Ο ζωγράφος
Η ζωή
Ο Γιόχαν Χάινριχ Φίσλι ή Χένρυ Φιούζελι , όπως είναι γνωστός στην Αγγλία, ήταν Αγγλοελβετός ζωγράφος, χαράκτης, σχεδιαστής και κριτικός της τέχνης. Καταγόταν από αξιοσέβαστη Λουθηρανή οικογένεια καλλιτεχνών και συγγραφέων, η οποία αντιδρούσε στις επιθυμίες του να ακολουθήσει καλλιτεχνική σταδιοδρομία. Ο Φιούζελι σπούδασε αρχικά στο Βερολίνο (1763 – 65) και στη δεκαετία του 1770 έζησε αρκετά χρόνια στη Ρώμη, μελετώντας το έργο του Μιχαήλ Αγγέλου στην Καπέλα Σιξτίνα. Μετά την οριστική του εγκατάσταση στο Λονδίνο (1778), απέκτησε μεγάλη φήμη και συνδέθηκε φιλικά με τους Άγγλους ζωγράφους Σερ Τζόσουα Ρέυνολντς και Ουίλιαμ Μπλέικ. Το 1790 έγινε μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας του Λονδίνου, όπου δίδαξε και έγινε έφορος. Πέθανε το 1825 σε ηλικία 84 ετών και ενταφιάστηκε στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο, δίπλα στον Τζέσουα Ρέυνολντς.
Το έργο
Ο Φιούζελι, με το εκκεντρικό ύφος στα έργα του, ένα κράμα ιταλικού μανιερισμού και επιδράσεων από το γερμανικό κίνημα στην τέχνη «Sturm und Drang» (Θύελλα και Ορμή, ρομαντισμός), επηρέασε σημαντικά την πορεία της αγγλικής τέχνης. Ήταν ο δημιουργός του κινήματος του ρομαντισμού στην αγγλική ζωγραφική. Το έργο του διαπνέεται από ένα απροκάλυπτο ερωτισμό, δύναμη φαντασίας, εφιαλτικούς υπαινιγμούς, προσωπικές φαντασιώσεις και μια ονειρική διάθεση, που τον καθιστούν προάγγελο του σουρεαλισμού. Το έργο του, όπως συχνά επισημαίνεται, αποτελεί ένα εικαστικό σχόλιο του Ομήρου, των Νιμπελούγκεν και του θεάτρου του Σαίξπηρ. Τα περισσότερα έργα του βρίσκονται στο Κούνστχαους της Ζυρίχης και την Πινακοθήκη Τέιτ του Λονδίνου.
Ερωτισμός και τέχνη
Η απόδοση των σεξουαλικών θεμάτων στο έργο του Φιούζελι χαρακτηρίζεται από μια απελευθέρωση της ερωτικής φαντασίωσης, που παρόμοια δεν είχε εκδηλωθεί μέχρι τότε στις εικαστικές τέχνες. Φιλοτέχνησε εκατοντάδες ερωτικά σχέδια, για ιδιωτική μόνο χρήση με τους φίλους του, που χρονολογούνται κυρίως από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1790. Τα σχέδια του αυτά αναδεικνύουν απροκάλυπτα τις επώδυνες εμμονές του στο σεξ και τον ονειρικό ερωτικό κόσμο του, που ήταν απόρροια της μειονεκτικής εμφάνισής του, του άχαρου παρουσιαστικού του και της έλλειψης ερωτικής γοητείας.
Τα ερωτικά θέλγητρα, τα φετιχιστικά στοιχεία, τα γυμνά σώματα που συμπλέκονται, τα ακάλυπτα γεννητικά όργανα ανδρών και γυναικών, η έμφαση στη βία, ο λανθάνων σαδισμός και η ερωτική υποταγή υπάρχουν στο έργο του Φιούζελι με τρόπο απροκάλυπτο. Τα πιο γνωστά, μυθολογικής προέλευσης και με έκδηλο ερωτικό περιεχόμενο, είναι τα έργα του που τιτλοφορούνται «Incubus» και «Succubus». Πρόκειται για τους μεσαιωνικούς δαίμονες, αφενός τον αρσενικό «Incubus», που εμφανίζεται με τη μορφή άνδρα ή αλόγου, ξαπλώνει πάνω σε κοιμισμένες γυναίκες και συνουσιάζεται μαζί τους, αφετέρου τον «Succubus», που με μορφή γυναίκας αποπλανά τους άντρες.
Στο ίδιο εικαστικό ύφος και με έντονο ερωτικό στοιχείο είναι και τα έργα του: «Ο Εφιάλτης» (1781), «Ο θάνατος του Οιδίποδα» (1784), «Ο Ινκούμπους εγκαταλείποντας δυο κοιμισμένες γυναίκες» (1793), « Η Τιτάνια αγκαλιάζει τον γαϊδουροκέφαλο Μπότομ» (1793 – 94, Κούνστχαους, Ζυρίχη), «Το Τζάκι» (1798), «Η Ντεμπυτάντ» (Πινακοθήκη Τέιτ, Λονδίνο), «Γυναίκα σ’ ένα τζάκι» (περ. 1817), «Το Φιλί» (1819, Κούνστχαους, Ζυρίχη), «Καλλίπυγος» (περ. 1810 – 1820), «Λεσβιακό ζευγάρι» (περ. 1815 -20), «Σύμπλεγμα ενός άντρα με τρεις γυναίκες» (περ. 1820, Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου, Λονδίνο), «Κοιμισμένη γυναίκα με Ερινύες» (1821) ή το μακάβριο «Ο Βόλφραμ κοιτάζει τη γυναίκα του, που την έχει φυλακίσει με το πτώμα του εραστή της» (1812 – 1820).
Ο Πίνακας
«Εφιάλτης» ονομάζεται ο διασημότερος πίνακας του βρετανού ζωγράφου Γιόχαν Χάινριχ Φίσλι. Απεικονίζεται ένας δαίμονας να κάθεται πάνω σε μια κοιμισμένη γυναίκα η οποία έχει τα χέρια στο κεφάλι της. Πρόκειται για τον μεσαιωνικό δαίμονα «Incubus», ένα θέμα που ο ζωγράφος έχει επαναλάβει σε πολλά του έργα. Πίσω τους διακρίνεται ένα κεφάλι αλόγου, που σύμφωνα με τη λαϊκή πεποίθηση ήταν κακός οιωνός. Ο πίνακας συμβολίζει τον εφιαλτικό ύπνο ενώ έχει έντονα ερωτικά στοιχεία. Πρόκειται για ένα γοητευτικό πίνακα, ο οποίος εκτέθηκε πρώτη φορά το 1782, ένα χρόνο μετά τη δημιουργία του και προκάλεσε την αντίδραση των κριτικών, με αποτέλεσμα να γίνει αμέσως διάσημος. Αν και η γυναίκα κοιμάται, μοιάζει νεκρή. Φοράει λαμπερά ρούχα σε αντίθεση με το σκοτεινό περιβάλλον που την περιβάλλει. Βελούδινες κόκκινες κουρτίνες μέσα από τις οποίες ξεπροβάλλει το κεφάλι αλόγου με λαμπερά μάτια. Στα πόδια της υπάρχει ένα τραπεζάκι με έναν καθρέπτη, ένα φιαλίδιο και ένα βιβλίο.
Ο συμβολισμός
Το άλογο και ο δαίμονας συναντούνται στους γερμανικούς μύθους, σύμφωνα με τους οποίους αυτά τα πλάσματα κυρίευαν τους ανθρώπους που κοιμούνται μόνοι. Ο πίνακας ονομάστηκε «nightmare», με το δεύτερο συνθετικό να προέρχεται από τη σκανδιναβική λέξη «mara», που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το πνεύμα που βασάνιζε τους ανθρώπους, τους προκαλούσε δύσπνοια και βάρος στο στήθος.
Διάφορες εκδοχές του πίνακα
Ο Φίσλι πούλησε τον πίνακα πάμφθηνα, όμως όταν άρχισε να εκτίθεται απέφερε τεράστια κέρδη, καθώς πλήθος κόσμου ήθελαν να τον θαυμάσουν από κοντά. Σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, η κοιμισμένη γυναίκα ήταν η ερωμένη του ζωγράφου, Anna Landholdt, ανιψιά ενός φίλου του, την οποία είχε γνωρίσει ενώ ταξίδευε από τη Ρώμη στο Λονδίνο. Ο Φίσλι ήταν ερωτευμένος μαζί της όμως ο πατέρας της δεν ενέκρινε τον γάμο τους και τελικά η κοπέλα παντρεύτηκε έναν οικογενειακό φίλο. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι «ο Φίσλι είναι ο δαίμονας που την έχει επισκεφθεί στον ύπνο της».
Η έμπνευση του Φράνκενσταϊν
Ο πίνακας απέκτησε τεράστια φήμη και ο Φίσλι δημιούργησε ακόμη τρία έργα με παρόμοιο θέμα. Μάλιστα, ενέπνευσε και τη Μαρία Σέλεϊ, η οποία έχει συμπεριλάβει μια σκηνή στο έργο Φράνκεστάιν που μοιάζει με το θέμα του πίνακα. Σύμφωνα με το μυθιστόρημα, η γυναίκα του Βίκτωρα δολοφονείται από το τέρας την ημέρα του γάμου τους. «Ήταν άψυχη, πεσμένη στο κρεβάτι, το κεφάλι της κρεμόταν κάτω, και τα ωχρά και στρεβλωμένα χαρακτηριστικά της ήταν καλυμμένα από τα μαλλιά της» περιέγραφε η Σέλεϊ….
Πηγή: