Λίγα λόγια για την ζωή του
Ο Αργύρης Εφταλιώτης (ψευδώνυμο του Κλεάνθη Μιχαηλίδη) γεννήθηκε στον Μόλυβο της Λέσβου, γιος του δασκάλου Κωνσταντίνου Μιχαηλίδη. Στη γενέτειρά του πέρασε τα παιδικά και μαθητικά χρόνια του και πραγματοποίησε τις εγκύκλιες σπουδές του στο ιδιωτικό σχολείο του πατέρα του. Το 1866 πέθανε ο πατέρας του και ο δεκαεφτάχρονος τότε Αργύρης ανέλαβε να συνεχίσει τη διδασκαλία των συμμαθητών του ως το τέλος της χρονιάς. Το 1866 ξενιτεύτηκε λόγω των οικονομικών δυσχερειών που αντιμετώπιζε η οικογένειά του. Εργάστηκε αρχικά στην Κωνσταντινούπολη, κοντά στον τραπεζίτη αδερφό της μητέρας του και κατόπιν στο Manchester της Αγγλίας, όπου συνδέθηκε φιλικά με τον Αλέξανδρο Πάλλη και τον Δ.Π. Πετροκόκκινο και εντάχτηκε στον πυρήνα του δημοτικιστικού κινήματος. Την ίδια στιγμή, υπήρξε ενεργό μέλος του ελληνικού φιλολογικού συλλόγου Λόγιος Ερμής του Manchester, πραγματοποίησε ομιλίες, μελέτησε τους αρχαίους Έλληνες κλασικούς, καθώς επίσης Άγγλους και Γάλλους λογοτέχνες και μπήκε σε λόγιους και λογοτεχνικούς κύκλους.
Κατά τη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης του 1870-1880 προσλήφθηκε στον εμπορικό οίκο των αδελφών Ράλλη και εγκαταστάθηκε στο Liverpool. Εκεί παντρεύτηκε την Ελισσάβετ Γκράχαμ. Έπειετα, μετατέθηκε μαζί με τον Πάλλη στη Βομβάη της Ινδίας. Εκεί έμεναν στο ίδιο σπίτι και μπορούσαν έτσι να ανταλλάσσουν συχνά απόψεις για τα πνευματικά και λογοτεχνικά θέματα που τους απασχολούσαν, ιδίως για το γλωσσικό. Στη Βομβάη έμαθαν για το γλωσσικό κίνημα του δημοτικισμού του Γιάννη Ψυχάρη, στο οποίο προσχώρησαν με ενθουσιασμό για να αποτελέσουν τη μαχητική ηγεσία του. Η πίστη του Εφταλιώτη στον δημοτικισμό ενέπνευσε όλα σχεδόν τα κείμενά του. Το 1891 επισκέφτηκε το Παρίσι, όπου γνωρίστηκε με τον Ψυχάρη. Τα τελευταία χρόνια της ζωής με κλονισμένη την ψυχική του υγεία αποσύρθηκε στο Cab d’ Antibes της Γαλλίας, όπου πέθανε σε ηλικία 74 χρόνων. Καθώς φαίνεται από τις επιστολές του, διατήρησε ως το τέλος της ζωής του την έντονη ανάμνηση του νησιού του, που το επισκέφθηκε συνολικά 5 φορές μετά την εγκατάστασή του στο εξωτερικό.
Η λογοτεχνική του διαδρομή
Η είσοδος του Εφταλιώτη στον χώρο της λογοτεχνίας τοποθετείται χρονικά γύρω στο 1869 με μεταφράσεις ποιημάτων και συγγραφή πρωτοτύπων ποιητικών έργων σε λογοτεχνικά περιοδικά όπως η Ελληνική Βιβλιοθήκη. Ακολούθησαν μεταφράσεις έργων των Μπάιρον και Μακόλεϊ. Το 1889 με προτροπή του Αλέξανδρου Πάλλη που στάθηκε στενός φίλος και πνευματικός οδηγός του πήρε μέρος στον «Φιλαδέλφειο Ποιητικό Διαγωνισμό» με τη συλλογή του “Τραγούδια ξενιτευμένου”, που τιμήθηκε με έπαινο. Το 1890 πήρε μέρος στο Διαγωνισμό ξανά με τις συλλογές “Ο καθρέφτης του πύργου μου” και “Αγάπης λόγια”. Ωστόσο, δε βραβεύτηκε, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση μεταξύ άλλων και του Κωστή Παλαμά, ο οποίος επαίνεσε το έργο του Εφταλιώτη και απέδωσε την αδικία κατά του ποιητή στο ότι η γλώσσα του ήταν η δημοτική.
Η ποίηση χαρακτηρίζει το πρώιμο συγγραφικό του έργο. Από το 1891 στράφηκε συστηματικά προς την πεζογραφία, καλλιεργώντας τη δημοτική γλώσσα και εμμένοντας θεματικά στον πόνο της ξενιτιάς και τη λαχτάρα των ξενιτεμένων για την πατρίδα. Το πιο χαρακτηριστικό πεζογράφημά του είναι οι “Νησιώτικες ιστορίες”, που εκδόθηκαν το 1894 και αποτελούν συλλογή ηθογραφικών διηγημάτων. Το 1900 εξέδωσε τη “Μαζώχτρα”, όπου αποπειράται ένα πέρασμα από την απλή ηθογραφία στην ψυχογραφική διείσδυση. Έγραψε επίσης τον “Βουρκόλακα”, το μοναδικό θεατρικό έργο του με στόχο την ανανέωση της νεοελληνικής δραματουργίας με θέματα από τη σύγχρονη ιστορία και ένα μυθιστόρημα με τίτλο “Ο Μανόλης ο Ντελμπεντέρης”.Παράλληλα από το 1892 ασχολήθηκε με τη διδακτική πεζογραφία και τις ιστορικές μελέτες, εκδίδοντας την “Ιστορία της Ρωμιοσύνης” (1901) και τα “Ιστορικά ξεγυμνώματα” (1908). Το 1914 ξεκίνησε να μεταφράζει την Οδύσσεια του Ομήρου, έργο που έμεινε ανολοκλήρωτο λόγω του θανάτου του. Τη συνέχισή του (ραψωδίες φ΄ – ω΄) ανέλαβε ο Νικόλαος Ποριώτης.
Για την ηθογραφική του δύναμη, ο Εφταλιώτης είχε συγκριθεί από τον Γιάννη Ψυχάρη με τον Ρώσο συγγραφέα Ιβάν Τουργκένιεφ. Πολλά από τα διηγήματα του Μυτιληνιού λογοτέχνη έχουν δημοσιευθεί στο λογοτεχνικό περιοδικό Εστία και είχαν μεταφρασθεί στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά και τα ισπανικά ήδη στα μέσα του εικοστού αιώνα.
Η ποιητική του
Ο Εφταλιώτης έγραφε σε όλη του την ζωή ποίηση όχι όμως συστηματικά, έτσι η τελευταία καλύπτει χρονικά μάλλον την περίοδο της νιότης του. Το ποιητικό έργο του βρίσκεται κυρίως συγκεντρωμένο στη συλλογή “Παλιοί σκοποί” (1909), όπου είναι ενσωματωμένα και τα “Τραγούδια του ξενητεμένου”. Πέρα από αυτή, υπάρχει το “Τραγούδι της Ζωής”, που πρωτοκυκλοφόρησε σε γαλλική μετάφραση μετά τον θάνατό του από τον Μ. Βάλσα (1929), και τα επίσης μετά θάνατον δημοσιευμένα σονέτα “Αγάπης λόγια”, τα οποία τύπωσε ο Γ. Βαλέτας. Από τα ποιήματα του Εφταλιώτη ξεχωρίζουν εκείνα όπου ο λαϊκός τόνος μαζί με ένα πηγαίο λυρισμό δίνει μια ιδιαίτερη γοητεία, όπως είναι “Ό Καθρέφτης του πύργου” (1891). Γραμματολογικώς, το ενδιαφέρον όλων παραμένει, αφού συνδέονται άμεσα με την περίοδο της ανόδου του δημοτικισμού.
Μια δόση από το έργο του
Τραγούδι τῆς ζωῆς
Σὲ βλέπω ταξιδιώτισσα ξενιτεμένη
καθὼς ποὺ σ᾿ εἶδα μία φορὰ σ᾿ ἕνα ἀκρογιάλι,
κοπέλλα βεργολυγερὴ καὶ χαϊδεμένη,
μὲ μιὰ πλεξούδα καστανή, μ᾿ ἀφράτα κάλλη.
Ρωτῶ τὰ μαῦρα μάτια σου καὶ λέω πὼς ξέρεις
νὰ κλεῖς τῆς νιότης τὸν καημὸ στὰ σωθικά σου.
Ρωτῶ τὰ χείλη σου καὶ λὲς πὼς θὲ νὰ φέρεις
χρόνια καλότυχα στὸ νιὸ τῆς ἀρεσκειᾶς σου.
Λαμπρὸ φεγγάρι νὰ τὸ πῶ τὸ πρόσωπό σου,
δὲ κατεβαίνει τέτοιο φῶς ἀπ᾿ τὸ φεγγάρι.
Νὰ σοῦ τὸ πῶ βασιλικὸ τὸ στάσιμό σου,
δὲ στάθηκε βασίλισσα μὲ τόση χάρη.
Ἡ ὄψη σου μιὰ ἀγγελικὴ χαρὰ σκορπάει,
ποὺ γίνετ᾿ ἄγγελος κι αὐτὸς ποὺ σὲ θωράει.
Πηγές
ΠΗΓΕΣ
«Αργύρης Εφταλιώτης» (λήμμα), Κωστελένος Δημήτρης (επιμ), Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια Ελλήνων Λογοτεχνών, τμ. 1, Εκδόσεις Αφοι Κ. Παγουλάτου, Αθήνα 1976, σ. 312-314.
«Αργύρης Εφταλιώτης» (λήμμα), Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας: πρόσωπα, έργα, ρεύματα, όροι, Πατάκη, Αθήνα 2007, σ. 735.
Βαλέτας Γιώργος, «Αργύρης Εφταλιώτης», Νέα Εστία, τχ. 1115, σ. 194-231, Χριστούγεννα 1973.
Γιαλουράκης Μανώλης, «Αργύρης Εφταλιώτης» (λήμμα), Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας: από τον 10ο αιώνα μ.Χ. μέχρι σήμερα, τμ. 6, Χάρη Πάτση, Αθήνα 1968, σ. 518-533.
«Αργύρης Εφταλιώτης» (λήμμα), Δρανδάκης Παύλος (επιμ), Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τμ. 11, Ο Φοίνιξ, Αθήνα 1964, σ. 865.
Εφταλιώτης Αργύρης, «Η ζωή μου», Νουμάς, Αθήνα, 10 Ιανουαρίου 1910.
Θρύλος Άλκης, «Έλληνες διηγηματογράφοι: Αργύρης Εφταλιώτης», Νέα Εστία, τχ. 134, σ. 735-741.
Θρύλος Άλκης, «Έλληνες διηγηματογράφοι: Αργύρης Εφταλιώτης», Νέα Εστία, τχ. 135, σ. 812- 816.
Θωμαίδου – Μωρού Μάρθα, «Αργύρης Εφταλιώτης» (λήμμα), Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τμ. 3, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1988, σ. 395-6.
Κ. Μ. Μιχαηλίδης, «Αργύρης Εφταλιώτης. Η ζωή και το έργο του», Νουμάς, 1930, τμ. 22, αρ. 790.
Κ. Μ. Μιχαηλίδη: «Αργύρης Εφταλιώτης» (Η ζωή και το έργο του), περ. Νέα Εστία, τχ. 99, 1931.
Παγάνου Γιώργος (ανθολόγηση) «Αργύρης Εφταλιώτης», Η παλαιότερη πεζογραφία μας, τμ. Η, Σοκόλης, Αθήνα 1996, σ. 90-125.
Περάνθης Μ., Ελληνική Πεζογραφία: από την Άλωση ως σήμερα, τμ. 4, Εκδόσεις έργων Περάνθη, Αθήνα 1967, σ. 5-16.
Πολίτης Λίνος, «Αργύρης Εφταλιώτης», περ. Νέα Εστία, τχ.537, 15 Νοεμβρίου 1949.
Σκορδάς Παναγιώτης Στυλιανός, διδακτορική διατριβή, Το αφηγηματικό έργο του Αργύρη Εφταλιώτη, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα 2010.
Χατζηπανταζής Θόδωρος, Από του Νείλου μέχρι του Δουνάβεως, τμ. Β1, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2012, σ. 119.
«ΕΚΕΒΙ», Εθνικό Κέντρο Βιβλίου [www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=174 (19/11/2014)]
