Ο “Άνισος Γάμος” του Βασίλι Πουκέρεφ: Πως ένα έργο τέχνης άλλαξε την νοοτροπία μίας ολόκληρης κοινωνίας

Τι είναι οι άνισοι γάμοι;

Στα μέσα του 19ου αιώνα σημειώθηκε στην Ρωσία η ραγδαία εξάπλωση των αναγκαστικών γάμων. Οι οικογένειες με οικονομικά προβλήματα είχαν ανάγκη για χρήματα. Εκείνη την εποχή οι δαπάνες και οι φόροι αυξήθηκαν. Πιο δύσκολα ήταν τα πράγματα για τις οικογένειες που είχαν πολλές κόρες επειδή κάθε κορίτσι έπρεπε να ντύνεται όμορφα, να παρουσιάζεται ευπρεπώς και να έχει προίκα για να παντρευτεί καλά. Για τις οικογένειες που δεν μπορούσαν να προσφέρουν τα απαραίτητα υπήρχε μία λύση. Οι αναγκαστικοί γάμοι. Τα φτωχά κορίτσια συχνά παντρεύονταν παρά την θέληση τους πλούσιους ηλικιωμένους αξιωματούχους και εμπόρους. Το υλικό συμφέρον, η επιθυμία να πραγματοποιηθεί μια κερδοφόρα συναλλαγή, οδηγούσαν τους γονείς στην πάράδοση των συμφερόντων, στο ‘πούλημα’ της ίδιας τους της κόρης. 

Oι “άνισοι γάμοι”, όπως και ονομάστηκαν αργότερα, αν και συχνό φαινόμενο και σε άλλες χώρες, κατέληξαν να είναι τόσο διαδεδομένοι στη ρωσική κοινωνία του 19ο αιώνα που μια τέτοια κατάσταση δεν φαινόταν υπερβολική σε κανέναν.

Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις για τους “άνισους γάμους”. Ωστόσο, η ιστορία δείχνει ότι τέτοιοι γάμοι έφερναν μεγάλη ταλαιπωρία και στεναχώρια στα νεαρά κορίτσια που ήταν παντρεμένα με τους ηλικιωμένους, ενώ η οικογένεια της ευημερούσε. Αυτό ήταν μία ‘ευγενική θυσία’ για κάποιους ή μία ‘πραγματική τραγωδία’ όπως χαρακτηρίστηκε από άλλους, και ως θέμα συναντάται συχνά σε λαϊκά τραγούδια, λογοτεχνικά έργα, και φυσικά στις εικαστικές τέχνες. Το πιο γνωστό από αυτά είναι ο “Άνισος Γάμος” (“The Unequal Marriage“) του Βασίλι Βλαντιμίροβιτς Πουκέρεφ.

Ο Πίνακας

Στον πίνακα βλέπουμε να εκτιλλίσεται μία ιστορία πολύ προσεκτικά γραμμένη από τον καλλιτέχνη. Η πιο σημαντική μορφή είναι η νεαρή κοπέλα. Η νύφη που εξακολουθεί να είναι παιδί, με ένα όμορφο οβάλ πρόσωπο πλαισιωμένο με ξανθές μπούκλες, μικρά χείλη, ξανθά μαλλιά, μεταξωτή γυαλάδα. Ντυμένη με ένα νυφικό με δαντέλα και διαφανές πέπλο, μόλις κρατά πίσω τα δάκρυα, αυτή τη μέρα που είναι η πιο πικρή στη ζωή της. Το χέρι της προσφορά στο γαμπρό, μία ‘δίκαιη’ ανταλλαγή για μία καλύτερη ζωή για εκείνη και την οικογένεια της. Το δεξί της χέρι επεκτείνεται στον ιερέα, ο οποίος πρόκειται να βάλει ένα δαχτυλίδι για ένα λεπτό δάχτυλο. Και στο δεξί της χέρι κρατάει ένα κερί που πέφτει στο νυφικό της, σφραγίζοντας την μοίρα της.

Από την άλλη στέκεται ο ηλικιωμένος γαμπρός, κοιτώντας λοξά την νύφη. Ο ζωγράφος του δίνει μια δυσάρεστη εμφάνιση: βαθιές ρυτίδες στο πρόσωπό του, χαλαρό δέρμα, σφιχτό κολάρο – όλα δείχνουν την αυστηρότητα του. Δεν ενδιαφέρεται τόσο για το μυστήριο, όσο για την νύφη. Χωρίς να στρέψει το κεφάλι του προς αυτήν, εκφράζει τη δυσαρέσκειά του μόνο με το βλέμμα του.

Στο παρασκήνιο βρίσκονται και άλλες φιγούρες μεταξύ των οποίων είναι ένας αξιωματικός, ένας προξενητής, δύο ηλικιωμένες γυναίκες και δυο δυσαρεστημενοι άντρες.

Οι φήμες

Μετά την εμφάνιση του πίνακα στον κόσμο της ζωγραφικής, ολόκληρη η Ρωσία άρχισε να μιλά γι’αυτόν. Αυτό το επιτυχημένο έργο προσέλκυσε την προσοχή του κοινού και προκάλεσε μια παθιασμένη διαφωνία στον τύπο αλλά και στην κοινωνία γενικά.

Υπήρχαν πολλές φήμες και θρύλοι από τη στιγμή της δημιουργίας του έργου, το 1862 και μετέπειτα. Αυτό που προκάλεσε την μεγαλύτερη εντύπωση και οδήγησε πολλούς κριτικούς στο να θεωρήσουν το έργο αυτοβιογραφικό ήταν ότι ο νεαρός μαυροφόρεμενος άντρας με τα γένια που στέκεται πίσω από την νύφη και κοιτάζει με ένα άγριο και στενάχωρο βλέμμα τον γαμπρό ήταν σχεδόν ολόιδιος με τον Πουκέρεφ.

Η εικόνα αυτή αποδείχθηκε τόσο διακριτικά επιβλητική που ως αποτέλεσμα, το επίκεντρο της προσοχής δεν ήταν η νύφη και ο γαμπρός, αλλά το ερωτικό τρίγωνο. Δεδομένου ότι όλοι αναγνώρισαν εύκολα τον καλλιτέχνη στο πρόσωπο του μυστήριου άνδρα, υπήρχαν φήμες ότι είχε απεικονίσει το δικό του προσωπικό δράμα στον πίνακα – φέρεται ότι η αγαπημένη του αναγκάστηκε παντρευτεί έναν πλούσιο αξιωματούχο πριν χρόνια.

Ωστόσο, στην πραγματικότητα, η έμπνευση για τη δημιουργία του έργου δεν προερχόταν από την ίδια την θλίψη του Πουκέρεφ, αλλά από μια ιστορία από τη ζωή του στενού του φίλου, Serge Mikhailovich Varentsov.

Ο νεαρός έμπορος ήταν πολύ ερωτευμένος με ένα φτωχό κορίτσι ηλικίας είκοσι τεσσάρων ετών, την Sofya Nikolaevna Rybnikova, αλλά οι γονείς της αποφάσισαν ότι θα ήταν καλύτερο να παντρευτεί έναν άντρα που ήταν πλουσιότερος και πιο επιτυχημένος, ήτοι τον τριάντα- επτάχρονο Andre Aleksandrovish Karzinkin. Η διαφορά ηλικίας, βέβαια, δεν ήταν τόσο μεγάλη όσο παρουσιάζεται στον πίνακα, αλλά ο Πουκέρεφ ήθελε να υπογραμμίσει τη νεότητα και την ομορφιά της νύφης σε αντίθεση με την ηλικία του γερασμένου άνδρα.

Ο Σεργκέι, λοιπόν, για οικογενειακού λόγους αναγκάστηκε να παρευρεθεί στο γάμο και να δει την αγαπημένη του να παντρεύεται κάποιον άλλο. Ωστόσο, η θλίψη ενός ανθρώπου ήταν η έμπνευση ενός άλλου. Όταν ο Σεργκέι διηγήθηκε την ιστορία στον φίλο του, ο Πουκέρεφ είχε αμέσως την ιδέα για την δημιουργία του πίνακα. Ο άντρας πίσω από τη νύφη υποτίθεται ότι είναι πορτρέτο του Σεργκέι, αλλά αργότερα ο Σεργκέι ήταν μάλλον θυμωμένος που ο Πουκέρεφ τον είχε ζωγραφίσει και έτσι ο ρώσος ζωγράφος πρόσθεσε μια γενειάδα στο πρόσωπο, αλλά τα υπόλοιπα παρέμειναν αμετάβλητα.

Το μήνυμα

Πίσω όμως από την τραγική αυτή ιστορία αγάπης βρίσκεται φυσικά το κοινωνικό μήνυμα κατά της ταξικής και πατριαρχικής ανισότητας. Ο ίδιος ο Πουκέρεφ προερχόταν από μία ταπεινή οικογένεια αγροτών, και έτσι γνώριζε πολλά για τη ζωή των απλών, φτωχών ανθρώπων από πρώτο χέρι, και ανησυχούσε για τα προβλήματα της κοινωνίας, τις υπερβολικές οικονομικές διακρίσεις, την εκμετάλλευση και τον εξαναγκασμό που βρίσκονταν στην καρδιά της ρωσικής κοινωνία . Ο “Άνισος Γάμος”, που έγινε το αποκορύφωμα της δημιουργικής δραστηριότητας του καλλιτέχνη, είναι ένα ζωντανό παράδειγμα αυτού.

Μετά την παρουσίαση του «Άνισου Γάμου» στην Έκθεση Ακαδημαϊκής Τέχνης της Μόσχας λέγεται ότι πολλοί ηλικιωμένοι στρατηγοί και έμποροι, βλέποντας το έργο, ο ένας μετά τον άλλο άρχισαν να αρνούνται να παντρευτούν νέες νύφες. Ο ιστορικός Ν. Κοστομάροφ παραδέχτηκε στους φίλους του ότι, έχοντας δει τον πίνακα του Πουκέρεφ, εγκατέλειψε τις προθέσεις του να παντρευτεί ένα νεαρό κορίτσι. Το ειρωνικό και κατηγορηματικό νόημά του έργου (και γενικά χαρακτηριστικό όλων των έργων του Βασίλι Πουκέρεφ) ήταν, λοιπόν, τόσο προφανές που το διαδεδομένο φαινόμενο εκτέθηκε σε όλη την ασχήμια του και ο ρώσος ζωγράφος κατόρθωσε με την τέχνη του να στείλει ένα ηχηρό κοινωνικό μήνυμα που οδηγήσε σε μία σταδιακή αλλά καθοριστική αλλαγή της ρωσικής νοοτροπίας για τους άνισους γάμους και την οικονομική εκμετάλλευση.

Πηγές:

https://gameriskprofit.ru/el/moda-i-stil/tainy-staryh-kartin-neravnyi-brak-v-pukireva-vasilii/

https://el.taylrrenee.com/iskusstvo-i-razvlecheniya/55511-kartina-neravnyy-brak-pukireva-istoriya-sozdaniya-i-opisanie.html

Painting Planet.com