“Κραυγή”: Η έμπνευση πίσω από τον πιο χαρακτηριστικό πίνακα της σύγχρονης τέχνης

Ο Έντβαρντ Μούνκ είναι ο καλλιτέχνης που έδωσε στο συμβολισμό και στον αφηρημένο εξπρεσιονισμό άλλη υπόσταση.Αν και δεν παντρεύτηκε ποτέ, αποκαλούσε τους πίνακές του “παιδιά του” και δεν άντεχε να τους αποχωριστεί. Μετά το θάνατό του το 1944, στην ηλικία των 80, οι αρχές ανακάλυψαν στον δεύτερο όροφο του σπιτιού του, μια συλλογή του από περισσότερα από χίλια έργα ζωγραφικής, ξυλογραφίες, λιθογραφίες, ξυλόγλυπτα, χαλκογραφίες και φωτογραφίες.

Η “Κραυγή” δημιουργήθηκε το 1893 και έχει χαρακτηριστεί ως η “Μόνα Λίζα” της σύγχρονης τέχνης. Ο Μουνκ δημιούργησε διάφορες εκδοχές της “Κραυγής”. Το Μουσείο Μουνκ στο Όσλο έχει μια από τις δύο ζωγραφικές εκδοχές, αυτήν του 1910, και ένα παστέλ. Η Εθνική Πινακοθήκη της Νορβηγίας έχει την πρώτη ζωγραφική εκδοχή του 1893. Μια τέταρτη εκδοχή, σε παστέλ, ανήκει στον αμερικάνο Λέον Μπλάκ, καθώς ο ίδιος το αγόρασε για 120 εκατομμύρια δολάρια το 2012.

Ποιό περιστατικό οδήγησε τον Μούνκ στη δημιουργία της “Κραυγής”; Στο ημερολόγιό του, στις 22 Ιανουαρίου 1892, ο Έντβαρντ Μούνκ παραδέχεται ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του πάλευε με την παράνοια.
Λίγα χρόνια αργότερα μάλιστα , το φθινόπωρο του 1908 ο Μούνκ εισήχθη στην κλινική του Dr. Daniel Jacobson, εξαιτίας του προβλήματος με τον αλκοολισμό,της μανίας καταδίωξης και των παραισθήσεων που τον βασάνιζαν. Την εποχή που ο καλλιτέχνης φιλοτεχνούσε την κραυγή, η αδελφή του βρισκόταν στο νοσοκομείο λόγω μιας ψυχικής νόσου. Αυτό προκαλεί τον Μούνκ να δείχνει μια ειλικρινή, ακόμη και άσχημη πλευρά των αγχωτικών συναισθημάτων του μέσα από τη ζωγραφική του.

Σύμφωνα με τα προσωπικά ημερολόγια του Μουνκ, η ιδέα για την “Κραυγή” δημιουργήθηκε την ώρα που κοίταζε προς τα κάτω, πέρα από το νορβηγικό τοπίο, ενώ βρισκόταν σε ένα ύψωμα:

“Περπατούσα σε έναν δρόμο με δύο φίλους.Ο ήλιος έδυε. Ξαφνικά ο ουρανός πήρε το κόκκινο του αίματος. Σταμάτησα, αισθάνθηκα εξαντλημένος και έγειρα στον φράχτη. Υπήρχε αίμα και γλώσσες φωτιάς πάνω από το μπλε-μαύρο φιόρδ και την πόλη. Οι φίλοι μου συνέχισαν και εγώ στάθηκα εκεί, τρέμοντας από ανησυχία και αισθάνθηκα μια απέραντη κραυγή να διασχίζει τη φύση”

Σύμφωνα με μελετητές της ιστορίας της τέχνης, ο Μούνκ περιγράφει την ώρα που κάνει μια βόλτα στο ηλιοβασίλεμα με μερικούς φίλους σε ένα νορβηγικό «φιόρδ». Και ενώ μια τέτοια βόλτα θα μπορούσε να είναι ειδυλλιακή, ο Μούνκ στην πραγματικότητα βιώνει μια στιγμή υπαρξιακής προσωπικής κρίσης. Στο φόντο του πίνακα, υπάρχουν δύο άνθρωποι που απομακρύνονται και πιθανότατα είναι οι «δύο φίλοι» που περιγράφει ο Μούνκ, δημιουργώντας ένα αίσθημα απομόνωσης και φόβου.

Ορισμένες πηγές των Ιστορικών Τέχνης αναφέρουν ότι σε μικρή απόσταση από το τοπίο που απεικονίζεται στον πίνακα, βρισκόταν ένα σφαγείο, γεγονός που δικαιολογεί τις επανειλημμένες αναφορές του Μούνκ στο αίμα.

Εκτός από το σφαγείο, πολύ κοντά στο τοπίο του πίνακα, βρισκόταν και το ψυχιατρικό άσυλο όπου νοσηλευόταν η αδελφή του Μούνκ, Ίντζερ Μαίρη Μούνκ. Είναι προφανές ότι ο πίνακας είναι μια αυτοπροσωπογραφία του ίδιου του καλλιτέχνη, λόγω της ασάφειας του φύλου του ατόμου, το πρόσωπο που απεικονίζεται στην κραυγή, θα μπορούσε να είναι ο συνδυασμός του Έντβαρντ Μούνκ και της άρρωστης αδελφής του.

Ο Μούνκ έχασε σε νεαρή ηλικία τα αδέλφια του και τον πατέρα. Εκτός από την αδελφή του που έπασχε από διανοητική διαταραχή, έχασε την αγαπημένη και μεγαλύτερη αδελφή του, Ιωάννα Σοφία καθώς και τη Λόρα Κάθριν από φυματίωση , αλλά και τον αδελφό του Πίτερ Ανδρέα, που πέθανε λίγους μήνες αφότου παντρεύτηκε. Ο Μούνκ γράφει αργότερα:

” Kληρονόμησα δύο από τους πιο φοβερούς εχθρούς της ανθρωπότητας – την κληρονομιά της φυματίωσης και της παραφροσύνης – η ασθένεια, η τρέλα και ο θάνατος ήταν οι μαύροι άγγελοι που στάθηκαν στο λίκνο μου. “

Στη δεκαετία του ’30 και τη δεκαετία του ’40, οι Ναζί θεώρησαν τα έργα του “εκφυλισμένη τέχνη” και αφαίρεσαν τα έργα του από τα γερμανικά μουσεία. Ο Μούνκ πληγώθηκε βαθιά, καθώς είχε αρχίσει να αισθάνεται τη Γερμανία, σαν την δεύτερη πατρίδα του. Έχτισε ένα στούντιο και ένα σπίτι στο κτήμα στο Όσλο, όπου και πέρασε τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του. Λίγο πριν πεθάνει γράφει:

” Από το σάπιο σώμα μου θα ανθίσουν λουλούδια και θα είμαι μέσα τους και αυτή είναι η αιωνιότητα. “