Αντί προλόγου
Το τρένο των παιδιών της Βιόλα Αρντόνε σε μετάφρασης της Φωτεινής Ζέρβου συγκαταλέγεται μεταξύ των πρόσφατων κυκλοφοριών των εκδόσεων Πατάκη. Ένα βιβλίο που φαίνεται ελκυστικό τόσο από την όψη όσο και από την περίληψη της ιστορίας που αφηγείται. Πράγματι, δεν είναι απλά συγκινητικό, αλλά βαθύτατα ανθρώπινο. Είναι μια ιστορία, τόσο μακρινή και ταυτόχρονα τόσο κοντινή μας που μιλά για την αλλαγή, για την αγάπη, για την στοργή.
Λίγα λόγια για την πλοκή
Μεταφερόμαστε στην Νότια Ιταλία το1946 και συγκεκριμένα στη Νάπολη, μια πόλη βυθισμένη στην φτώχεια και στην εξαθλίωση λίγο μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Φυσικά και η ηττημένη Ιταλία, όπως και όλη η υπόλοιπη Ευρώπη βρίσκεται μπροστά από μια μεγάλη κρίση. Ωστόσο, ακόμα και με τα δεδομένα αυτά, η διαφορά μεταξύ του Βορρά και του Νότου της Ιταλίας είναι ακόμα αισθητή. Αν και ανέκαθεν (ακόμα και στις μέρες μας) οι βιοτικές διαφορές των κατοίκων των δύο περιοχών είναι έντονες, εκείνο τον καιρό ήταν τόσο μεγάλες που κλονιζόταν η βιωσιμότητα των παιδιών του φτωχού Νότου. Στο πλαίσιο αυτό, και προκειμένου να αποφύγει μια διαφορετική αλλά εξίσου μαζική γενοκτονία, το Κουμμουνιστικό καθεστώς της χώρας εκτοπίζει τα παιδιά αυτά από τα φτωχά τους σπίτια στο Νότο, σε οικογένειες έμπιστες του κόμματος του εύπορου Βορρά. Ανάμεσά τους είναι και ο Αμέριγκο που με τον Τομμαζίνο και τη Μαριούτσα αναχωρούν με το τρένο με ανάμεικτα συναισθήματα.
Ο Αμερίγκο διασχίζει τη χερσόνησο, φτάνει στην Μπολόνια και από εκεί πηγαίνει στη Μόντενα για να φιλοξενηθεί μερικούς μήνες από μια οικογένεια αλλά η μοίρα του τον καλεί πίσω στην Νάπολη. Αυτή η αλλαγή είναι δυσβάσταχτη για μια παιδική ψυχή που θα μοιραστεί στα δύο, χωρίς να ανήκει πουθενά ολοκληρωτικά. Θα αφήσει πίσω το σπίτι, την οικογένειά του, για ένα μέλλον πιο ευοίωνο. Όντως, θα αποτελέσει για λίγο μέλος μιας οικογένειας που αποτελείται από την Ντέρια, το Ρίβο, το Λούτσιο, τον Αλτσίντο και τη Ρόζα που θα του διδάξουν να γράφει και να διαβάζει, να παίζει μουσική και θα του δείξουν ζεστασιά και θαλπωρή. Εκεί θα ανακαλύψει έναν θαυμαστό καινούργιο κόσμο που θα έχει ημερομηνία λήξης.
Θα ξαναμπεί στο τρένο παίρνοντας τον δρόμο της επιστροφής. Μπορεί να γυρίσει πίσω, αλλά θα γυρίσει πίσω αλλαγμένος, διαφορετικός, γέννημα θρέμμα δύο κόσμων. Ο Αμέριγκο, μέσα από τα μάτια του οποίου εκτυλίσσεται η ιστορία κοιτά από την μια πλευρά τις πληγές που άφησε ο πόλεμος στην χώρα του και από την άλλη το μέλλον. Το μέλλον δεν το διαμορφώνει ο ίδιος. Αντίθετα, του το επιβάλλουν. Μένει να δούμε ποια θα είναι η έκβαση του εγχειρήματος αυτού.
Λίγα λόγια για την αφήγηση
Η παιδική σκοπιά, που μοιάζει με αυτή του Η ζωή είναι ωραία είναι μια πρωτότυπη πινελιά. Φυσικά, και το ύφος: λιτό, παρορμητικό, αυθόρμητο όπως ταιριάζει σε μια τέτοια ιστορία. Το ιταλικό χιούμορ δεν λείπει ποτέ. Δεν είναι όλα τόσο ανάλαφρα, καθώς διάσπαρτες εικόνες από την μεταπολεμική Ιταλία κάνουν τη εμφάνισή τους. Επίσης, η ιστορία κρύβεται σε κάθε σελίδα, αφού στηρίζεται σε αληθινά ιστορικά γεγονότα, τα οποία μας είναι παντελώς άγνωστα. Αν και ο σκοπός του βιβλίου δεν είναι αυτός καθ΄ αυτός η ενημέρωση, το επιτυγχάνει και αυτό με μαεστρία. Όπως και καταφέρνει να μας μιλήσει για τον βαθύ πόνο από τον οποίο δεν μπορεί κανείς να αποδράσει, γιατί μόνο έτσι εξασφαλίζει το δρόμο προς την ωριμότητα. Όλα αυτά διαγράφονται μπροστά μας με ρεαλισμό, μαγικό που διαφοροποιείται αισθητικά από την κυνικότητα που έχουμε συνηθίσει στα σύγχρονα συγγράμματα.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Το βιβλίο ρέει γρήγορα, λόγω της αδιάλειπτης διαδοχής γεγονότων, εικόνων, σκέψεων και συναισθημάτων, οπότε διαβάζεται μονορούφι. Σε αυτό συνηγορούν, το δίχως άλλο, η εξαίρετη μετάφραση της Φωτεινής Ζέρβου αλλά και η γενικότερη αισθητική του έργου. Οι εκδόσεις Πατάκη, μας έχουν εξάλλου συνηθίσει σε προσεγμένα εξώφυλλα, άρα το βιβλίο αυτό είναι ένα ακόμα δείγμα αυτής της παράδοσης.
Αντί επιλόγου
Ένα μυθιστόρημα πρωτότυπο και ανθρώπινο που δίνει βάρος στα συναισθήματα των πρωταγωνιστών, χωρίς να καταλήγει σε μελοδραματικές εξάρσεις, Το τρένο των παιδιών είναι ένα εξαιρετικό επίτευγμα όχι μόνο της συγγραφέως αλλά και της σύγχρονης ιταλικής λογοτεχνικής παραγωγής εν γένει. Ένα μάθημα ιστορίας και μια υπενθύμιση του πως μπορούν οι επιλογές των εκάστοτε καθεστώτων να αλλάξουν την ζωή των ανθρώπων άλλοτε προς το καλύτερο, άλλοτε προς το χειρότερο.