5 ταινίες για την δύναμη της Ποίησης

Αντί προλόγου

Η εφεύρεση του κινηματογράφου συνέπεσε με την έναρξη μιας εποχής τόσο πλούσιας, βαθιά πυρετικής, ριψοκίνδυνης, αντιφατικής και πολύτροπης, που μονάχα αυτός θα μπορούσε να έχει τις κατάλληλες δυνατότητες για να την εκφράσει πλούσια, βαθιά, συνθετικά και πολύτροπα. […] Η σχέση κινηματογράφου και ποίησης και ειδικότερα της σύγχρονης ποίησης, είναι νομίζω αδιαμφισβήτητη παρατηρούσε ο Οδυσσέας Ελύτης σε άρθρο του δημοσιευμένο πριν από 83 ολόκληρα χρόνια. Στην αρχή, ο κινηματογράφος λειτούργησε ως ένα μέσο πραγμάτωσης του ποιητικού λόγου, μεταφέροντας στην μεγάλη οθόνη έργα του Τ.Σ. Έλιοτ, του Γκαίτε και άλλων πολλών.

Με την εξέλιξη της, όμως, η έβδομη τέχνη πολλές φορές μετατράπηκε η ίδια σε ένα ιδιόμορφο ποίημα ή αξιοποίησε την ποίηση ως βασικό κινητήριο της πλοκής μοχλό. Στο σημερινό μας αφιέρωμα δε θα συναντήσουμε ταινίες για ποιητές, για το έργο και την ζωή τους. Αντιθέτως, θα βρεθούμε μπροστά από έργα που εξυμνούν την τέχνη της ποιήσεως, την εξυψώνουν, αναδεικνύουν με τον πιο ευαγή τρόπο την δυναμική της. Λύτρωση, κάθαρση, απελευθέρωση, τρόπος ζωής. Αυτοί και πολλοί ακόμα είναι η χαρακτηρισμοί που θα μπορούσε να αποδώσει κανείς στην ποιητική τέχνη παρακολουθώντας τις προτάσεις που έχουμε ετοιμάσει.

1. Paterson (2016) – Η καθημερινή ποίηση

Paterson lies in the valley under the Passaic Falls
its spent waters forming the outline of his back. He lies on his right side, head near the thunder
of the waters filling his dreams!

William Carlos Williams, Paterson, Book 1

Το «Πάτερσον» είναι ένα από τα διασημότερα ποιήματα του Αμερικανού μοντερνιστή λογοτέχνη Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς, στο οποίο με απέριττη μα γεμάτη εικόνες και συναισθήματα γλώσσα εξυμνεί την αόρατη ομορφιά της καθημερινής ζωής. Η ταινία είναι ένα εκτεταμένο χαϊκού που συνθέτει με την σειρά του ο Τζιμ Τζάρμους προσπαθώντας να ενώσει την ρουτίνα με την ποίηση, εξυμνώντας παράλληλα και τις δυο. Ο Πάτερσον είναι ένας οδηγός λεωφορείου στο Πάτερσον του Νιου­ Τζέρσυ. Στο φιλμ παρακολουθούμε τον στωικό τρόπο με τον οποίο ζει την καθημερινότητά του, η οποία δεν παρουσιάζει έντονες διαφοροποιήσεις. Ξυπνά, οδηγεί στους δρόμους της πόλης που γνωρίζει, κρυφακούει τους επιβάτες, ενώ στον ελεύθερο χρόνο μεταξύ των διαλειμμάτων της δουλειάς γράφει σε ένα μικρό τετράδιο ποιήματα. Σαν ένα ποίημα, ο ήρωάς μας, απλός, λιτός, καθημερινός, ανθρώπινος και κυρίως σιωπηλός αφήνει τα ποιήματά του να μιλούν για αυτόν. Το κινηματογραφικό σύμπαν ταιριάζει γάντι με το ποιητικό και ο απότοκός τους είναι μια ταινία που δείχνει πως η ποίηση είναι μια υπόθεση προσωπική, μια δόση μαγείας στην αστική καθημερινότητα ή μάλλον καλύτερα η ίδια η κουραστική καθημερινότητα.

2. Endless Poetry (2016) – Η θεραπευτική ποίηση

I am the man you will be. You are the man I was. You devoted yourself to poetry and I do not regret it.
— What will I achieve?
— You will learn to die in happiness.
— I’m afraid of dying.
— You’re afraid of living.
— I’m afraid of disappointing others.
— You are not guilty for living as you do. You’d be guilty if you lived as others want you to live.
— What is the meaning of life?
— Life! Life! The Brain asks questions, the heart gives the answers. Life does not have meaning, you have to live it. Live! Live! Live!

Απόσπασμα από την ταινία

Με μια μάλλον αυτοβιογραφική ταινία ο Χοδορόφσκι θα μοιραστεί με τους θεατές ένα κατακερματισμένο ημερολόγιο σκηνών και ονείρων της εφηβικής του ηλικίας και στίχων του Λόρκα που ανακαλύπτει. Στο Σαντιάγο, παρά τις αντιρρήσεις της οικογένειάς του, ο Αλεχαντρίτο θα αποφασίσει να γίνει ποιητής. Στο ταξίδι του αυτό θα συναντήσει τον χαώδη έρωτα. Δε θα αργήσει να συμφιλιωθεί με τους περισσότερους αβανγκάρντ καλλιτέχνες και ποιητές και να καλλιεργήσει μια ολόδική του ποιητική ταυτότητα, εκλαμβάνοντας την ποίηση ως φιλοσοφία και στάση ζωής και αντικρίζοντας τον κόσμο και τον εαυτό του μέσα από τη ματιά της. Και σε αυτό το έργο, θα την χρησιμοποιήσει ως μοναδικό αφηγηματικό όχημα για να αποδώσει και να κοινωνήσει στον θεατή τα βιώματά του.Μια επιλογή ενηλικίωσης με συμβολισμούς, αυτοαναφορικότητα και μαγευτικά πλάνα καταλήγει σε ένα έργο μεγαλειώδες και υπερβατικό που με αυτές τους τις ιδιότητες αναπόδραστα απαντά την ποιητική τέχνη, όχι μόνο λόγω περιεχομένου αλλά και λόγω αισθητικής. Μια ταινία που μιλά για έναν ποιητή, αλλά αποτελεί η ίδια ένα ποίημα. Κυοφορεί ως εκ τούτου όλες τις θεραπευτικές δυνάμεις της ποίησης. Συγκινεί, μαγεύει, απελευθερώνει από δεσμά του παρελθόντος, διδάσκει, λυτρώνει.

3. Mirror (1975) – Η αφαιρετική ποίηση

Each moment of our dates, not many,
We celebrated as an Epiphany.
Alone in the whole world.
More daring and lighter than a bird
Down the stairs, like a dizzy apparition,
You came to take me on your road,
Through rain-soaked lilacs,
To your own possession,
To the looking glass world.

First Dates, Arseny Tarkovsky όπως ακούγεται στην ταινία

Μια απόδειξη πως η ποίηση έχει διάφορες μορφές είναι, το δίχως άλλο, το έργο του Ταρκόφσκι, ο οποίος δικαίως έχει χαρακτηριστεί ως ποιητής της έβδομης τέχνης και της μεγάλης οθόνης. Παρόλο που στο σύνολο του έργου του και στους “ήρωές” του βλέπει κανείς ποιητές, ο «Καθρέφτης» είναι μια ανεπανάληπτη, λυρική, ποιητική, βιογραφία. Αντανακλά τον κόσμο, εσωτερικό και εξωτερικό, όπως ένα ποίημα. Δεν έχει δομή. Ο σκηνοθέτης χτίζει αφαιρώντας. Σε αυτήν την διαδικασία εκτός από την εξαίσια φωτογραφία του, τα γεμάτα αισθαντικότητα πλάνα του και τον αργό ρυθμό συνεπικουρούν τα λόγια, συνεπικουρεί η ποίηση. Δεν πρόκειται για κάποια ποίηση τυχαία, αλλά για αυτή του πατέρα του, του Αρσένι Ταρκόφσκι, για μια ποίηση που εξυψώνει. Το φιλμ αυτό είναι μια μοναδική συνένωση του ποιητικού λόγου και της ποιητικής εικόνας. Αυτό το διαχωρίζει από τις άλλες δημιουργίες του ιδίου και το καθιέρωσε την παγκόσμια κινηματογραφική σκηνή ως την μεταφορά στην οθόνη της ίδιας της ποίησης.

4. Dead Poets’ Society (1989) – Η ανατρεπτική ποίηση

We don’t read and write poetry because it’s cute. We read and write poetry because we are members of the human race. And the human race is filled with passion. And medicine, law, business, engineering, these are noble pursuits and necessary to sustain life. But poetry, beauty, romance, love, these are what we stay alive for. To quote from Whitman, “O me! O life!… of the questions of these recurring; of the endless trains of the faithless… of cities filled with the foolish; what good amid these, O me, O life?” Answer. That you are here – that life exists, and identity; that the powerful play goes on and you may contribute a verse. That the powerful play goes on and you may contribute a verse. What will your verse be?

Απόσπασμα από την ταινία

Η ιστορία μας είναι λίγο πολύ γνωστοί, αφού δεν μπορεί να μην έχουμε δει ή έστω ακούσει για αυτή την ταινία με την ανεπανάληπτη ερμηνεία του Ρόμπιν Γούιλιαμς. Ο νέος καθηγητής Φιλολογίας έρχεται σε σύγκρουση με το εκπαιδευτικό κατεστημένο του αυστηρού Κολεγίου Γουέλτον που διδάσκει. Σύντομα παίρνει με το μέρος του τους μαθητές δημιουργώντας μια λέσχη ανάγνωσης ποίησης. Μυσταγωγικά και πίσω από τις λέξεις ψάχνουν το νόημα, όχι μόνο το νόημα ενός ποιήματος, αλλά το νόημα της ίδιας του της ζωής και της ύπαρξης. Στο φιλμ αυτό, πέρα από την μαγεία του ποιητικού λόγου, κυρίως του Γουίτμαν αλλά και των άλλων ποιητών που αναφέρονται, αναδεικνύεται ο καταλυτικός ρόλος της τέχνης, της φιλίας, της ζεστασιάς στην ζωή των ανθρώπων και ιδίως των νέων. Η ποίηση είναι ταυτοχρόνως το όνειρο και το μέσο να ονειρευτούμε, δεν είναι χρησιμοθηρία, αποστήθιση και ψυχρότητα.

5. Poetry (2010) – Η ποίηση που αλλάζει την ζωή

To love poetry is to seek beauty, right?

Απόσπασμα από την ταινία

Για το τέλος κρατήσαμε μια προσωπικά αγαπημένη ταινία και ιστορία. Πρωταγωνίστρια, η Mi-ja, μια 65χρονη μικροαστή που ζει σε ένα μικρό διαμέρισμα με τον έφηβο εγγονό της τον οποίο φροντίζει αποκλειστικά. Προκειμένου να ανταπεξέλθει οικονομικά εργάζεται περιστασιακά ως οικιακή βοηθός. Παράλληλα, κάνει την πρώτη της εμφάνιση η νόσος του Αλτσχάιμερ, για να προστεθεί στα προβλήματά της. Με αυτή την αφορμή ξεκινά ταχύρρυθμα μαθήματα ποίησης. Αρχικά, δυσκολεύεται να παρακολουθήσει και κυρίως να αντλήσει από κάτι στην μουντή και δύσκολη ζωή της έμπνευση. Σιγά σιγά όλα θα αλλάξουν. Συνταρατκικά νέα θα ανατρέψουν την ζωή της, ενώ εκείνη θα αρχίσει να αντιλαμβάνεται εντονότερα την κυνικότητα και την αδιαφορία των γύρω της. Τότε θα αρχίσει να ενδιαφέρεται, για τα μικρά και για τα μεγάλα, θα βυθιστεί στην ουσία της ποίησης που είναι να δίνει νόημα στα απλά, τα ανθρώπινα, τα γήινα. Μια ήσυχη ιστορία που βροντοφωνάζει πολλά μηνύματα σημαντικάα, μεταξύ των οποίων και η λυτρωτική δύναμη της ποιητικής τέχνης.

Αντί επιλόγου

Σίγουρα αυτή η λίστα θα μπορούσε να περιλαμβάνει και άλλες ταινίες. Είναι αρκετά ενδεικτική,ωστόσο προσπαθήσαμε να συμεριλάβουμε έργα από διάφορες χώρες, έτερης αισθητικής και κοσμοθεωρίας που να συγκλίνουν όμως στην αγαπή για την ποίηση. Δεν θα μπορούσαμε να εκφράσουμε καλύυτερα την συνύπαρξη αυτή από τα λόγιατου Ανδρέα Εμπειρίκου που ακολουθούν:

Πηγές:

Οδυσσέας Ελύτης, Η ποίηση του κινηματογράφου, «Τα Νέα Γράμματα» #6-7 [6/1938]. Αναδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Κομιξ» #127 [1/1999]. Πηγή: http://historyofcomics.blogspot.gr