Ο Ανρί Ματίς ήταν ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους ζωγράφους του 20ου αιώνα. Θεωρείται ιδρυτής του καλλιτεχνικού κινήματος του φωβισμού καθώς και μία από τις σημαντικότερες μορφές της μοντέρνας τέχνης. Περισσότερα για την ζωή και το έργο του μπορείτε να διαβάσετε εδώ, όμως στο συγκεκριμένο αφιέρωμα θα εστιάσουμε περισσότερο σε ένα από τα τελευταία του έργα. Ο λόγος για τον πίνακα «Απόλλωνας», ένας από τους τελευταίους πίνακές του και συνάμα ένα έργο τόσο διαφορετικό από τα περισσότερα που φιλοτέχνησε!
Ο Ανρί Ματίς ήταν ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους ζωγράφους του 20ου αιώνα. Θεωρείται ιδρυτής του καλλιτεχνικού κινήματος του φωβισμού καθώς και μία από τις σημαντικότερες μορφές της μοντέρνας τέχνης.
Ο Ματίς γεννήθηκε στην επαρχία Λε Κατώ-Καμπρεζί, της βόρειας Γαλλίας ενώ μεγάλωσε στην περιοχή Μποέν-εν Βερμαντουά. Σπούδασε νομικά στο Παρίσι όπου μετακόμισε το 1887 και αφού απέκτησε την δικηγορική άδεια εργάστηκε για ένα διάστημα ως συμβολαιογράφος στην γενέτειρά του. Το 1891 προσβλήθηκε από ασθένεια και κατά το στάδιο της ανάρρωσής του ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τη ζωγραφική. Την ίδια χρονιά επιστρέφει στο Παρίσι όπου σπουδάζει στην ακαδημία τεχνών Julian, μαθητής του Οντιλόν Ρεντόν και του Γκυστάβ Μορώ.
Το έργο του
Το πρώιμο έργο του, το οποίο ξεκίνησε να εκθέτει το 1895, χαρακτηρίζεται από τη στεγνή ακαδημαϊκή γνώση, η οποία ήταν ιδιαίτερα εμφανής στα σχέδιά του. Ανακαλύπτοντας όμως τα καλλιτεχνικά κινήματα που συνυπήρχαν ή διαδέχτηκαν το ένα το άλλο, όπως ο νεοκλασικισμός, ο ρεαλισμός, ο ιμπρεσιονισμός, και ο νεο-ιμπρεσιονισμός, άρχισε να πειραματίζεται με μια ποικιλία από στυλ, χρησιμοποιώντας νέα είδη στις πινελιές του, προσθέτοντας φως, για να δημιουργήσει τη δική του εικαστική γλώσσα.
Στην παλέτα και την τεχνική του, το πρώιμο έργο του Ματίς είχε επιρροές της παλαιότερης γενιάς των συμπατριωτών του: Εντουάρ Μανέ και Πολ Σεζάν. Το καλοκαίρι του 1904, κατά την επίσκεψη στον φίλο του καλλιτέχνη Πολ Σινιάκ στο Σαν Τροπέ, ο Ματίς ανακάλυψε το λαμπρό φως της νότιας Γαλλίας, το οποίο αργότερα, συνέβαλε σε μια πολύ πιο φωτεινή παλέτα.
Οι πίνακες με τα φωτεινά χρώματα άρχισαν να πολλαπλασιάζονται μετά το 1917, όταν ο ίδιος περνούσε πολύ χρόνο στη γαλλική Ριβιέρα, στη Νίκαια. Εκείνη την εποχή αντανακλά στο έργο του το αισθησιακό χρώμα του περιβάλλοντός. Τότε ολοκληρώνει και ορισμένα από τα πιο συναρπαστικά έργα του. Κύριο αντικείμενο παρέμεινε η γυναικεία φιγούρα ή μια δούλα ντυμένη με ανατολίτικη φορεσιά.
Τα δύο σπουδαία έργα του Ματίς
Το 1929, ο Ματίς σταματάει για λίγο τη ζωγραφική στο ατελιέ του. Ταξίδεψε στην Αμερική, πήγε στην Αϊτή και επέστρεψε στη Νέα Υόρκη, τη Βαλτιμόρη, το Μέριλαντ και την Πενσυλβάνια. Ένας σημαντικός συλλέκτης έργων σύγχρονης τέχνης, και ιδιοκτήτης των μεγαλύτερων έργων του Ματίς στην Αμερική, ο Δρ Albert Barnes, ανέθεσε στον καλλιτέχνη να ζωγραφίσει μια μεγάλη τοιχογραφία για την πινακοθήκη του αρχοντικού του.
Ο Ματίς επέλεξε το θέμα του χορού, ένα θέμα που τον απασχολούσε από τις αρχές του Φωβισμού. Η τοιχογραφία (σε δύο εκδόσεις, λόγω ενός λάθους σε διαστάσεις) εγκαταστάθηκε τον Μάιο του 1933 στο Ίδρυμα B. Στη σύνθεσή του υπογράμμισε την απλότητα των γυναικείων μορφών σε πληθωρική κίνηση με γεωμετρικό υπόβαθρο.
Ο Ματίς πειραματιζόταν όλη του τη ζωή με το σχέδιο. Ως η πιο άμεση έκφραση των σκέψεων του καλλιτέχνη, συχνά τον βοήθησε να εξασκηθεί στη σύνθεση, να λύσει υφολογικά προβλήματα ή να κατεβάσει νέες ιδέες. Στα μέσα της δεκαετίας του 1930, δημιούργησε μια σειρά σχεδίων από στυλό και μελάνι, ενώ στις αρχές του 1940 ασχολήθηκε με γραμμές πιο κομψές, ασκίαστες, σχεδιάζοντας απλουστευμένες γυναικείες μορφές και νεκρή φύση.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και στις αρχές της δεκαετίας του ’50, τα σχέδιά του έγιναν πιο τολμηρά, η γραμμή περιγράμματος παχύτερη και οι μορφές ακόμη πιο απλουστευμένες απαλλαγμένες από κάθε λεπτομέρεια. Τα τελευταία μεγάλα σχέδια του, τα έκανε με ένα παχύ πινέλο που τοποθετούσε σε ένα μακρύ ραβδί και αποτελούνταν μόνο από περίγραμμα.
Η γλυπτική ήταν άλλη μία τέχνη με την οποία καταπιάστηκε ο Ματίς από τα πρώτα χρόνια του και έγινε πηγή έμπνευσης για τη ζωγραφική. Περισσότερα από τα μισά γλυπτά του είχαν ολοκληρωθεί μεταξύ 1900 και 1910. Η δημιουργικότητα του Ματίς είχε επεκταθεί στο χώρο των γραφικών τεχνών και της εικονογράφησης βιβλίων.
Αλλά το κορυφαίο επίτευγμα της καριέρας του Ματίς ήταν το παρεκκλήσι του Ροζάριο στη Vence της γαλλικής Ριβιέρας (1948-1951), για το οποίο ο ίδιος δημιούργησε όλες τις τοιχογραφίες, τα έπιπλα, τους 14 σταθμούς του σταυρού, τα βιτρό παράθυρα, ακόμη και τα άμφια των ιερέων.
Η ομορφιά και η απλότητα αυτού του έργου αποτέλεσε το πνευματικό Gesamtkunstwerk (συνολικό έργο) του Ματίς και επιβεβαίωσε τη δημιουργική ιδιοφυΐα του. Το 1941 ο Ματίς είχε διαγνωστεί με καρκίνο του δωδεκαδακτύλου και ήταν μόνιμα καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι. Ήταν σε αυτή την κατάσταση όταν ολοκλήρωσε το μαγευτικό παρεκκλήσι του Ροζάριο.
O Mατίς έγινε αρχικά διάσημος ως “βασιλιάς της Φωβιστών”, ένα ακατάλληλο όνομα για αυτή την ευγενική πνευματική υπόσταση: δεν υπήρχε αγριάδα σε αυτόν, αν και υπήρχε πολύ πάθος. Η έννοια φωβισμός προέρχεται από τη γαλλική λέξη -fauve που μπορεί να μεταφραστεί άγριο θηρίο (χρησιμοποιείται πολλές φορές για να δηλώσει και τα αιλουροειδή) και δεν θα έπρεπε να συγχέεται με την ελληνική λέξη -φόβος. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1905 στην πρώτη έκθεση της ομάδας των φωβιστών στο Παρίσι. Ο σπουδαίος ζωγράφος πέθανε στις 3 Νοεμβρίου του 1954, από καρδιακή προσβολή.
Το έργο του Ματίς «Η χαρά της ζωής», φιλοτεχνήθηκε το 1906.
Η προετοιμασία του πίνακα του γίνεται με πολλή προσοχή και με ακαδημαϊκό τρόπο, μελετώντας τις μια- μία ξεχωριστά τις μορφές που απεικονίζει και συνολικά στη συνέχεια.
Απεικονίζει δεκαέξι γυμνές μορφές, οι περισσότερες εκ των οποίων είναι γυναίκες. Όλος ο πίνακας παραπέμπει σε παραδείσιους κόσμους. Ένα βουκολικό τοπίο, μια φανταστική χώρα που κυριαρχεί ο χορός, η μουσική με τους αυλούς, η αρμονία, η αγκαλιά των ανθρώπων μεταξύ τους και η αγκαλιά με τη φύση, το όνειρο. Και ο ίδιος ο τίτλος του «Η χαρά της ζωής» αγκαλιάζει την ονειρική αυτή ατμόσφαιρα που αποπνέει το έργο.
Ο πίνακας έχει καθαρότητα, δυνατά χρώματα. Κόκκινο, κίτρινο, πράσινο, μωβ, πορτοκαλί. Περιγράμματα στα δέντρα υπάρχουν ελάχιστα. Αντί για αυτά, τα έντονα χρώματα οριοθετούν τον χώρο, τη φύση και τις ανθρώπινες μορφές.
Ο Ματίς έχει διασπείρει τις φιγούρες σαν μοτίβα έτσι στο χώρο, που λειτουργούν συμβολικά και διακοσμητικά, ενώ παράλληλα παραπέμπουν στα πρότυπα των προ- αναγεννησιακών εποχών.
Με τη διακόσμηση εξάλλου που χρησιμοποιεί ο Ματίς, έχει ως σκοπό του να εκφράσει την πνευματικότητα, παραπέμποντας σε αυτή μέσα από τον όλο ρυθμό στους πίνακες του.
Όπως με τη τοποθέτηση εδώ των μορφών στον χώρο σε ζώνες που δίνουν μια αίσθηση βάθους, ενώ όλα τα χρώματα είναι πλακάτα- επίπεδα, καθαρά. Η τεχνική του Ματίς ως προς τον χειρισμό του εσωτερικού των μορφών, που είναι χωρίς λεπτομέρειες, παραπέμπει στα ερυθρόμορφα αγγεία.
Τα περιγράμματα του παραμορφώνουν το σώμα συνειδητά, ενώ είναι σκληρά και ζωγραφισμένα με έντονα χρώματα και αυτά καθαρά και εύκαμπτα.
Έτσι, σε γενικές γραμμές, βλέπουμε το έργο του Ματίς να αποκτά μια ιδιαίτερη εκφραστική δύναμη μέσα από τα χρώματα που χρησιμοποιεί, εις βάρος της μορφής.
Το έργο του Ματίς γενικά έχει προβληματισμό γιατί εμπεριέχει και κοινωνικά θέματα, με τον δικό του τρόπο δοσμένα, μέσα από μια δεύτερη ματιά.
Ο πίνακας αυτός όμως, «Η χαρά της ζωής», παρόλη τη ζωή που δίνει και με τον τίτλο του, δίνει και την αίσθηση ότι πίσω από την παραδείσια βουκολική εικόνα, υπάρχει μια μελαγχολία.
Ίσως γιατί οι μορφές που είναι σχεδόν όλες γυναικείες στερούνται ολοκληρωμένων ανατομικών χαρακτηριστικών. Οι θεωρητικοί, βρίσκουν σαν αποκορύφωμα της σαδιστικής επίθεσης τα σώματα του ζευγαριού που είναι σε πρώτο πλάνο στα δεξιά. Το ζευγάρι είναι δυο σώματα που δεν είναι εμφανές αν είναι του ιδίου φύλου, και που μοιάζουν σαν να έχουν ένα κεφάλι.
Όλη η σύνθεση μοιάζει με μοντάζ που αν κοιταχθεί με μια ψυχαναλυτική ματιά, ο πίνακας μοιάζει με μια φανταστική εικόνα με πολλά μηνύματα σεξουαλικών παρορμήσεων, δοσμένα με μια παιδικότητα που μας παραπέμπει στις θεωρίες του Φρόιντ, όπως τον ναρκισσισμό, τον σαδισμό από το περίεργο ζευγάρι κυρίως, ή την επιδειξιμανία.
Και που καταλήγει σύμφωνα με τις θεωρίες του Φρόιντ σαν μια αναφορά στο Οιδιπόδειο και στην αγωνιά του ευνουχισμού. Άρα στην πατροκτονία.
Πυρήνας των προθέσεων των εκπροσώπων του φοβισμού, ερχόταν σε σύγκρουση με το κοινωνικό και καλλιτεχνικό κατεστημένο.
Σε κάθε περίπτωση, ο πίνακας του Ματίς, αποτελεί ένα έργο τέχνης, με τα ζωηρά χρώματα του φωβισμού που εντυπωσιάζει τον θεατή και του προκαλεί τα θετικότερα συναισθήματα…
Henri Matisse, Goldfish, 1912, oil on canvas, 146 x 97 cm (Pushkin Museum of Art, Moscow)Henri Matisse, Le café Maure(Arab Coffeehouse), 1911-13, oil on canvas, 176 x 210 cm (Hermitage Museum)
Τα χρυσόψαρα εμφανίζονται σε τουλάχιστον δέκα πίνακές του Ανρί Ματίς. Οι περισσότεροι ανήκουν σε μια σειρά που παράγει ο ζωγράφος την περίοδο 1912-1914. Σύμφωνα με μια ιστορία, το χρυσόψαρο έχει μια μαγική ικανότητα να κάνει τρεις επιθυμίες μας αληθινές. Αλλά είναι πραγματικά αυτή η μυστηριώδης αιτία που έκανε τον Matisse να τα ζωγραφίζει σθεναρά ξανά και ξανά;
Henri Matisse, 1914, Les poissons rouges (Interior with a Goldfish Bowl), oil on canvas, 147 x 97 cm, Centre Georges Pompidou,Henri Matisse, Goldfish and sculpture, 1912, the Museum of modern art New York
Τα χρυσόψαρα “έφτασαν” στην Ευρώπη από την Ανατολική Ασία τον 17ο αιώνα, ενώ οι ΗΠΑ τα είδαν γύρω στο 1850, όπου κέρδισαν γρήγορα δημοτικότητα. Συμβόλιζαν καλή τύχη και ευημερία και έγινε μια παράδοση για τους παντρεμένους άνδρες να δίνουν στις γυναίκες τους ένα χρυσόψαρο κατά την πρώτη επέτειο του γάμου τους, ως υπόσχεση των ευημερούντων ετών που έρχονται. Ωστόσο, δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε με αυτόν τον τρόπο το χρυσόψαρο στο έργο του Matisse καθώς ήταν παντρεμένος με τον Amelie από το 1898.
Henri Matisse, goldfish and palette, 1914 ,the Museum of modern art, New YorkHenri Matisse, Fish Tank in the Room, 1912, National Gallery of Denmark – Statens Museum for Kunst, Copenhagen
Είναι πιθανό ότι ο Matisse απέκτησε εμμονή με το χρυσόψαρο μετά το ταξίδι του στην Ταγγέρη, μια από τις σπουδαιότερες πόλεις και λιμένες του Μαρόκου, όπου είχε παρατηρήσει τον αργό και προσεγμένο τρόπο ζωής τους. Συχνά απεικόνιζε Μαροκινούς να αφηγούνται ή να διαλογίζονται, ενώ κοίταζαν ένα μπολ χρυσόψαρα, γοητευμένος από το πώς σκέφτοταν και απολάμβανε φαινομενικά τα κοσμικά στοιχεία της πραγματικότητάς τους.
Henri Matisse, Young Woman before an Aquarium (Jeune fille devant un aquarium), 1921-1922, The Barnes Foundation, PhiladelphiaHenri Matisse, Zorah on the terrace, 1912, The Pushkin State Museum of Fine Arts, Moscow
Για τον Matisse, το ίδιο το χρυσόψαρο ήρθε να συμβολίσει τη γαλήνια κατάσταση του νου που τόσο θαύμαζε στους Μαροκινούς, ενώ η ζωγραφική του με χρυσόψαρα έγινε γι ‘αυτόν μια άσκηση με προσοχή όπως έγραφε κάποτε ότι ονειρευόταν:
“…μια τέχνη της ισορροπίας, της καθαρότητας και της γαλήνης, που στερείται ανησυχίας ή καταθλιπτικής υποκείμενης ύλης, μια τέχνη που θα μπορούσε να είναι μια χαλαρωτική, ηρεμιστική επιρροή στο μυαλό, κάτι σαν μια καλή πολυθρόνα που προσφέρει χαλάρωση από την κόπωση.”
Henri Matisse, Interior with Goldfish, 1914, Centre Pompidou, Musée National d’Art Moderne, ParisHenri Matisse, Interior with Goldfish, 1912, The Barnes Foundation, Philadelphia
Δεν ζωγραφίζω πράγματα. Ζωγραφίζω μόνο τη διαφορά μεταξύ των πραγμάτων.
Henri Matisse, The Gold fish and the bowl winter, 1922,Museum of modern art New York City
Χρησιμοποιούμε cookies για να διασφαλίσουμε ότι σας προσφέρουμε την καλύτερη εμπειρία στον ιστότοπό μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε αυτόν τον ιστότοπο, θα υποθέσουμε ότι είστε ικανοποιημένοι με αυτόν.Εντάξει!
