Ετικέτα: δούλες

Δύο υπηρέτριες καταστρώνουν την εξόντωση της λατρεμένης αλλά και απόλυτα μισητής τους Κυρίας. Τα αφελή σχέδια τους αποτυγχάνουν και στρέφονται εναντίον τους. Αυτή είναι με δύο λόγια η υπόθεση του έργου του Ζαν Ζενέ, «Οι δούλες».

Τι είναι όμως αυτό που κάνει το έργο του Ζενέ να ανεβαίνει τόσο συχνά στην παγκόσμια σκηνή από το 1947 που γράφτηκε μέχρι τις μέρες μας; Σίγουρα: «Δεν πρόκειται για ένα έργο που θέλει να υπερασπιστεί τη μοίρα της τάξης των υπηρετών. Υπάρχει συνδικάτο που ασχολείται με τα ζητήματα αυτών των ανθρώπων. Πρόκειται για μια αλληγορική ιστορία…» διευκρινίζει ο ίδιος ο Ζενέ.

Ο ίδιος εμπνεύστηκε το έργο από την αληθινή ιστορία των αδερφών Παπέν, υπηρετριών, που το 1933 δολοφόνησαν με βίαιο τρόπο τη γυναίκα και την κόρη του αφεντικού τους. Η μεταξύ τους σχέση, με την μία αδερφή να εξουσιάζει την άλλη ελέγχοντάς την, καθώς και η σεξουαλική “χροιά” της δημιούργησαν έντονη αίσθηση στην κοινωνία της εποχής. Παράνοια ή απάντηση στην έντονη καταπίεση των αφεντικών τους;

Οι αδερφές Παπέν πέρασαν την παιδική τους ηλικία μπαινοβγαίνοντας σε ιδρύματα και καθώς μεγάλωναν άρχισαν να εργάζονται μαζί ως υπηρέτριες, επιζητώντας να μείνουν αχώριστες. 
Γύρω στο 1926 τους προσέλαβε ο κύριος Ρενέ Λανσελέν, για να φροντίζει το σπίτι και την οικογένειά του -τη σύζυγο και την κόρη του. Οι αδελφές Παπέν ήταν ήσυχες και καλές στη δουλειά τους. Ώσπου στις 2 Φεβρουαρίου του 1933 όλα άλλαξαν. Ο Λανσελέν θα συναντούσε την οικογένειά του σε φιλικό σπίτι, όπου τους είχαν καλέσει για να τους κάνουν το τραπέζι. Η μητέρα και η κόρη όμως δεν εμφανίστηκαν και έτσι ο σύζυγος έτρεξε στο σπίτι του να δει τι συμβαίνει. Όταν έφτασε δεν μπόρεσε να μπει, επειδή η πόρτα ήταν κλειδωμένη από μέσα. Έβλεπε το φως του κεριού στο δωμάτιο των υπηρετριών αλλά καμία δεν του άνοιγε. Ο αστυνομικός που πήγε στο σπίτι και σκαρφάλωσε από τον πίσω τοίχο, όταν μπήκε στο σπίτι είδε τα πτώματα της συζύγου και της κόρης του δικηγόρου. Τα πτώματα είχαν χτυπηθεί τόσο πολύ που ήταν σχεδόν αγνώριστα. Το ένα μάτι της κόρης, βρισκόταν κάπου στο πάτωμα. Τα μάτια της μητέρας τα είχαν τοποθετήσει στο λαιμό της. Για να σκοτώσουν τις κυρίες του σπιτιού είχαν χρησιμοποιήσει ένα κουζινομάχαιρο, ένα σφυρί και μια τσίγκινη κανάτα. Οι δύο υπηρέτριες καθάρισαν τα φονικά «όπλα» και πήγαν στο δωμάτιο τους. Γδύθηκαν και ξάπλωσαν γυμνές σε ένα κρεβάτι. Ομολόγησαν αμέσως και παραδόθηκαν.

Το θέμα απασχόλησε για πολύ καιρό τα γαλλικά πρωτοσέλιδα, καθώς ήταν πρωτοφανές στα αστυνομικά χρονικά. Η παράξενη υπόθεσή των αδερφών Παπέν πήρε διαστάσεις και αποτέλεσε αντικείμενο στοχασμού για πολλούς. Η μία άποψη ήταν ότι επρόκειτο για κλασσική περίπτωση παρανοϊκής ψύχωσης, που άξιζε προσοχής και μελέτης. Ο συγγραφέας Ζαν Ζενέ όμως, στο περίφημο έργο του «Οι δούλες», κάνει λόγο για παράδειγμα ταξικού πολέμου.

Η παράσταση στηρίζεται σε αυτήν την ιστορία, δεν την αναπαριστά όμως. Εμπνεόμενη από αυτήν παρουσιάζει δύο αδερφές με σχέση αγάπης και μίσους τόσο μεταξύ τους όσο και προς την Κυρία του σπιτιού. Κάποιοι ισχυρίζονται πως το κείμενο είναι ταξικό και προσπαθεί να παρουσιάσει με αλληγορικό τρόπο τις σχέσεις των ισχυρών (πλουσίων) απέναντι στους αδύνατους (φτωχούς). Έχουμε την αίσθηση πως ο Ζενέ δεν ήθελε να αποτελέσει το κείμενό του κοινωνικοπολιτικό μανιφέστο. Δεν ήθελε πάλι να συνδεθεί με μία συγκεκριμένη εποχή και με τα εν λόγω πρόσωπα, αλλά ξεκινώντας από αυτό το συμβάν, επεδίωξε να αναφερθεί στους εξουσιαστές και τους εξουσιαζόμενους κάθε εποχής και τόπου, πέρα από τάξεις, φύλο και φυλή. Και αυτό καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την ερμηνεία της παράστασης.

Η παράσταση ξεκινάει με ένα ιδιότυπο θεατρικό παιχνίδι (θέατρο μέσα στο θέατρο) ανάμεσα στις δυο υπηρέτριες, χωρίς να εξηγεί το τι και πώς, με την Κλαίρη να παίζει το ρόλο της Κυρίας (όταν εκείνη λείπει από το σπίτι) και τη Σολάνζ στο ρόλο της Κλαίρης, καταλήγοντας στην εικονική δολοφονία της “Κυρίας” από την υπηρέτριά της.

Ο ερχομός της Κυρίας στο σπίτι περιπλέκει περισσότερο τα πράγματα, ανατρέποντας τα σχέδια των υπηρετριών, αλλά και δείχνοντας ένα πρόσωπο που δε φερόταν με μίσος στο προσωπικό του, παρά την απόσταση και τον έμμεσο υποβιβασμό. Για αυτό και η μεταξύ τους σχέση περιγράφηκε αρχικά ως αγάπης και μίσους, όχι όμως τόσο ως προς τα πρόσωπα, όσο ως προς τις σχέσεις αυτές καθ’ αυτές.

Και εδώ προκύπτει η λύση στο αίνιγμα του γιατί. Οι υπηρέτριες δε μισούν το ίδιο το πρόσωπο, αλλά το ρόλο που εκείνο παίζει στις ζωές τους. Στο μεταξύ τους παιχνίδι αναπαριστούν την ίδια σχέση εξουσίας, όχι τόσο ως κάθαρση, όμως, όσο γιατί έχουν εθιστεί σε αυτόν τον τρόπο ζωής. Ζηλεύουν το να βρίσκονται στη θέση του εξουσιαστή, αδυνατούν, ίσως, να τον ζήσουν στην πραγματικότητα και προτιμούν να τον βιώνουν ως φαντασίωση. Ο λόγος που θέλουν να δολοφονήσουν την Κυρία είναι για να ξεφύγουν από το φαύλο κύκλο στον οποίο οι ίδιες έχουν βάλει τους εαυτούς τους, αναπαράγοντάς τον σε κάθε στιγμή της ημέρας τους, είτε το αφεντικό τους είναι μπροστά, είτε όχι.

Σε αυτήν τους την προσπάθεια φτάνουν σε αδιέξοδα και σε απέλπιδες λύσεις, που δεν οδηγούν στην κάθαρση του θεατή, αλλά στη “λύτρωση” των πρωταγωνιστών από τα δεσμά που τους πνίγουν. Το “παιχνίδι” γίνεται ένα με την πραγματικότητα και οι ρόλοι περιπλέκονται τόσο πολύ, σε βαθμό που οι άνθρωποι να χάνονται μέσα σε αυτούς και να μην ξέρουν το ποιοι είναι, απόρροια και της δίψας τους για να γίνουν κάποιοι άλλοι. Σε αυτό το σημείο, στην αναζήτηση της ταυτότητας και στην εύρεση του “εγώ” τους, υπάρχουν οι απεγνωσμένες ενέργειες των πρωταγωνιστών, που προσπαθούν μέσα από τον παραλογισμό να νοηματοδοτήσουν τις ίδιες τις υπάρξεις τους.

“Δούλες” ή “δούλοι” είμαστε εν δυνάμει όλοι μας, ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης, φύλου, φυλής, εθνικότητας και εργασίας. Όλοι όσοι προσπαθούμε να γίνουμε κάποιοι κυνηγώντας όνειρα άλλων, αντιγράφοντας τους γύρω μας, ζηλεύοντας τα όσα έχουν και τα όσα σημαίνουν αυτά για εμάς και την κοινωνία που μας περιβάλλει. Φτάνοντας σε αυτή τη συνειδητοποίηση, ξεφεύγοντας από τις αδερφές Παπέν και τις υπηρέτριες, αντιλαμβανόμαστε το μεγαλείο που κρύβεται πίσω από τον παραλογισμό και το γλυκόπικρο γέλιο του κειμένου. Συνειδητοποιούμε την τραγωδία της ίδιας της καθημερινότητας και το επίπλαστο των προτεραιοτήτων και των επιλογών μας.

Οι Δούλες είναι οι αντι-ηρωΐδες της τραγωδίας των ημερών μας. Και η Κυρία τους είναι η φτηνή θεά που ορίζει τη μοίρα τους. Που σκηνοθετεί τη ζωή τους. Καμία μεγαλειώδης κάθαρση σε αυτή τη σύγχρονη τραγι-κωμωδία.  Ανθρώπινες στιγμές μόνο. Σκληρές, τρυφερές, αστείες, βίαιες, συγκινητικές. Και πάνω απ΄όλα, μια βαθιά ανάγκη για «παιχνίδι» μέχρι τελικής πτώσης. Αυτή την ανάγκη που κινεί το ίδιο το θέατρο και κρατά ζωντανή την επιθυμία μας να καταφεύγουμε σε αυτό είτε ως δημιουργοί, είτε ως κοινό. Αναζητώντας αυτό το «κάτι» που η ζωή επιμένει να μας κρύβει.

Το διάσημο έργο που μεταφράστηκε στην ελληνική από τον Οδυσσέα Ελύτη, έχει παρουσιαστεί αρκετές φορές στις ελληνικές θεατρικές σκηνές. Ξεχωρίζουν οι παραστάσεις σε σκηνοθεσία Λευτέρη Βογιατζή (στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας το 2005 με τις Ρένα Πιττακή, Μπέττυ Αρβανίτη, Μάγια Λυμπεροπούλου, Αννέζα Παπαδοπούλου), Μπρους Μάγιερς (στο Μικρό REX – Σκηνή «Κατίνα Παξινού» το 2015 με τις Μαρία Κίτσου, Ραφίκα Σαουίς, Λένα Παπαληγούρα) και Τσέζαρις Γκραουζίνις (στο θέατρο Νέος Κόσμος το 2018 με τους Δ. Ήμελλος, Κ. Μπερικόπουλος, Αρ. Ξάφης). Η τελευταία παράσταση συζητήθηκε αρκετά το εγχείρημα των τριών αντρών φαντάζει ως πρωτότυπο, μιας και το κείμενο θεωρείται κλασικό και έχει παιχτεί κάμποσες φορές με γυναίκες πρωταγωνίστριες. Τελικά όμως είναι η εκδοχή που είχε οραματιστεί και ο Ζενέ με νεαρούς άνδρες, όπως είχε δηλώσει, στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

ΠΗΓΕΣ: https://www.politeianet.gr/books/9789607949431-genet-jean-upsilon-biblia-oi-doules-195123, https://www.elculture.gr/blog/%ce%bf%ce%b9-%ce%b4%ce%bf%cf%8d%ce%bb%ce%b5%cf%82-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%b6%ce%b1%ce%bd-%ce%b6%ce%b5%ce%bd%ce%ad-%cf%83%cf%84%ce%bf-%ce%b8%ce%ad%ce%b1%cf%84%cf%81%ce%bf-%cf%84%ce%ad%cf%87%ce%bd%ce%b7/, https://paspartou.gr/nikos-prassos/oi-doyles-toy-zan-zene, https://www.iefimerida.gr/news/396968/i-alithini-istoria-piso-apo-tis-doyles-toy-zan-zene-egklima-dyo-ypiretrion-poy-sokare-ti, https://www.theatrokefallinias.gr/el/events/42/, https://www.mixanitouxronou.gr/i-dio-adelfes-ipiretries-pou-katakreourgisan-ta-afentika-tous-me-kouzinomachero-ke-sfiri-i-doules-pou-eginan-diasimo-theatriko-ergo-kata-tis-taxikis-diaforas/, https://sarothron.gr/sarothron-ioanna-lamni-doules/, https://www.athinorama.gr/theatre/performance/oi_doules-10062145.html