Ο Χαγιάο Μιγιαζάκι, ο οσκαρικός δημιουργός ταινιών anime, όπως Spirited Away, Wind Rises, Howl’s Moving Castle, Kiki’s Delivery Service μας καλεί πάντα σε φανταστικούς κόσμους, όπου το αδύνατο και το ονειρικό, συναντά το ανθρώπινο και συναισθηματικό. Οι ταινίες διακρίνονται για το μαγευτικό animation, τις πανέμορφες εικόνες, και τη βαθιά ανθρώπινη αφήγηση. Εξαίρεση δε θα μπορούσε να αποτελεί και η τελευταία – σχεδόν αυτοβιογραφική- ταινία του, το “κύκνειο άσμα” του: “Το Αγόρι και ο Ερωδιός” (τίτλος στην αγγλική: “The Boy and the Heron”, τίτλος στην ιαπωνική: “Kimitachi wa dô ikiru ka”.
Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα αποτελεί ένα από τα πιο “μελανά γεγονότα” στην ιστορία της ανθρωπότητας. Στις 6 Αυγούστου 1945, η πόλη της Χιροσίμα στην Ιαπωνία δέχθηκε την επίθεση μιας αμερικανικής ατομικής βόμβας με την ονομασία “Little Boy”. Η εκρηκτική δύναμη της βόμβας ήταν τεράστια, προκαλώντας αμέσως τον θάνατο περίπου 70.000 ανθρώπων και προξενώντας τραγικές επιπτώσεις στην υγεία εκατομμυρίων ανθρώπων, καθώς και το περιβάλλοντος. Η επίθεση αυτή, η οποία έχει αποτελέσει ένα από τα σοβαρότερα πολεμικά εγκλήματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αποτέλεσε θέμα για πολλά βιβλία, έργα τέχνης και ταινίες, μεταξύ των οποίων και οι παρακάτω τρεις ταινίες anime.
Η ταινία του Christopher Nolan, “Inception”, που κυκλοφόρησε στη μεγάλη οθόνη το 2010, είναι ήδη γνωστή. Αυτό που ενδεχομένως, δεν γνωρίζουν πολλοί, είναι πως η ταινία αυτή βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό. στο “Paprika”, την ταινία που κυκλοφόρησε 4 χρόνια πριν, το 2006 από το θρυλικό στούντιο της Madhouse, σε σκηνοθεσία του μεγάλου δασκάλου Satoshi Kon.
Βασισμένο στο ομότιτλο novel του Yasutaka Tsutsui, αυτό το φιλμ αποτυπώνει μία διαστρεβλωμένη, σουρεαλιστική πραγματικότητα, με το κόσμο των ονείρων και τον έλεγχο της σκέψης να βρίσκονται σε πρώτο πλάνο. Το ψέμα και η αλήθεια μπερδεύονται μεταξύ τους, οι ψυχικές παθήσεις δίνουν το παρόν και το σενάριο είναι γοητευτικά δυσνόητο. Βαθύ, σύνθετο και ασαφές, ανάγει τη ταινία σε θρύλο και κάνει το θεατή να τη παρακολουθεί ξανά και ξανά, προσπαθώντας να συμπληρώσει όλο το μυστηριώδες παζλ που ξεδιπλώνεται μπροστά του. To Paprika είναι αναμφίβολα ένα από τα τελειότερα ψυχολογικά θρίλερ όλων των εποχών, το οποίο καταπιάνεται με το τελευταίο ανθρώπινο καταφύγιο: τα όνειρα.
Η δεκάχρονη Τσιχίρο Όγκινο και οι γονείς της μετακομίζουν με το αυτοκίνητο στο νέο τους σπίτι. Ο πατέρας της όμως παίρνει μια λάθος στροφή και έτσι καταλήγουν έξω από ένα τούνελ. Από περιέργεια οι γονείς της αποφασίζουν να δουν που οδηγεί. Καταλήγουν σε μια έρημη πόλη γεμάτη εστιατόρια, η οποία φαίνεται τελικά ότι είναι ένας κόσμος όπου κυριαρχεί η μαγεία. Οι γονείς της Τσιχίρο πιστεύουν ότι μάλλον βρίσκονται σε ένα εγκαταλελειμμένο πάρκο, και αρχίζουν να τρώνε σα γουρούνια από ένα πάγκο γεμάτο φαγητά. Παράλληλα, η κόρη τους περνά μια γέφυρα και ανακαλύπτει μια επιχείρηση εξαιρετικών λουτρών, όπου ένα νεαρό αγόρι, ο Χακού, την προειδοποιεί να φύγει πριν το επικείμενο ηλιοβασίλεμα. Σαν τρελή, η Τσιχίρο επιστρέφει στους γονείς της, μόνο και μόνο για να δει ότι έχουν κυριολεκτικά μεταμορφωθεί σε γουρούνια. Προσπαθεί να φύγει από την πόλη, αλλά το σημείο απ’όπου ήρθε έχει εξαφανιστεί και βυθιστεί στη θάλασσα.
Μόνη και τρομαγμένη, παρατηρεί τον κόσμο που αποκαλύπτεται ότι είναι ένα πολυτελές μέρος όπου αναζωογονούνται τα πνεύματα. Τελικά τη βρίσκει ο Χακούκαι την προτρέπει να βρει τον Καμάτζι, τον υπεύθυνο της θέρμανσης του νερού των λουτρών, και να απαιτήσει δουλειά από αυτόν. Ο Καμάτζι αποκαλύπτεται ότι είναι ένα αραχνοειδές πλάσμα που αναλαμβάνει τις προετοιμασίες για τις θεραπείες των επισκεπτών. Ο Καμάτζι και η Λιν, μία από τους υπαλλήλους εκεί, στέλνουν την Τσιχίρο στη Γιουμπάμπα, την κακή και τυραννική ιδιοκτήτρια των λουτρών, ώστε να βρει δουλειά. Αρχικά, αυτή αρνείται να βρει δουλειά της Τσιχίρο αλλά τελικά δέχεται, και την προσλαμβάνει με ένα μαγικό συμβόλαιο, με αντάλλαγμα το όνομά της. Το νέο όνομα της Τσιχίρο είναι Σεν.
Ο Χακού την πηγαίνει στο στάβλο όπου βρίσκονται πια οι γονείς της, και της επιστρέφει τα ρούχα της. Μέσα στα ρούχα της βρίσκει την αποχαιρετιστήρια κάρτα της όπου είναι γραμμένο το πραγματικό της όνομα, Τσιχίρο. Ο Χακού της αποκαλύπτει ότι η μάγισσα Γιουμπάμπα ελέγχει τους ανθρώπους παίρνοντας το όνομά τους και πως αν η ίδια ξεχάσει το όνομά της, θα παγιδευτεί στον κόσμο των πνευμάτων, όπως έπαθε και αυτός.
Την ώρα της δουλειάς, η Σεν αφήνει να μπει στα λουτρά ένα σιωπηλό μασκαρεμένο πλάσμα με το όνομα Απρόσωπος, νομίζοντας πως είναι πελάτης. Έπειτα καταφτάνει ένα “πνεύμα βρώμας” και οι αηδιασμένοι ανώτεροι της Σεν αναθέτουν σ’αυτή την φροντίδα του. Η Σεν ανακαλύπτει πως στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα ισχυρό πνεύμα-προστάτη ενός μολυσμένου ποταμού. Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης που τον καθάρισε, το πνεύμα δίνει στη Σεν ένα μαγικό πιτάκι και οι συνεργάτες της τής δίνουν συγχαρητήρια. Αργότερα, όταν οι περισσότεροι υπάλληλοι κοιμούνται, ο Απρόσωπος παραπλανεί έναν εργάτη με χρυσάφι. Αυτός πιάνει το δόλωμα και τότε τον καταπίνει ολόκληρο. Μεταλλάσσεται και το μόνο που αποζητά είναι φαγητό, και το παίρνει παραπλανώντας το αφελές προσωπικό με ψεύτικο χρυσάφι. Όταν οι εργάτες τον περικυκλώνουν έχοντας ελπίδες να πάρουν χρυσό, αυτός καταπίνει άλλους δύο και μεγαλώνει.
Η Σεν βλέπει ένα σμήνος χάρτινων πλασμάτων να επιτίθενται σε ένα δράκο, και καταλαβαίνει πως ο δράκος είναι ο Χακού μεταμορφωμένος. Ένα από τα πλάσματα μένει μαζί της. Ο βαριά πληγωμένος Χακού πέφτει στο ρετιρέ της Γιουμπάμπα και η Σεν τον ακολουθεί. Το πλάσμα που κρύφτηκε πάνω της αποκαλύπτεται ότι είναι η Ζενίμπα, δίδυμη αδερφή της Γιουμπάμπα. Μεταφορφώνει τον Μπο -το μωρό της Γιουμπάμπα- σε ποντίκι, το πουλί της -Γιου- σε ένα μικροσκοπικό πουλί, και τα τρία κεφάλια σε ένα ψεύτικο Μπο. Η Ζενίμπα λέει στη Σεν ότι ο Χακού της έκλεψε μια μαγική χρυσή σφραγίδα και την προειδοποιεί ότι κουβαλά μια θανατηφόρα κατάρα. Η Σεν του δίνει με το ζόρι να φάει λίγο από το πιτάκι που της έδωσε το πνεύμα-φύλακας και αυτός κάνει εμετό, βγάζοντας τη σφραγίδα και ένα μαύρο γυμνοσάλιαγκα, τον οποίο η Σεν πατάει με το πόδι της σκοτώνοντάς τον.
Όσο ο Χακού είναι αναίσθητος, η Σεν επιστρέφει τη σφραγίδα στην μάγισσα και ζητά συγγνώμη από μέρους του. Πριν φύγει από τα λουτρά, η Σεν συναντά τον τεράστιο πια Απρόσωπο και τον ταΐζει με το υπόλοιπο πιτάκι. Αυτό την κυνηγά έξω από τα λουτρά, συνεχώς ξερνώντας όσους είχε φάει, με αποτέλεσμα να γυρίσει στην αρχική του μορφή. Η Σεν, ο Απρόσωπος, ο Μπο και ο Γιου ταξιδεύουν με το τραίνο για να βρουν τη Ζενίμπα. Η Γιουμπάμπα κατηγορεί τη Σεν για τις ζημιές που προκάλεσε ο Απρόσωπος, επειδή εξ αρχής τον προσκάλεσε να μπει στο κτήριο και δίνει διαταγή να σφαχτούν τα γουρούνια-γονείς της. Όταν ο Χακού της αποκαλύπτει ότι ο Μπο εξαφανίστηκε, υπόσχεσαι να τον βρει, με αντάλλαγμα να ελευθερώσει τη Σεν και τους γονείς της.
Η Σεν, ο Απρόσωπος, ο Μπο και ο Γιου φτάνουν στο σπίτι της πλέον καλοσυνάτης Ζενίμπα. Αυτή αποκαλύπτει ότι η αγάπη της Σεν για τον Χακού έσπασε την κατάρα της και πως ο μαύρος γυμνοσάλιαγκας που σκότωσε η Σεν ήταν ο τρόπος της Γιουμπάμπα να ελέγχει τον Χακού. Καταφθάνει ο Χακού ως δράκος και γυρίζει στα λουτρά της Σεν, τον Μπο και το Γιου. Ο Απρόσωπος μένει πίσω και γίνεται βοηθός της Ζενίμπα. Στο δρόμο της επιστροφής, η Σεν θυμάται μία ανάμνηση από τα παιδικά της χρόνια: είχε πέσει στον ποταμό Κοχάκου προσπαθώντας να πάρει το παπούτσι της που είχε πέσει μέσα, και την έσυρε ο ποταμός στη στεριά απαλά και με ασφάλεια. Μαντεύοντας ότι στην πραγματικότητα ο Χακού είναι το πνεύμα του ποταμού Κοχάκου και έτσι αποκαλύπτοντάς του το πραγματικό του όνομα, ο Χακού είναι πλέον ελεύθερος από τον έλεγχο της Γιουμπάμπα.
Όταν φτάνουν στα λουτρά η Γιουμπάμπα λέει στη Σεν ότι για να σπάσει την κατάρα των γονιών της, πρέπει να τους αναγνωρίσει ανάμεσα σε μια ομάδα γουρουνιών. Η Σεν λέει πως οι γονείς της δεν είναι κανένα από τα γουρούνια που ήταν εκεί, σπάζοντας την κατάρα τους και το συμβόλαιό της μαζί της. Ο Χακού την οδηγεί στην είσοδο της πόλης και της υπόσχεται πως θα τη δει ξανά στο μέλλον. Η Τσιχίρο ξαναβρίσκει τους γονείς της, οι οποίοι δεν θυμούνται τίποτε απ’ όσα συνέβησαν. Όλοι μαζί επιστρέφουν στο αυτοκίνητό τους, καλυμμένο πια με φύλλα δέντρων και σκόνη, και ξεκινούν πάλι για το νέο τους σπίτι.
Νοήματα πίσω από την ταινία
Πολλοί χρήστες της ιαπωνικής γλώσσας έχουν επισημάνει ότι υπάρχουν οπτικές ενδείξεις στην ταινία που δεν γίνονται κατανοητές από όσους δεν μιλούν ιαπωνικά. Όταν οι πρωταγωνιστές πλησιάζουν το καταραμένο πάρκο με την αγορά στην αρχή της ταινίας, σε ένα καρέ βλέπουμε τον ιαπωνικό χαρακτήρα-κάντζι狗, που σημαίνει σκυλί, ο οποίος, όμως, παραπέμπει και στο ομόηχο «kuniku», το οποίο κυριολεκτικά σημαίνει πικρό κρέας και σηματοδοτεί κάτι που απαιτεί προσωπική θυσία. Ένας άλλος χαρακτήρας που σημαίνει «κόκαλο» μοιάζει να κάνει μια αναφορά στην ιδιωματική φράση «hone-nashi», που σημαίνει «κάποιος που στερείται ηθικού σθένους». Όταν ο πατέρας βαδίζει λαίμαργα κάτω από μια αψίδα, ένας Ιάπωνας θεατής θα πρόσεχε ότι κάποιοι από τους χαρακτήρες είναι γραμμένοι ανάποδα, κάτι που επιβεβαιώνει την ανησυχία της Chihiro. Μερικοί θεατές έχουν τονίσει την επανάληψη των χαρακτήρων «yu» και «me» στην ταινία, καθώς η λέξη «yume» σημαίνει όνειρο στα ιαπωνικά.
Τα ονόματα από μόνα τους λειτουργούν ως σημαντικό στοιχείο της ταυτότητας σε όλη την ταινία. Το όνομα της Chihiro σημαίνει στην κυριολεξία «χίλια», αλλά και «κάνω ερωτήσεις» και «ψάχνω/αναζητώ». Όταν η Yu-baaba δανείζεται ένα χαρακτήρα από το όνομα της Chihiro για να αλλάξει βάναυσα το όνομά της και να τη βάλει να υπογράψει το συμβόλαιο που δηλώνει ότι το κορίτσι της ανήκει, το νέο όνομα της Chihiro, Sen, σημαίνει απλώς «χίλια». Της στερεί τις υπόλοιπες σημασίες κι έτσι η Chihiro είναι μεν ο εαυτός της, αλλά ένα μεγάλο κομμάτι του απουσιάζει. Και τα υπόλοιπα ονόματα των χαρακτήρων έχουν συνεκδοχικές έννοιες. Boh σημαίνει «μικρό αγόρι» ή «γιος», Kamaji σημαίνει «γέρος θερμαντήρας νερού», Yu-baaba σημαίνει «λουτρά», «γριά γυναίκα» ή «μάγισσα» και Zeniiba σημαίνει «μάγισσα των χρημάτων».
Όπως με κάθε ταινία που αποκτά φανατικό κοινό, μπορεί κανείς να μπλεχτεί σε ένα λαβύρινθο με θεωρίες για το Ταξίδι στη Χώρα των Θαυμάτων. Κάποιος ισχυρίζεται ότι όλη η ταινία είναι μια αλληγορία για την παιδική πορνεία, προσδίδοντας στα λουτρά σκοτεινά υπονοούμενα. Ο Miyazaki κάποτε είχε πράγματι πει ότι η ιαπωνική κοινωνία είχε μετατραπεί σε βιομηχανία του σεξ. Μια άλλη ανάγνωση είναι ότι ο κόσμος των πνευμάτων αντιπροσωπεύει την παλιά Ιαπωνία˙ μια Ιαπωνία που αγκομαχάει πλάι στη νέα, τον «πραγματικό» δηλαδή κόσμο της Chihiro και της οικογένειάς της. Σε αυτή την περίπτωση, το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας είναι ότι, όπως και η Chihiro, η Ιαπωνία πρέπει να μάθει ότι μπορεί να συνυπάρξει ο κόσμος του παρελθόντος με εκείνον του παρόντος, όμως θα πρέπει να υπάρξει προσαρμογή και αλλαγή. Κάποιοι διακρίνουν τις αντίθετες δυνάμεις του καπιταλισμού και της πνευματικότητας στην ταινία. Η Chihiro μετακομίζει σε άλλη πόλη γιατί ο πατέρας της βρήκε καινούργια δουλειά. Όταν πλησιάζουν το θεματικό πάρκο, ο μπαμπάς της σχολιάζει ότι επρόκειτο να έβαζαν ένα ποτάμι εκεί, όμως τελικά δεν το έκαναν – αντ’ αυτού επένδυσαν σε ένα αποτυχημένο εγχείρημα με την ελπίδα να τους επιφέρει χρήματα. Τις προάλλες κάποιος ρώτησε με ένα tweet το Studio Ghibli ποιος ήταν ο συσχετισμός ανάμεσα στους γονείς της Chihiro και τα γουρούνια στα οποία μεταμορφώθηκαν. Απάντησαν ότι η μεταμόρφωση αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι μετατράπηκαν σε γουρούνια στα χρόνια της οικονομικής φούσκας της Ιαπωνίας τη δεκαετία του 1980, τα οποία ακολούθησε το κραχ του 1991. Είπαν πως όταν κάποιος γίνεται γουρούνι, αποκτά σταδιακά «το σώμα και την ψυχή ενός γουρουνιού», το οποίο δεν είναι κάτι που «ισχύει μόνο στον κόσμο του φανταστικού».
Αυτό που πρέπει να μείνει από το Ταξίδι στη Χώρα των Θαυμάτων, ανεξάρτητα από την ηλικία του, είναι η σημασία της ισορροπίας. Δεν υπάρχει κάποιος κακός χαρακτήρας, παρόλο που υπάρχουν δόλια κίνητρα. Όλοι έχουν και μια καλή πλευρά ή την προοπτική να γίνουν καλοί – ακόμα και η Yu-baaba, όπως απεικονίζεται μέσω της δίδυμης αδερφής της. Το τέρας της λάσπης δεν είναι τελικά κακό, αλλά ένα kama no kami: ένας θεός του ποταμού. Το αντίθετο της ισορροπίας είναι η υπερβολή και, όπως αποδεικνύεται με τους γονείς που καταβροχθίζουν τα πάντα ώσπου γίνονται γουρούνια και με την απληστία και τον πλούτο που επιδεικνύεται στα λουτρά, τίποτα καλό δεν μπορεί να προκύψει από αυτή.
Αυτά τα ευαίσθητα, πνευματικά και συναισθηματικά μηνύματα που περνάει το Ταξίδι στη Χώρα των Θαυμάτων το έκαναν την ταινία με τις υψηλότερες εισπράξεις στην ιστορία της Ιαπωνίας. Κέρδισε βραβεία σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου ενός Όσκαρ – μια εκδήλωση στην οποία ο Miyazaki αρνήθηκε ευγενικά να συμμετάσχει γιατί ήταν ενάντια στη συμμετοχή της Αμερικής στον πόλεμο του Ιράκ. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η ταινία μύησε χιλιάδες ανθρώπους στις ταινίες του Studio Ghibli, οι οποίοι μπορεί να μην είχαν ανακαλύψει αυτό τον οίκο του animation σε διαφορετική περίπτωση.
Τι είναι όμως εν τέλει το Spirited Away; Το Spirited Away είναι περισσότερα από μια ταινία anime. Κανείς δε μπορεί να αμφισβητήσει τον ηθικοπλαστικό της χαρακτήρα, τα συναισθήματα που προκαλεί στον θεατή, την πολυπλοκότητα των χαρακτήρων της, με τα πάθη τους και τα χαρίσματά τους… Πολλοί λάτρεις του Studio Ghibli αναφέρουν συχνά: «Οι ταινίες της Disney αγγίζουν την καρδιά, όμως οι ταινίες του Studio Ghibli αγγίζουν την ψυχή». Και έχουν δίκιο…. Και το Spirited Away είναι η απόδειξη…
Χρησιμοποιούμε cookies για να διασφαλίσουμε ότι σας προσφέρουμε την καλύτερη εμπειρία στον ιστότοπό μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε αυτόν τον ιστότοπο, θα υποθέσουμε ότι είστε ικανοποιημένοι με αυτόν.Εντάξει!
