«Έχω προσπαθήσει να τονίσω το πως αυτοί οι άνθρωποι τρώνε πατάτες στο φως του λυχναριού, τσαπίζουν τη γη με τα ίδια χέρια που τώρα ακουμπούν το πιάτο. Στην ουσία μιλάω για τη χειρωνακτική εργασία και για το πώς αυτοί οι άνθρωποι έχουν κερδίσει τίμια το ψωμί τους. (…) O πίνακάς μου εξυμνεί τη χειρωνακτική εργασία»
(Βαν Γκογκ, Γράμματα στον αδερφό του Τεό)
Η αγροτική θεματολογία ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στη ζωγραφική του 19ου αιώνα τόσο στην Ολλανδία όσο και στη Γαλλία, αλλά ζωγράφοι όπως ο Μιλέ και ο Israels απέδιδαν την αγροτική ζωή με ρομαντικό τρόπο. Αντίθετα ο Βαν Γκογκ απέρριπτε κάθε στοιχείο εξωραϊσμού, φιλοτεχνώντας έργα που διακρίνονταν για τον ωμό ρεαλισμό τους.
Ο Βαν Γκογκ είναι ο ιδανικός ζωγράφος της σκληρής ζωής των αγροτών. Αισθανόταν μεγάλη αλληλεγγύη για τους φτωχούς, και ταλαιπωρημένους ανθρώπους των οποίων η ζωή όπως και η δικιά του -άλλωστε- ήταν γεμάτη πόνο.
Ένας από τους πίνακες που δημιούργησε με αυτή την θεματολογία ήταν “Οι Πατατοφάγοι”. Το έργο σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Βαν Γκογκ στο Άμστερνταμ. Ένα προσχέδιο του πίνακα βρίσκεται στο Μουσείο Kröller-Müller στο Ότερλο. Ο καλλιτέχνης έφτιαξε επίσης μια σειρά από λιθογραφίες του έργου οι οποίες βρίσκονται σε συλλογές συμπεριλαμβανομένου του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη.
Κατά τη διάρκεια του Μαρτίου και στις αρχές του Απριλίου του 1885 έκανε μελέτες για τον πίνακα και αλληλογραφούσε με τον αδελφό του Τεό, ο οποίος δεν ήταν εντυπωσιασμένος με την τρέχουσα εργασία του ή τα σκίτσα που του έστειλε ο Βίνσεντ στο Παρίσι. Εργάστηκε στον πίνακα από τις 13 Απριλίου μέχρι τις αρχές του Μαΐου, όπου ολοκληρώθηκε με εξαίρεση τις τροποποιήσεις που έκανε με ένα μικρό πινέλο αργότερα το ίδιο έτος. Ο Βαν Γκογκ είπε ότι ήθελε να απεικονίσει τους αγρότες όπως πραγματικά ήταν. Σκόπιμα επέλεξε χοντρά και άσχημα μοντέλα, νομίζοντας ότι θα ήταν φυσικά και πρωτότυπα στο τελικό έργο του:
«Βλέπεις, πραγματικά ήθελα να κάνω (τον πίνακα), έτσι ώστε οι άνθρωποι να καταλάβουν ότι αυτοί οι άνθρωποι, που τρώνε τις πατάτες τους υπό το φως της μικρής λάμπας τους, έχουν καλλιεργήσει μόνοι τους τη γη τους, με αυτά τα χέρια που βάζουν στο πιάτο και μαρτυρούν την χειρωνακτική εργασία τους και – ότι έχουν έτσι κερδίσει ειλικρινά το φαγητό τους. Ήθελα να δώσω την ιδέα ενός εντελώς διαφορετικού τρόπου ζωής από τη δική μας – των πολιτισμένων ανθρώπων. Γι ‘αυτό ειλικρινά δεν θέλω μόνο να τον θαυμάσει ο καθένας ή να το εγκρίνει χωρίς να έχει γνώση.»
Ωστόσο, το έργο επικρίθηκε από τον φίλο του Άντον φαν Ράπαρντ αμέσως μετά τη δημιουργία του. Αυτό ήταν ένα πλήγμα στην εμπιστοσύνη του Βαν Γκογκ ως ανερχόμενος καλλιτέχνης και απάντησε γράφοντας στον φίλο του, «δεν … είχες κανένα δικαίωμα να καταδικάσεις τη δουλειά μου με τον τρόπο που το έκανες» (Ιούλιος του 1885) και αργότερα, «Κάνω πάντα αυτό που δεν μπορώ να κάνω ακόμα με το σκοπό να μάθω πως να το κάνω.» (Αύγουστος 1885).
Γράφοντας στην αδελφή του Bιλελμίνα δύο χρόνια αργότερα στο Παρίσι, o Βαν Γκογκ εξακολουθεί να θεωρεί το έργο του Οι Πατατοφάγοι το πιο επιτυχημένο:
«Αυτό που σκέφτομαι για το δικό μου έργο, είναι ότι ο πίνακας με τους χωρικούς που τρώνε πατάτες, που ζωγράφισα στη Νουένεν, είναι εν τέλει το καλύτερο πράγμα που έκανα ».
Ο Βαν Γκογκ έκανε μια λιθογραφία της σύνθεσης οι “Οι Πατατοφάγοι” πριν από το κανονικό ξεκίνημα του πίνακα. Έστειλε τις εντυπώσεις του στον αδελφό του και σε μια επιστολή του σε έναν φίλο έγραψε ότι έκανε τη λιθογραφία από μνήμης στο περιθώριο της ημέρας.
O Βαν Γκογκ είχε πρωτοπειραματιστεί με τη λιθογραφία στη Χάγη το 1882. Αν και του άρεσε η μικρής κλίμακας γραφική εργασία και ενώ ήταν ενθουσιώδης συλλέκτης Αγγλικών χαρακτικών, εργάστηκε σχετικά λίγο με τα γραφικά μέσα. Σε επιστολή που χρονολογείται γύρω στις 3 Δεκεμβρίου του 1882 παρατηρεί:
Πιστεύω, ωστόσο, ότι θα ήταν μεγάλο λάθος να φανταστεί κανείς ότι τέτοια πράγματα όπως, για παράδειγμα, η εκτύπωση Δε Γκρέις (μια οικογένεια ξυλοκόπων ή αγρότες σε τραπέζι) δημιουργήθηκαν σε μια στιγμή στην τελική τους μορφή. Όχι, στις περισσότερες περιπτώσεις η σταθερότητα και η ουσία του μικρού επιτυγχάνεται μόνο μέσω της πολύ πιο σοβαρής μελέτης από ό, τι φαντάζονται εκείνοι που εκλαμβάνουν επιπόλαια το έργο που απεικονίζετε …
Λιθογραφία Τέλος πάντων, κάποια έργα ζωγραφικής σε τεράστιες κορνίζες φαντάζουν πολύ ουσιώδη και αργότερα κάποιος εκπλήσσεται όταν πραγματικά ξεπεράσει ένα τέτοιο κενό και δυσάρεστο συναίσθημα. Από την άλλη, κάποιος παραβλέπει από καιρό σε καιρό πολλά, μια ανεπιτήδευτη ξυλογραφία ή λιθογραφία ή χαρακτική, αλλά επιστρέφει σε αυτό και ολοένα συνδέονται μαζί του με το χρόνο και αισθάνεται κάτι μεγάλο σε αυτό.
