Αντί προλόγου
Κάποτε ήμουν κορίτσι, αλλά όχι πια. Μυρίζω άσχημα. Το αίμα ξεράθηκε και πέτρωσε πάνω μου και πάνω στο κουρελιασμένο ρούχο μου. Τα σωθικά μου ένας βάλτος. Χύμηξα μέσα στο δάσος που είδα εκείνη την πρώτη, φριχτή νύχτα, όταν άρπαξαν εμένα και τις φίλες μου από το σχολείο.
Με αυτή την φράση ξεκινά ο Γολγοθάς ενός κοριτσιού, της Μάριαμ που απήχθη από την Μπόκο Χαράμ, μια εξτρεμιστική οργάνωση τζιχαντιστών που δρα στην Νιγηρία, το Τσαντ, τον Νίγηρα και το Καμερούν από το σχολείο της. Όλα όσα θα δει και θα βιώσει φυλακισμένη στο “στρατόπεδό” τος είναι ένας εφιάλτης που θα την αναγκάσει να απωλέσει την παιδικότητά της και την ανθρώπινη υπόστασή της, να μετατραπεί σε μια σκλάβα του σεξ, ένα δοχείο ικανοποίησης των βασανιστών της, μια υπηρέτρια του ανώτατου σκοπού τους, να προσηλυτιστεί, να χάσει τον εαυτό της και τα λογικά της. Θα πίστευε, κανείς, πως το μαρτύριο της θα έληγε σε εκείνο το δάσος που την κρατούσαν. Όμως, η ζωή της επιφύλασσε πολλές ακόμα πίκρες μονάχα για να της αποδείξει πως η προκατάληψη και το στίγμα δεν είναι προνόμιο μονάχα των εξτρεμιστών, αλλά και της κοινωνίας στην οποία μεγάλωσε.
Λίγα λόγια την πλοκή
Η αρπαγή
Η Μαριάμ μαζί με συμμαθήτριές της αρπάζεται βία καθώς μεταβαίνει στο σχολείο από τις δυνάμεις της Μπόκο Χαράμ και οδηγείται σε μια “βάση” της τελευταίας στο δάσος. Εκεί ζει φυλακισμένη, επιφορτισμένη με την μαγειρική. Βιάζεται από τους στρατιώτες στην αρχή εν είδει μιας τελετής όπου χάνει μαζί με τις υπόλοιπες κρατούμενες την παρθενιάς της και στη συνέχεια εν είδει ενός τελετουργικού που προηγείται κάθε μάχης, αλλά και κάθε φορά που οι βασανιστές της, που στο βιβλίο πολλές φορές θα δούμε να αποκαλεί “σκυλιά”, θέλουν να ικανοποιήσουν τις αρρωστημένες ορέξεις τους. Εξαναγκάζεται να αποστηθίσει προσευχές σε μια γλώσσα άγνωστη σε εκείνη, σούρες του Κορανίου και να συμμετάσχει σε εκδηλώσεις μιας πίστης που δεν ασπάζεται. Πέφτει θύμα και συναισθηματικού, ψυχολογικού βιασμού. Πείθεται πως η αξία της είναι μηδαμινή, πως είναι απλώς μια ανίσχυρη μπροστά στην παντοδυναμία του θεού και των ανδρών γυναίκα, προορισμένη να τους υπηρετεί και να τους υπακούει. Μόνη της παρηγοριά τα υπόλοιπα παγιδευμένα κορίτσια που μοιράζονται το ίδιο μαρτύριο με εκείνη και κυρίως, η φίλη της η Μπούκι και ο Τζον. Σιγά σιγά και πολλές από αυτές χάνονται. Άλλες σε προσπάθεια να το σκάσουν, άλλες πουλιούνται νύφες σε πλούσιους Άραβες, άλλες χάνουν την ζωή τους από τις κακουχίες.
Η αλλαγή
Η Μαριάμ στέκεται τυχερή όταν την επιλέγει για νύφη του ο Μαχμούντ, ένας στρατιώτης που συμμετείχε σε μια πρόσφατη νίκη, διότι με αυτόν τον τρόπο καταφέρνει να γλιτώσει από τα χέρια των αδίστακτων κακοποιητών της. Σύντομα μένει έγκυος από εκείνον που είναι κυρίως απών. Τουλάχιστον φαίνεται να μην συμμερίζεται την βαναυσότητα των υπολοίπων. Όταν γυρνά τραυματισμένος από μια μάχη, της αποκαλύπτει πως ο λόγος που ενώθηκε με την Μπόκο Χαράμ ήταν για να σώσει την οικογένειά του από την πείνα. Η εκμυστήρευσή αυτή και ο τραυματισμός τους οδηγούν στην απώλεια του ποδιού του και της συζυγικής τους ζωής. Η Μαριάμ γεννά την κόρη τους που την ονομάζει Μπάμπι και ο Μαχμούντ δεν επιδιώκει ποτέ να την δει, παρά μόνο όταν σε έναν εναέριο βομβαρδισμό της βάσης από τον στρατό αφήνει την μέχρι τότε γυναίκα και κόρη τους και τη Μπούκι, που στο μεταξύ έχει σταματήσει να επικοινωνεί με την Μαριάμ, να δραπετεύσουν.
Η φυγή
Οι δύο γυναίκες με το μωρό χάνονται μέσα στο απέραντο δάσος και εδώ ξεκινά ένα νέο θρίλερ επιβίωσης που συνοψίζεται από την πείνα, τον κίνδυνο ζωής και την απουσία βοήθειας. Καταφέρνουν να διασχίσουν μια μεγάλη απόσταση, μέχρι να βρουν ένα ασφαλές, κατά κάποιον τρόπο, καταφύγιο, ένα σπίτι εγκαταλελειμμένο, σε θέση όμως να στεγάσει για λίγο την κούραση, την πείνα και την αδυναμία τους. Η Μπούκι έχει αναδειχθεί σε μια πολύ χρήσιμη συνοδό, ικανή να βρει φαγητό και να κινηθεί μέσα στο αχανές δάσος που εναλλάσσεται ενίοτε με την έρημο. Για αυτό και η απώλεια της από το δάγκωμα ενός φιδιού θα αφήσει την Μαριάμ έρμαια στο σκοτεινό δάσος, δίχως τροφή και με ένα μωρό να την έχει ανάγκη. Εκεί θα της μπει για πρώτη φορά η σκέψη να την εγκαταλείψει και θα το κάνει, μόνο και μόνο για να σωθεί από τις γυναίκες ενός κοντινού χωριού που ασχολούνταν με την κτηνοτροφία των αγελάδων. Αυτές θα την σώσουν και θα την φροντίσουν, μέχρι να γυρίσουν οι άνδρες και να αποφασίσουν να την διώξουν θεωρώντας την απειλή για το χωριό τους. Τουλάχιστον την μεταφέρουν ενώπιον μιας στρατιωτικής βάσης.
Η επιστροφή
Εκεί ξεκινά εκ νέου το μαρτύριο της Μαριάμ που αποτυπώνεται στην προσπάθεια να πείσει τους στρατιωτικούς πως δεν είναι ένα άθυρμα των τζιχαντιστών αλλά μια γυναίκα που επιβίωσε και επιθυμεί να γυρίσει στην οικογένειά της. Το πετυχαίνει, μετά από πολλές προσπάθειες, από υγειονομική περίθαλψη, από συνεδρίες με ψυχολόγο, από τελετές προς τιμήν της με την παρουσία του προέδρου της χώρας. Ίσως, ωστόσο, η επιστροφή αυτή να σηματοδοτήσει τον μεγαλύτερό της αγώνα. Αγώνας να πείσει την μητέρα της που τη θεωρεί υπεύθυνη για τον χαμό της οικογένειάς της να την συγχωρέσει, τον θείο της να της συμπεριφέρεται με λιγότερη βαναυσότητα, την κοινότητα να την αγκαλιάσει, τις θείες της να της επιτρέψουν να πάρει στα χέρια της ξανά το παιδί της, από το οποίο την είχαν απομακρύνει. Δεν το καταφέρνει. Φυλακίζεται εκ νέου, αυτή τη φορά όχι από μίσος αλλά από προκατάληψη, μισαλλοδοξία και αμάθεια. Πληροφορείται πως η κόρη της είναι νεκρή και αναγκάζεται για άλλη μια φορά να το σκάσει.
Η έκβαση
Διωγμένη, με μοναδικό της στήριγμα την ελπίδα πως η κόρη της είναι ζωντανή και την επανένωσή τους, αλλά και την βοήθεια του πάστορα της κοινότητας και κάποιων μοναχών θα αναζητήσει για να βρει τον δρόμο της. Το κατά πόσο θα το κατορθώσει μένει να το δούμε.
Λίγα λόγια για τους ήρωες
Μάριαμ
Η Μάριαμ είναι ένα κορίτσι που μεγαλώνει απότομα. Παρά όσα ζει, διατηρεί την αυτοκυριαρχία της και την πίστη στο καλύτερο. Εξελίσσεται σε μια γυναίκα που αντί τα βιώματά της να την λυγίσουν, έχουν ενδυναμώσει την θέλησή της για ζωή. Είναι μια αγωνίστρια, με ανθρώπινη υπόσταση, με αδυναμίες και στιγμές υποχώρησης, αλλά παραμένει μαχητική, δυναμική, ευαίσθητη σε μια κοινωνία που την θέλει μιάσμα και υποταγμένη είτε στην βούληση των ανδρών της Μπόκο Χαράμ είτε σε αυτή του θείου, των γερόντων της κοινότητας. Μέσα από αυτή το έργο αποκτά έναν χαρακτήρα φεμινιστικό.
Μαχμούντ
Αν και δεν εμφανίζεται πολύ στο βιβλίο, ο Μαχμούντ αντικατοπτρίζει μια άλλη πλευρά των μαχητών της Μπόκο Χαράμ. Δεν είναι ένας στυγνός εγκληματίας και βιαστής. Είναι και αυτός ένα θύμα των συνθηκών διαβίωσης στην Νιγηρία, ένα θύμα της πείνας που τον εξαναγκάζει να προσχωρήσει σε μια ξένη σε αυτόν οργάνωση και να υπηρετεί πιστά τα προστάγματα άλλων, θυσιάζοντας στον σκοπό τους όχι μόνο το πόδι του αλλά και την ψυχή του. Υποβάλλεται σε ένα τρομερό ηθικό δίλλημα και αναδεικνύει σε μια φιγούρα αρχαίας τραγωδίας.
Μπούκι
Η σύντροφος επιβίωσης της Μάριαμ, η Μπούκι είναι άλλος ένας θηλυκός χαρακτήρας με πυγμή και ευστροφία. Δεν συμμερίζεται εξίσου την ευαισθησία της Μαριάμ, αλλά είναι τρυφερή και ανεξάρτητη. Παρά την πιο δύστροπη και οξύθυμη φύση της, γνωρίζει πως να επιβιώνει και να συνεχίσει να ζει. Έχει μια ακαταμάχητη θέληση για ζωή που δεν κατόρθωσαν να της στερήσουν και τα πιο φριχτά και απάνθρωπα βασανιστήρια.
Λοιποί χαρακτήρες
Πολλοί ακόμα χαρακτήρες συμπληρώνουν το ψηφιδωτό του βιβλίου. Η τολμηρή Ρεμπέκα που εξαρχής δραπετεύει από το λεωφορείο που τις μεταφέρει στην βάση αλλά με το γυρισμό της δεν καταφέρνει ποτέ να γίνει αποδεκτή από την κοινότητα. Η ταγμένη σε προλήψεις και στην ανδρική δύναμη μητέρα της Μάριαμ που έχει εναποθέσει στην κόρη της όλες τις δικές ενοχές για την απώλεια τον οικείων της. Ο φιλεύσπλαχνος πάστορας που την φυγαδεύει και την προστατεύει. Ο Ησαύ που ψάχνει σαν τρελός την χαμένη τυφλή του γυναίκα. Η γυναίκα ενός ράφτη που τον αγαπά παράφορα και τον συγχωρεί που εκείνος διαρκώς την εγκαταλείπει. Έκαστη φιγούρα είναι ενδεικτική μιας κοινωνίας, όπως αυτή τη; Νιγηρίας σε κρίση και αποσάθρωση, μια κοινωνία στερεοτύπων, πατριαρχίας, αμάθειας, μια κοινωνία τυφλή και ασθενική.
Λίγα λόγια για την ιστορία
Η Μπόκο Χαράμ ιδρύθηκε το 2002 με κύριο στόχο την εμπέδωση του Ισλάμ και στην αρχή οι ενέργειές της δεν εμπεριείχαν βία. Το 2015 άρχισε να συνεργάζεται με το ισλαμικό κράτος (ISIS). Εκτιμάται πως από το 2009 έχει θανατώσει δεκάδες χιλιάδες και έχει εκτοπίσει 2.3 εκ. ανθρώπους από τις οικείες τους, αποτελώντας μια από τις πιο θανατηφόρες τρομοκρατικές οργανώσεις στον κόσμο. Έχει, επίσης, συντελέσει στον λιμό και ανθρωπιστικές κρίσεις, ενώ είναι ιδιαίτερα γνωστή για την βαναυσότητά της.
Το βιβλίο στηρίζεται σε αληθινά γεγονότα. Τον Απρίλιο του 2014, η Μπόκο Χαράμ απαγάγει 276 μαθήτριες από το Τσίμποκ, με πρόθεση να της πουλήσει σκλάβες. Πάνω από 50 εξ αυτών κατάφεραν να αποδράσουν. Λόγω αυτού του γεγονότος, τα φώτα της δημοσιότητας στράφηκαν στην Μπόκο Χαράμ. Η Διεθνής Αμνηστία κατέκρινε τον πρόεδρο Τζόναθαν για την ελλιπή του στάση απέναντι για γεγονότα. Οι γονείς των κοριτσιών που απέρασαν περίμεναν μέχρι τον Ιούλιο για να συναντηθούν μαζί τους. Τον Οκτώβριο, η κυβέρνηση ανακοίνωσε την απελευθέρωση των κοριτσιών, αλλά επρόκειτο για παραπληροφόρηση. Λίγες μέρες αργότερα, κυκλοφόρησε ένα βίντεο του ηγέτη της Μπόκο Χαράμ που αρνούνταν την ύπαρξη οποιασδήποτε συμφωνίας. Η ανακοίνωση αυτή θεωρήθηκε ως προεκλογικό κόλπο του προέδρου ενόψει των εκλογών του 2015.
Αφίσες με την προτροπή #BringBackOurGirls γέμισαν την πρωτεύουσα, μα σύντομα αφαιρέθηκαν, χωρίς να ακολουθήσει οποιαδήποτε περαιτέρω κυβερνητική ενέργεια. Τον Φεβρουάριο του 2016, οι διεθνές οργανώσεις International Alert και UNICEF δημοσίευσαν μια μελέτη που αποκάλυπτε ότι τα κορίτσια και οι γυναίκες που είχαν απελευθερωθεί από την Μπόκο Χαράμ με την επιστροφή στις κοινότητες και την οικογένειά τους ερχόταν αντιμέτωπες με την απόρριψη λόγω της κουλτούρα της στιγματοποίησης του θύματος περιπτώσεων σεξουαλικής βίας.
Λίγα λόγια για την γραφή
Η Edna O’ Brien μας έχει αποδείξει την συγγραφική της δεινότητα επανειλημμένα. Αυτή την φορά εξοπλίζει την πένα της γενναία για να μας μεταδώσει μια σπαραξικάρδια ιστορία λύτρωσης με έναν τρόπο άγριο και συνάμα τρυφερό που ατενίζει το μέλλον με συνείδηση αλλά και με ελπίδα. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση είναι αφυπνιστική, γεμάτη ενέργεια, με λυρικότητα και συναίσθημα. Η δράση κυριαρχεί αλλά ενίοτε υποχωρεί μπρος στην συγκίνηση του συναισθήματος και την γλωσσική ομορφιά. Το ύφος παραμένει κοφτό και απότομο, αλλά όχι με έναν τρόπο βίαιο ή στεγνό, αλλά τέτοιον ώστε ο αναγνώστης να μην μπορεί να πάρει ανάσα.
Αντί επιλόγου
Είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται μονορούφι, μια βιογραφία τρόμου, απώλειας αλλά και κάθαρσης. Δεν υπάρχουν ωραιοποιήσεις, ούτε ακόμα στην γλώσσα. Η εξαιρετική μετάφραση της Χριστίνας Σωτηροπούλου επιτρέπει την μεταφορά του κλίματος που επικρατεί στην ιστορία. Η πολλή προσεγμένη και λιτή παρουσίαση που έχουν επιλέξει οι εκδόσεις Κλειδάριθμος ταιριάζει απόλυτα με την αισθητική και τον σκοπό του έργου. Προτού το διαβάσετε, είναι καλό να αναζητήσετε την πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία της Νιγηρίας αλλά και αυτή της Μπόκο Χαράμ. Σίγουρα, το έργο είναι ιδωμένο από μια δυτική και χριστιανική οπτική. Ωστόσο, σας καλούμε ως αναγνώστες να αποστασιοποιηθείτε ακόμα περαιτέρω και να έρθετε αντιμέτωποι με τον θρησκευτικό φανατισμό που δεν γνωρίζει θρησκεία, με την εκμετάλλευση της γυναίκας που δεν γνωρίζει ηλικία, με την μισαλλοδοξία και την επίρριψη ευθυνών στο θύμα που δεν γνωρίζει σύνορα.
Στην εποχή του ελληνικού #metoo το “Κορίτσι” της Edna O’ Brien που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος είναι ένα βιβλίο σπαρακτικό, επίκαιρο, αληθινό, καταγγελτικό, μακριά από τα στενά σύνορα της Νιγηρίας.
