Μια ιστορία που για πολλά χρόνια ήταν ξεχασμένη, αυτή του Ιαπωνικού πλοίου που φέρεται να διέσωσε αρκετούς πρόσφυγες στις αρχές του Σεπτεμβρίου του 1922. Με τα έγγραφα της εταιρείας του να έχουν καταστραφεί, τις ελάχιστες και κατά πολλές φορές λανθασμένες αναφορές σε αθηναϊκές εφημερίδες, με αμφιβολίες ως προς το σκοπό της διάσωσης, με ελλιπή στοιχεία ως προς την ταυτότητα του κυβερνήτη, πολλά ερωτήματα παραμένουν 100 χρόνια μετά αναπάντητα. Με αφορμή τη θλιβερή επέτειο και το βιβλίο για το ιαπωνικό σωτήριο πλοίο σας ετοιμάσαμε ένα αφιέρωμα που συνδέει την ιστορική μνήμη με τη λογοτεχνία, τα ιστορικά γεγονότα με τον μύθο, την Ελλάδα με την Ιαπωνία.
Η Μικρασιατική Καταστροφή υπήρξε αδιαμφισβήτητα ένα ιστορικό γεγονός που σημάδεψε ανεξίτηλα την ελληνική αλλά και την παγκόσμια ιστορία. Όπως κάθε σημαντικό γεγονός, έτσι και εκείνη αποτυπώθηκε με γλαφυρότητα στα έργα τέχνης των καλλιτεχνών, ζωγράφων και γλυπτών, Μικρασιατών και μη, καλλιτεχνών που βίωσαν την καταστροφή και τον ξεριζωμό ή που συγκινήθηκαν από τις δραματικές συνέπειές της. Ακολουθούν ορισμένα χαρακτηριστικά έργα των δημιουργών αυτών.
Μικρασία, Αύγουστος 1922. Η ήττα των δυνάμεων του Ελληνικού Στρατού και η απομάκρυνση του από τα μικρασιατικά εδάφη έχει αφήσει ελεύθερο το πεδίο δράσεως στους Νεότουρκους, που προελαύνουν λεηλατώντας, βιάζοντας, καίγοντας και δολοφονώντας. Οι Έλληνες όλης της Μικράς Ασίας, αναζητούν τρόπο διαφυγής στο λιμάνι της Σμύρνης.
Αυτόν τον μήνα συμπληρώνονται 100 χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή.100 χρόνια από τον Σεπτέμβρη του 1922, όταν και εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες σφαγιάσθηκαν και πάνω από 1,5 εκατομμύριο ξεριζώθηκαν. Και ενώ αυτή η γενιά πλέον έχει χαθεί, η μνήμη παραμένει…
Το παρόν άρθρο είναι αφιερωμένο σε Μικρασιάτες πεζογράφους που άφησαν το στίγμα τους στη λογοτεχνία με το έργο τους.
Γιαννιώτικα, σμυρνιώτικα, πολίτικα, μακρόσυρτα τραγούδια ανατολίτικα, λυπητερά, πώς η ψυχή μου σέρνεται μαζί σας! Είναι χυμένη από τη μουσική σας και πάει με τα δικά σας τα φτερά.
«Ένα μικρό κορίτσι ξεκινάει απ’ τ’ ανώμαλα καλντερίμια μιας επαρχιακής πόλης της Μικρασίας, που λέγεται Αϊντίνι. Το μελαχρινό πρόσωπό του με τα μαύρα μάτια το πλαισιώνουν ολόξανθες μπούκλες που πέφτουν καλαίσθητα, κάτω από ένα ροζ, ανάλαφρο καπελάκι, χαρωπό σύμβολο μιας ρόδινης , ξένοιαστης ζωής. Εκείνες οι παιδιάστικες μπουκλίτσες , που ήταν απαλές σαν μετάξι κι έλαμπαν σαν το χρυσάφι στον ήλιο, έδιναν στο χλωμό κοριτσίστικο πρόσωπο μια παράξενη χάρη, μια υπόσχεση, μια ελπίδα… Η μικρή, που άφηνε πρόωρα, τον ξέγνοιαστο παιδιάτικο κόσμο της και ξεκινούσε ανυπόμονη για τη μεγάλη περιπέτεια της ζωής, ήμουν εγώ η ίδια, η Διδώ.
Γεννήθηκα σε μια ζεστή χώρα που οι γιαγιάδες βάζουν τον “Μάρτη” στα χεράκια των παιδιών, στη Μικρά Ασία, στο Αϊντίνιον. Χώματα ευλογημένα., καρπερά, χορτάτα από βλάστηση .Όπου έβαζες ένα κλαράκι ξεραμένο έβγαζε φύλλα. Σαν άνοιγες την Κυριακή τις πόρτες των σπιτιών , αντάμωνες έναν κόσμο δουλευτάδων με την καθαρή του αλλαξιά, το γιορτινό του τραπέζι, το ρακί του, το μερτικό του στη χαρά και άσβηστο τον πόθο να λυτρωθεί απ’ τη ραγιαδοσύνη. Αυτή η γη η εύφορη, η όμορφη, όπου οι Μικρασιάτες μέχρι τον πόλεμο είχαν τα πάντα στα χέρια τους, είναι η γη μου. Κι ύστερα πέρασε πάνω απ’ αυτή τη χώρα ο πόλεμος και ο ξεριζωμός …
Γι’ αυτή λοιπόν την πατρίδα μου, την αγαπημένη Μικρασία, μιλούν τα Ματωμένα Χώματα. Προσπάθησα αρχικά να ζωγραφίσω με χρώματα όμορφα μα και φοβερά μαζί μια πλατιά τοιχογραφία : τη σκληρή ζωή των Ελλήνων χωρικών της Μικράς Ασίας και την ειρηνική συνύπαρξή τους με τους Τούρκους αγρότες. «Κείνοι που έζησαν μέσα στη θύελλα φεύγουν ένας-ένας κι η ζωντανή μαρτυρία τους χάνεται. Χάνονται οι λαϊκοί θησαυροί ή μπαλσαμώνονται στα ιστορικά αρχεία. ˝Απ’ του πεθαμένου το μάτι, μην περιμένεις δάκρυ˝ λέει μια μικρασιατική παροιμία. Γι’αυτό έσκυψα στις μνήμες των ζωντανών .Ακούμπησα μ’ αγάπη και πόνο τ’ αυτί στις καρδιές τους, εκεί που κρατούν τις θύμησες, όπως στο κονοστάσι τα βάγια και τα στέφανα».
Οι πρωταγωνιστές μιας εποχής συνταρακτικής, ακόμα και οι απλοί αυτόπτες μάρτυρες, όταν πάψουν να βρίσκονται στο προσκήνιο, νιώθουν την ανάγκη κάποιας μεγαλύτερης ειλικρίνειας, είτε απομνημονεύματα γράφουν ή αφηγήσεις κάνουν. Κι επωφελήθηκα από τη νηφαλιότητά τους, όπως και από τις κραυγές της οργής τους μπρος στο “συμμαχικό εμπαιγμό”, που πήρε την έκταση εθνικής συμφοράς στη Μικρασία. Το αίμα, αχ το αίμα, τι άδικο, ξεχνιέται και μένει το μελάνι. Κι αυτό το μελάνι πρέπει να μιλήσει, γιατί πρέπει κάπου να ζούνε αυτοί οι άνθρωποι… ». Για μένα «λογοτεχνία είναι να υπηρετείς την ιστορία και τη ζωή. Να βάλεις να κατοικήσει μέσα στο βιβλίο η ζωή». Αυτό προσπάθησα να κάνω . Εσύ ο αναγνώστης θα κρίνεις αν τα κατάφερα.
Πρόκειται για «Βίβλο της σύγχρονης εξόδου του Μικρασιάτικου Ελληνισμού», ένα βιβλίο υπερεθνικό… Πολλά βιβλία περιγράφουν τη μικρασιατική καταστροφή, κανένα όμως όπως τα Ματωμένα Χώματα. Η Διδώ Σωτηρίου με αυτό το έργο της παρουσιάζει τη μικρασιατική καταστροφή, αλλά και την προηγούμενη εποχή ,της ειρήνης ,με την προσωπική της ματιά, καθώς υπήρξε γέννημα της μικρασιατικής γης και έζησε από κοντά τα γεγονότα. Κρατά λοιπόν μια πιο αντικειμενική, αλλά και πιο σοφή ίσως στάση απέναντι στην ελληνοτουρκική διαμάχη. Τα «Ματωμένα χώματα» είναι ένα έντιμο βιβλίο γιατί πείθει για το δράμα και των δύο λαών, χωρίς ακρότητες και εθνικές προκαταλήψεις, παρόλο που η ματιά της Διδώς Σωτηρίου είναι καθαρά ελληνοκεντρική.
Μέσα στην επική ατμόσφαιρα του βιβλίου αυτού, που είναι ένα βιβλίο «Πολέμου και Ειρήνης» της Ελλάδας αντί να αναζωπυρώνεται το μίσος, ζωντανεύει το ανθρώπινο δράμα όλων των μικρών λαών που σφαγιάζονται στο βωμό των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων. Για τη Διδώ Σωτηρίου δεν υπάρχουν Έλληνες και Τούρκοι. Υπάρχουν άνθρωποι που υποφέρουν το ίδιο, που αντιδρούν στα γεγονότα κατά τον ίδιο, πανομοιότυπο σχεδόν τρόπο, και ζούνε με το ιδανικό της απλής, ήρεμης και ειρηνικής ζωής. Και όμως, οι άνθρωποι αυτοί, κάτω από συνθήκες που δημιουργεί ο πόλεμος, χάνουν τον ανθρωπισμό τους, μεταβάλλονται, χωρίς να το αντιληφθούν οι ίδιοι, σε πραγματικά κτήνη. Ο μεγάλος υπεύθυνος για την τραγωδία του Μικρασιατικού λαού, για τη συγγραφέα, είναι ο πόλεμος και τα συμφέροντα που τον υποκινούν. Και εναντίον του στρέφεται.
Τα «Ματωμένα χώματα» είναι ένα «έντιμο βιβλίο», «σεισμική δόνηση». Μυθιστόρημα που «τσούζει. Ζεματάει. Καίει. Τιμωρεί. Έχει ψυχή ανθρώπινη. Οργή λαού. Πόνο εθνικό» «Κάστρο σωστό λόγου, ενάντια στον καιρό, τη λησμονιά και το ψέμα». Να το διαβάσετε μόνο αν έχετε γερό στομάχι αλλά όχι, διαβάστε το έτσι κι αλλιώς, γιατί έτσι πρέπει να είναι η Ιστορία, χωρίς καλλωπισμούς…
Τόσα χρόνια πέρασαν κι οι μνήμες δε λησμονούνται, φουντώνουν και καίνε είναι η κουβέντα που από μικρά παιδιά ακούγαμε από τους παππούδες και της γιαγιάδες μας για τον ξεριζωμό από τη Μικρασία και την προσφυγιά. Μέχρι που ζούσε πάντα ακούγαμε ιστορίες από κείνα τα μέρη, ιστορίες που ,ευτυχώς ,έμαθαν και οι νεώτεροι. Ήταν ένα παραμύθι με άσχημο τέλος. Δεν είχαμε συνειδητοποιήσει ακόμη την καταγωγή των προγόνων μας , ούτε ότι αυτό το παραμύθι δεν ήταν παραμύθι αλλά το παρελθόν της ίδιας μας της οικογένειας. Τότε μπορεί να συναντήσαμε καταχωνιασμένο σε κάποιο ράφι ένα βιβλίο που οι περισσότερες βιβλιοθήκες κρύβουν ή θα έπρεπε να κρύβουν και μάθαμε πως αυτά τα παραμύθια δεν ήταν απλές οι ιστορίες, ήταν η ιστορία, ενός λαού που ξεριζώθηκε, ενός λαού που χαρίστηκε στα συμφέροντα, ενός λαού που εγκαταλείφθηκε τη στιγμή που χρειαζόταν περισσότερο από ποτέ βοήθεια, ενός λαού που δεν απέχει πολύ από το σήμερα και ας έχουν περάσει 100 χρόνια. Γιατί ο λαός αυτός άφησε το σημάδι του στην πορεία και την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, από τα προσφυγικά στην Νέα Ιωνία και την Κοκκινιά, μέχρι τα τραγούδια και τα φαγητά. Σαν φόρο τιμής, αν δεν το έχετε κάνει ακόμα κάνει: διαβάστε αυτήν την ιστορική και λογοτεχνική μαρτυρία. Θα κλάψετε, θα σοκαριστείτε, θα αγαπήσετε, θα θαυμάσετε.
Χρησιμοποιούμε cookies για να διασφαλίσουμε ότι σας προσφέρουμε την καλύτερη εμπειρία στον ιστότοπό μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε αυτόν τον ιστότοπο, θα υποθέσουμε ότι είστε ικανοποιημένοι με αυτόν.Εντάξει!
