Αντί προλόγου
Η επιστροφή του θεάτρου στις ζωές μας, έστω και με τους αναγκαίους περιορισμούς, είναι γεγονός. Φέτος, προσφέρεται μια πληθώρα παραστάσεων, εκ των οποίων μια που τράβηξε έντονα το ενδιαφέρον μας, αφού συγκεράζει την ποίηση με την δραματουργία είναι η “Φαίδρα” της Μαρίνας Τσβετάγιεβα. Την παράσταση σκηνοθετεί ο Δημήτρης Καραντζάς, ενώ πρωταγωνιστούν οι Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Στεφανία Γουλιώτη, Αλεξία Καλτσίκη, Νίκος Μάνεσης και ο Μιχάλης Σαράντης. Προτού ταξιδέψετε σε αυτή την βαθιά ψυχολογική εκδοχή του έργου στο θέατρο Προσκήνιο, ετοιμάσαμε για εσάς μια σύντομη παρουσίασή του.
Η υπόθεση
Η Φαίδρα γνωρίζει στην Τροιζήνα για πρώτη φορά τον απόγονο άντρα που ήταν προορισμένη να παντρευτεί, τον Ιππόλυτο. Ο Ιππόλυτος ήταν γιος του Θησέα και της Αμαζόνας Ιππολύτης. Ο πατέρας του τον είχε στείλει στην περιοχή για να αναλάβει την εξουσία πριν από τον γάμο του με τη Φαίδρα, με σκοπό να εξουσιάσει εκείνος την περιοχή και τα παιδιά του με την Φαίδρα την Αθήνα. Με αυτόν τον τρόπο, τα βασίλεια θα συνυπήρχαν αρμονικά μεταξύ τους και θα εξασφάλιζε την ειρήνη. Η Φαίδρα βλέπει στο ιερό της Αφροδίτης τον ξακουστό για την ομορφιά του, πιστό στην παρθένα Άρτεμη, τη θεά του κυνηγιού, Ιππόλυτο, καθώς εκείνος γλεντά με τους ακόλουθούς του μετά το κυνήγι. Εκείνη τη στιγμή τον ερωτεύεται παράφορα.
Δεν μπορεί να κατευνάζει τα συναισθήματά της, τα οποία εντείνει και η τροφός της. Με την πειθώ της τελευταίας και την δική της έντονη επιθυμία αποφασίζει να στείλει στον Ιππόλυτο ένα γράμμα, όπου θα του εξομολογηθεί όλα όσα νιώθει για εκείνον και θα του ζητήσει να βρεθούν. Η απόρριψη που θα δεχθεί από τον Ιππόλυτο, ο οποίος στην συνέχεια θα εγκαταλείψει και την περιοχή την κλονίζουν. Δεν είναι σε θέση να ελέγξει τον εαυτό της, κυριευμένη καθώς είναι από όλες αυτές τις σκέψεις. Μονόδρομος για εκείνη είναι να βάλει τέλος στην ζωή της, πράγμα το οποίο κάνει, αφού κρέμεται στη μυρτιά, πίσω από την οποία είχε αντικρίσει τον Ιππόλυτο. Η συντετριμμένη τροφός, με την οποία ήταν τόσο κοντά, αποφασίζει να πάρει εκδίκηση.
Όταν θα επιστρέψει ο Θησέας, που στο μεταξύ απουσίαζε θα βρει την σύντροφό του νεκρή. Η τροφός είναι αυτή που για τον θάνατό της θα κατηγορήσει τον Ιππόλυτο. Ο Θησέας, οργισμένος, καταριέται τον γιο του σε θάνατο, ζητώντας από τον πατέρα του, τον θεό Ποσειδώνα να του στερήσει την ζωή. Ένας ταύρος βγαίνει τότε από τη θάλασσα υπό τις προσταγές του θεού και τρομάζει τα άλογα του άρματος που οδηγεί ο Ιπόλυτος, με αποτέλεσμα να κοπούν τα λουριά που τα συνδέουν με το άρμα, ο Ιππόλυτος να τυλιχθεί με αυτά και να σκοτωθεί πάνω στις πέτρες σερνόμενος από τα ζώα.
Ο Θησέας , αρνούμενος να συγχωρήσει τον γιο του, έστω και μετά τον θάνατό του, απαγορεύει να εισέλθει η σωρός του στην Τροιζήνα και να λάβει τις ταφικές τιμές, καθώς έχει διαπράξει ύβρη. Τότε, ένας υπηρέτης θα ανακαλύψει το γράμμα, γραμμένο από την τροφό, με το οποίο η Φαίδρα είχε εξομολογηθεί τον έρωτά της. Ο Θησεάς, έχοντας, πλέον μείνει μόνος, καταλήγει πως η τύχη των ανθρώπων δεν εξαρτάται από αυτούς, αλλά από την βούληση των θεών. Τους συγχωρεί όλους και συνειδητοποιεί πως όλα αυτά τα γεγονότα ίσως να ήταν μια εκδίκηση του ίδιου που εγκατέλειψε την αδελφή της Φαίδρας, και άλλη του σύζυγο, Αριάδνη στην Νάξο.
Το έργο
Πέντε πρόσωπα αντιμέτωπα με την φύση και το θυμικό της υπόστασης του, με την επιθυμία. Δύο δραματουργικά δίπολα, το αρσενικό: Ιππόλυτος-Θησέας και το θηλυκό: Φαίδρα-Τροφός. Μια διαλεκτική ανάμεσα στα δύο φύλα για τον έρωτα, την επιθυμία, την πίστη. Το έργο της Τσβετάγιεβα δεν αναπαράγει απλώς τον μύθο, αλλά προχωράει βαθύτερα, σε μια ψυχογράφηση των εμπλεκομένων, ανατρεπτική για τον καιρό της και τον συντηρήσιμό της Ρωσίας των αρχών του 20ου αιώνα.
Η ποίηση συναντά στο έργο αυτό την δραματουργία, γεγονός που κάνει και την μεταφορά του στο σανίδι ένα έργο απαιτητικό και δύσκολο. Πέραν του βαθύ ψυχολογικού του υποβάθρου και την αδιαμφισβήτη γλωσσική ομορφιά του, το έργο της Τσβετάγιεβα εγείρει κοινωνικούς προβληματισμούς. Ζητήματα που θα απασχολήσουν τον αναγνώστη ή τον θεατή είναι οι σχέσεις των δύο φύλων, ο ρόλος του έρωτα και του πόθου στην ζωή της γυναίκας, σε αντιδιαστολή με αυτόν στην ζωή του άντρα, η μητρότητα, η φιλία. Η ποιήτρια αρπάζει το αρχαίο δράμα, μεταπλάθει τον μύθο σε μια ιστορία σύγχρονη ή μάλλον αναδεικνύει την διαχρονικότητά του, προσθέτοντάς του διαστάσεις επίκαιρες και αντισυμβατικές. Μια οπτική περισσότερο φεμινιστική, με συμπόνια, συνάμα, για όλους τους χαρακτήρες του έργου.
Οι ιδιαιτερότητες που αναγνωρίστηκαν στο έργο το 1927 (ασυνήθιστος χειρισμός του μύθου, ιδιοσυγκρασιακή ποιητική γλώσσα και στίξη) αποτελούν σήμερα αποδείξεις του καινοτόμου ποιητικού οράματος της Τσβετάγιεβα, το οποίο επηρέασε ανεξίτηλα τη ρωσική και την παγκόσμια ποίηση, καθιστώντας την μια κορυφαία δημιουργό και ένα πρότυπο για πολλούς καλλιτέχνες που ακολούθησαν τα χνάρια της.
Η δημιουργός
Η Μαρίνα Τσβετάγιεβα γεννήθηκε στην Μόσχα το 1892. Η ποίηση της ήταν αντικείμενο θαυμασμού για πολλούς ποιητές- ανάμεσά τους ο Πάστερνακ, ο Ρίλκε, η Αχμάτοβα. Ξεκίνησα γράφοντας ποιήματα λυρικά, ακόμα και όταν αυτά αποκτούν πεζολογικό χαρακτήρα. Η αδιάλειπτη προσπάθειά της για βελτίωση, για εξύψωση των ιδεών είναι έκδηλη στην λογοτεχνική της πορεία που αν απεικονιζόταν θα έμοιαζε σίγουρα με μια ανηφόρα, με έναν δρόμο προς την κορυφή. Πάντα περνούσε μέσω των γραφομένων της το μήνυμα που ήθελε να μεταδώσει. Τόσο στην ποίηση όσο και στην πρόζα της δεν αφήνει τίποτα να αιωρείται. Η πένα της είναι ακριβής και εξομολογητική.
Η μοναδικότητά της έγκειται ακριβώς στο γεγονός πως η αισθητική εμπειρία και η αντίθεση της ανθρώπινης φύσης δεν είναι μονάχα το αποτέλεσμα αλλά και το μέσο έκφρασης. Το έργο της είναι ζεστό, είναι παθιασμένο, είναι ευαίσθητο. Η ερωτική της ποίηση δεν διαχωρίζει φύλο. Σαν γνήσια ρομαντική ανέδειξε την αξία του συναισθήματος και έμεινε πιστή στο δόγμα αυτό ως το τέλος της ζωής της. Με τα γλωσσικά της πειράματα και την ειλικρίνειά της, η ποίησή της αποτέλεσε ένα χρονικό της ζωής της δική της και της ψυχής του ανθρώπου. Αυτοκτόνησε το 1941 στη Γελαμπούγκα του Ταταρστάν όπου είχε προηγουμένως οδηγηθεί.
Αντί επιλόγου
Η φεμινιστική, ψυχογραφική και ερωτική Φαίδρα είναι μια παράσταση που δεν πρέπει κανείς να χάσει. Όχι μόνο για το πως διαχειρίζεται ο σκηνοθέτης το έργο επί σκηνής, αλλά για τον τρόπο που ήδη η Τσετάγιεβα διαχειρίστηκε τον μύθο. Ένα έργο που έχει καθιερωθεί στην παγκόσμια δραματουργία και ευελπιστούμε να θαυμάσουμε φέτος, στο ανοικτό πλέον, θέατρο Προσκήνιο. Για όσους ενδιαφέρονται για μια αναγνωστική προσέγγιση, το θεατρικό έργο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Νεφέλη.
