσφυγας από τον Felix Nussbaum. Ο πίνακας δείχνει ένα δωμάτιο που μοιάζει με ένα κελί φυλακής, αλλά ένα με μια ανοιχτή πόρτα. Παρά την σκληρότητα του, το δωμάτιο είναι μια προσωρινή θέση ανάπαυσης για τον απελπισμένο άνθρωπο με το κεφάλι του να είναι θαμμένο στα χέρια του και τα υπάρχοντά του σε ένα σάκο στα πόδια του.

Ένας άνδρας κάθεται φτωχός σε μια καρέκλα, το κεφάλι του θάβεται στα χέρια του σε μια χειρονομία απόλυτης απελπισίας. Δίπλα του βρίσκεται ένα μπαστούνι και ένα πακέτο αντικειμένων. Ένα μακρύ τραπέζι, γυμνό εκτός από μια σφαίρα, κυριαρχεί στο δωμάτιο, το οποίο μοιάζει με μια φυλακή. Μέσα από μια τοξωτή πόρτα, μπορεί να δει κανείς γυμνά δέντρα. Ένα σμήνος κοραλλιών κυκλώνει πάνω από την καμάρα της πόρτας. Η υδρόγειος είναι οι επιλογές που είναι μεν φωτεινές αλλά δεν μοιάζουν καθόλου κοντά του, διόλου εφικτές. Παρ’ όλα αυτά θα έλεγε κάποιος πως συγκεντρώνουν το φως του πίνακα. Ίσως το εναλλακτικό όνομα του έργου, δηλαδή οπτική της Ευρώπης να οφείλεται σε αυτό.

Ο πίνακας αντικατοπτρίζει το φόβο και την απελπισία του Nussbaum την παραμονή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Καθώς η απειλητική σκιά της Γερμανίας απλώνεται σε όλη την Ευρώπη, ο καλλιτέχνης δεν έχει καμία διαδρομή διαφυγής. Η ερήμωση του δωματίου σημαίνει την ανικανότητά του, ενώ η ζοφερή θέα στην απόσταση αντανακλά τη ζοφερή πραγματικότητα – για τον Εβραίο που δεν υπάρχει καταφύγιο.

Η ιστορία του Nussbaum ήταν αυτή του πρόσφυγα. Ήταν ένας νεαρός καλλιτέχνης που μελετούσε στη Ρώμη όταν οι Ναζί απέκτησαν τη δύναμη στη Γερμανία. Οι γονείς του εγκατέλειψαν τη χώρα κατά τη διάρκεια της πρώτης χρονιάς του Χίτλερ στην εξουσία, αλλά αποφάσισαν να επιστρέψουν στη Γερμανία όταν η βία κατά των Εβραίων έμοιαζε να υποχωρεί. Ο Felix δεν επέστρεψε και παρακαλούσε τους γονείς του να μην διακινδυνεύσουν την επιστροφή στη ναζιστική Γερμανία. Ο καλλιτέχνης πήγε στο Βέλγιο, όπου θα ήταν ασφαλής.

Το 1939 οι γονείς του έφυγαν και πάλι από τη Γερμανία, αυτή τη φορά για την ασφάλεια του Άμστερνταμ. Ήταν περίπου την ίδια εποχή που ο Nussbaum ζωγράφισε τον πρόσφυγα. Στο γυμνό τραπέζι, το μόνο ορατό αντικείμενο είναι μια σφαίρα, η οποία στο μισό σκοτεινιάζει. Ο πρόσφυγας ψάχνει για ένα νέο σπίτι, αλλά το μόνο που βλέπει είναι ένας σκοτεινός και ανυπέρβλητος κόσμος. Είναι οδυνηρά μόνος. Έξω από την ανοιχτή πόρτα είναι νεκρά δέντρα και κοράκια που περιμένουν να καταβροχθίσουν ένα πτώμα.

Το χρόνο που ο Felix έγραψε το The Refugee, ο ναζισμός πέρασε στο Βέλγιο και τις Κάτω Χώρες. Από τον Αύγουστο του 1940 έως τον Ιούλιο του 1944, ο Felix έζησε κρυμμένος. Κατά τη διάρκεια της τετραετούς περιόδου, οι γονείς του, ο αδελφός του και η σύζυγός του εξολοθρεύτηκαν. Τέλος, με τους συμμάχους στα πρόθυρα της απελευθέρωσής του, ο Felix δολοφονήθηκε επίσης από τους Ναζί.

Οι σημερινοί πρόσφυγες επίσης φεύγουν από τόπο σε τόπο. Κανένας τόπος δεν είναι πρόθυμος να τους επιτρέψει να αποκαλέσουν τη νέα χώρα τους “σπίτι”. Πολλοί βρίσκουν μόνο προσωρινό καταφύγιο και στη συνέχεια στέλνονται πίσω. Όλο αυτό το δράμα, την απόγνωση και την βαθιά ελπίδα για ένα νέο σπιτικό προσπάθησε να αποτυπώσει μέσα από το βίωμα του που έκανε πίνακα ένας διωγμένος που έμελε να είχε μοιραία κατάληξη…

Πηγές:

https://www.yadvashem.org/yv/en/exhibitions/nussbaum/refugee.asp

“The Refugee” How a 1939 Painting Informs Us About Modern U.S. Refugee Policy