«Το νησί των νεκρών» (Γερμανικός τίτλος πρωτοτύπου “Die Toteninsel” / “Isle of the Dead”) είναι ο πιο γνωστός πίνακας του Ελβετού συμβολιστή καλλιτέχνη Arnold Böcklin, τον οποίον και επιλέξαμε να σας παρουσιάσουμε σήμερα. Ο Böcklin παρήγαγε πολλές διαφορετικές εκδοχές του πίνακα μεταξύ 1880 και 1901, οι οποίες σήμερα εκτίθενται στη Βασιλεία, τη Νέα Υόρκη, το Βερολίνο και τη Λειψία.
«ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ»
Όλες οι εκδοχές του πίνακα απεικονίζουν ένα έρημο και βραχώδες νησάκι μέσα στο σκοτεινό νερό, ίσως κάποιας λίμνης. Μια βάρκα φτάνει σε μια πύλη και ένας ταξιδιώτης κωπηλάτης κάνει ελιγμούς στο μικρό σκάφος. Στην πλώρη, κοιτώντας προς την απέναντι πύλη, είναι μια όρθια φιγούρα ντυμένη στα λευκά. Μπροστά από την φιγούρα υπάρχει ένα λευκό, περίτεχνα διακοσμημένο μακρόστενο αντικείμενο που μπορεί να θεωρηθεί ως ένα φέρετρο. Το μικρό νησάκι χαρακτηρίζεται από έναν πυκνό άλσος από ψηλά, σκουρόχρωμα κυπαρίσσια – συνδέεται με τη μακρόχρονη παράδοση με τα νεκροταφεία και το πένθος – που περιβάλλεται από απόκρημνους βράχους. Αν το ερμηνεύσουμε υπό την σκοπιά της παράδοσης των ταφικών εθίμων, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι οι βράχοι είναι κάτι σαν επιτύμβιες στήλες.
Ο ίδιος ο Böcklin δεν παρείχε ποτέ καμία δημόσια εξήγηση ως προς το νόημα του πίνακα, αν και το περιέγραψε ως «μια εικόνα ονείρου· πρέπει να παράγει μια τέτοια ακινησία και γαλήνη, ώστε κάποιος να εκπλαγεί ακόμη κι από ένα χτύπημα στην πόρτα». Ο τίτλος δόθηκε στον πίνακα από τον έμπορο τέχνης Fritz Gurlitt το 1883 και όχι από τον Böcklin, αν και προέρχεται από μια φράση σε μια επιστολή του 1880. Χωρίς να γνωρίζουν την ιστορία των πρώτων εκδόσεων του πίνακα, πολλοί παρατηρητές είχαν ερμηνεύσει τη μορφή του κωπηλάτη ως τον Χάροντα, ο οποίος έφερε ψυχές στον Κάτω Κόσμο στην ελληνική μυθολογία. Το νερό θα ήταν τότε είτε ο Στύγιος Ποταμός ή ο ποταμός Αχέροντας και ο λευκός επιβάτης μια ψυχή που μόλις πέθανε και μεταβαίνει στη μεταθανάτια ζωή.
ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΚΑΙ ΕΜΠΝΕΥΣΗ ΓΙΑ «ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ»
«Το νησί των νεκρών» θυμίζει, εν μέρει, το Αγγλικό Νεκροταφείο στη Φλωρεντία της Ιταλίας, όπου ζωγραφίστηκαν οι τρεις πρώτες εκδοχές του πίνακα. Το νεκροταφείο ήταν κοντά στο στούντιο του Böcklin και ήταν επίσης εκεί όπου θάφτηκε σε παιδική ηλικία η κόρη του, Μαρία. Το πρότυπο του βραχώδους νησιού ήταν ίσως το Ποντικονήσι, (ένα μικρό, καταπράσινο νησί κοντά στην Κέρκυρα, το οποίο είναι διακοσμημένο με ένα μικρό παρεκκλήσι μέσα σε ένα κυπαρίσσι) ίσως σε συνδυασμό με το μυστηριώδες βραχώδες νησί του Strombolicchio κοντά στο περίφημο ηφαίστειο Stromboli στην Σικελία. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο πίνακας δημιουργήθηκε στον κόλπο του Κότορ στο Μαυροβούνιο και ότι ενέπνευσε τον συνθέτη Rachmaninoff.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΩΝ ΕΚΔΟΧΩΝ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ
Ο Böcklin ολοκλήρωσε την πρώτη εκδοχή του πίνακα τον Μάιο του 1880 για τον πάτρωνά του, Alexander Günther, αλλά τελικά κράτησε ο ίδιος τον πίνακα. Τον Απρίλιο του 1880 η μέλλουσα σύζυγος ενός Γερμανού πολιτικού επισκέφτηκε το στούντιο του καλλιτέχνη και εντυπωσιάστηκε από την πρώτη εκδοχή αυτής της «εικόνας των ονείρων», οπότε ο Böcklin ζωγράφισε μια μικρότερη εκδοχή σε ξύλο γι ‘αυτήν (αυτή η εκδοχή του πίνακα φυλάσσεται σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης). Κατόπιν αιτήματος της πελάτισσάς του, πρόσθεσε το φέρετρο και τη γυναικεία φιγούρα ως υπαινιγμό στον θάνατο του πρώτου συζύγου της. Στη συνέχεια, πρόσθεσε αυτά τα στοιχεία και στον προηγούμενο πίνακα.
Η τρίτη εκδοχή του πίνακα ζωγραφίστηκε το 1883 για έναν έμπορο του Böcklin. Όταν το 1933 διατέθηκε προς πώληση η συγκεκριμένη εκδοχή, την αγόρασε ένας από τους γνωστότερους θαυμαστές του Böcklin που δεν ήταν άλλος από τον Αδόλφο Χίτλερ.
Οι οικονομικές ανάγκες ανάγκασαν τον καλλιτέχνη να φιλοτεχνήσει και μια τέταρτη εκδοχή του πίνακα το 1884, η οποία τελικά αποκτήθηκε από τον επιχειρηματία και τον συλλέκτη τέχνης Baron Heinrich Thyssen. Ο συγκεκριμένος πίνακας κάηκε μετά από βομβιστική επίθεση κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και σώζεται πλέον μόνο ως ασπρόμαυρη φωτογραφία. Μια πέμπτη εκδοχή του πίνακα δημιουργήθηκε το 1886 και φυλάσσεται ως και σήμερα στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Λειψίας.
ΕΝΑ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ «ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ»
Ο μυστηριώδης πίνακας του Böcklin είναι ένας από τους λίγους πίνακες που έχει αναπαραχθεί τόσο πολύ στην ιστορία της παγκόσμιας τέχνης. Ο πίνακας που γοήτευσε τον Λένιν και τον Χίτλερ, τον Φρόιντ και τον Κλεμανσώ και ενέπνευσε τον Νταλί και τον Σκορτσέζε γίνεται ένα διαδραστικό βίντεο που σε οδηγεί σε ένα υπνωτικό ταξίδι στον Κάτω Κόσμο. Παρακολουθήστε το 8λεπτο βίντεο παρακάτω, για να περιηγηθείτε και εσείς στα άδυτα του μυστηριώδους αυτού πίνακα, αλλά και… του Κάτω Κόσμου.
ΠΗΓΕΣ: Arnold Böcklin | Island of the Dead | The Metropolitan Museum of Art, Isle of the Dead (painting) – Wikipedia, Great Works of Western Art – Island of the Dead, Digital Productions – The Isle of the Dead – ARTE
